Υπόθεση George Floyd

Εμμανουήλ Σ. Καρούσος, ΜΔΕ

 Σημείο καμπής για το κίνημα BlackLivesMatter  ή μια ακόμη κρατική δολοφονία;

 

Διαχρονικά, υποθέσεις οι οποίες αφορούσαν εγκλήματα με ρατσιστικό κίνητρο γίνονταν το επίκεντρο της προσοχής της κοινής γνώμης. Σε πολλές από αυτές μάλιστα δεν αποδιδόταν δικαιοσύνη, ή για να τεθεί ακριβέστερα, η δικαιοσύνη απονέμονταν μονόπλευρα και εξυπηρετούσε κυρίως την πλευρά του ισχυρού.

Την στιγμή που καλείται κάποιος να μελετήσει αντίστοιχες υποθέσεις θα πρέπει να διαθέτει το στοιχείο της αντικειμενικής κρίσης και της αμερόληπτης σκοπιάς ως εξωτερικός παρατηρητής. Να προσπαθήσει μεν να ερμηνεύσει την απόφαση με το γράμμα του νόμου αλλά ταυτόχρονα να δικαιολογήσει στοιχειωδώς και την -πολλές φορές – εξαγριωμένη αντίδραση της πλευράς του θύματος. Είναι αναρίθμητες οι περιπτώσεις κατά τις οποίες μέλη της Αφρό Αμερικανικής κοινότητας για παράδειγμα,  έχουν γίνει μάρτυρες μια κακοδικίας.^[1] Αυτή η κακοδικία μάλιστα οδήγησε στην έκρηξη και την οργισμένη αντίδραση πολλών κοινοτήτων στις ΗΠΑ τα μέλη των οποίων είτε πήραν το νόμο στα χέρια τους είτε προχώρησαν σε εκτεταμένες υλικές ζημιές. Μπορεί εύκολα να αναλογιστεί κάποιος την δυσκολία κατευνασμού του πλήθους ειδικά σε μικρές κοινωνίες οι οποίες βρίσκονται συνεχώς σε έκρυθμη κατάσταση, σαν ένα καζάνι που βράζει και χρειάζεται μόνο η χαριστική βολή για να εκραγεί.^[2]

Θα πρέπει σε κάθε περίπτωση να έχουμε κατά νου τα θεμέλια πάνω στα οποία ρίζωσαν και καθιερώθηκαν ορισμένες πεποιθήσεις ειδικά όταν αναφερόμαστε σε μια συντηρητική και σοβαροφανή – στα όρια της υποκρισίας – κοινωνία των ΗΠΑ. Από την εποχή της δουλοκτησίας αρχικά, έπειτα στην περίοδο των νομοθετημάτων Jim Crow^[3] μέχρι την απομόνωση και «γκετοποίηση» ορισμένων φυλετικών ομάδων, παρατηρείται μια συνεχής σύγκρουση μεταξύ αυτών με την εκάστοτε άρχουσα τάξη ή τους θεσμούς.

Η συνεχής καταπίεση, η έλλειψη ευκαιριών για ένα καλύτερο αύριο αλλά και η πενιχρή πρόσβαση σε κοινωνικούς και οικονομικούς πόρους, σε συνδυασμό με την άκρατη αστυνομική βία εις βάρος των Αφρό-Αμερικανών, τους έχουν σπρώξει ουκ ολίγες φορές στο να εξεγερθούν. Μάλιστα πολιτικές διαχωρισμού και διακρίσεων υπάρχουν σκιωδώς μέχρι σήμερα^[4], διότι μπορεί οι Αφρό - Αμερικανοί να κατέκτησαν ορισμένα δικαιώματα μέσα από συνεχείς αγώνες, με κόπο και κόστος ποικίλλου είδους, ωστόσο κάποια σύνδρομα είναι σχεδόν αδύνατο να εξαλειφθούν.

Δυο από τις πιο γνωστές υποθέσεις με ρατσιστικό υπόβαθρο, οι οποίες έχουν υπάρξει αντικείμενο μελέτης πολλάκις είναι οι δολοφονίες των Emmett Till το 1955 και του George Floyd το 2020. Οι συγκεκριμένες δύο, όχι μόνο σόκαραν την κοινή γνώμη αλλά διαμόρφωσαν εν πολλοίς δύο πολύ σημαντικά κοινωνικά κινήματα, το Κίνημα των Πολιτικών Δικαιωμάτων (Civil Rights Movement) και το BlackLivesMatter αντίστοιχα.

Το καλοκαίρι του  1955, ο 14χρονος Αφρό - Αμερικανός Emmet Till, προερχόμενος από το Chicago, θα επισκέπτονταν την οικογένεια του στο Mississipi για να περάσει μερικές μέρες μαζί τους. Την Τετάρτη 24 Αυγούστου, ο Emmett μαζί με τον ξάδερφο του Maurice Wright και άλλα συγγενικά πρόσωπα επισκέφθηκαν το παντοπωλείου του Bryant στην περιοχή του Money. Για ελάχιστη ώρα εντός του καταστήματος βρισκόταν μόνο ο Till και η λευκή Carolyn Bryant, ταμίας και σύζυγος του ιδιοκτήτη του παντοπωλείου. Έπειτα από μια στιχομυθία μερικών δευτερολέπτων μεταξύ τους, για το περιεχόμενο της οποίας οι απόψεις διίστανται, ο Till αναγκάστηκε να αποχωρήσει από το παντοπωλείο ύστερα από παραίνεση του εξαδέλφου του.

Το Σάββατο 27 Αυγούστου ο Roy Bryant, σύζυγος της Carolyn συνοδευόμενος από ακόμη πέντε άτομα επισκέφτηκε το σπίτι των Wright, στο οποίο διέμενε ο Till, ώστε να εξετάσουν τα όσα τους είχε καταγγείλει η Carolyn, δηλαδή ότι την είχε φλερτάρει με χυδαίο τρόπο. Μάλιστα αφού διαβεβαίωσαν τον παππού του Till, ότι δεν πρόκειται να βλάψουν το νεαρό Emmett, μπήκαν στο σπίτι, σχεδόν εισβάλλοντας μέσα,  ψάχνοντας ένα-ένα τα δωμάτια για τον Till. Αφού τον εξανάγκασαν να τους ακολουθήσει, τον απήγαγαν και τον δολοφόνησαν άγρια την ίδια νύχτα.^[5] Η σωρός του άτυχου Emmett Till, βρέθηκε τέσσερις μέρες αργότερα στα νερά του ποταμού του Tallahatchie.

Η υπόθεση οδηγήθηκε στις αίθουσες του δικαστηρίου, ενώ ταυτόχρονα οι πληροφορίες από την νεκροψία του Till οι οποίες γίνονται γνωστές από τον Τύπο της εποχής σοκάρουν ακόμη και σήμερα.

Τα αποτελέσματα της νεκροψίας και της ιατροδικαστικής μελέτης προκαλούν αποτροπιασμό εάν αναλογιστεί κανείς πως: “το κορμί βρέθηκε γυμνό, έφερε βαριά τραύματα και λόγω της παρουσίας του τόσες μέρες εντός του ποταμού ήταν σε προχωρημένη σήψη και πρησμένο”. Ο Σερίφης Strider ακόμη δήλωσε πως: “στο κεφάλι είχε διαπεράσει μια σφαίρα στο σημείο ακριβώς πάνω από το δεξί αυτί ενώ και το πρόσωπο έφερε σημάδια από βαθύ κόψιμο σαν να είχε χρησιμοποιηθεί τσεκούρι.”  Επιπροσθέτως, “ανέφερε ότι η γλώσσα του (του Till), κρεμόταν έξω από το στόμα σε μήκος τριών ιντσών (δηλαδή 7,6 εκ.) πως “το αριστερό του μάτι ήταν έτοιμο να αποκολληθεί πλήρως” και τέλος “τα νύχια από το αριστερό χέρι είχαν φύγει τελείως. Η οσμή ουδετεροποιήθηκε μόνο όταν ο νεκροθάφτης έβαλε αποσμητικό”.^[6] Αντιστοίχως αποκρουστική είναι και η περιγραφή του Chester Miller, ενός Αφρό - Αμερικανού νεκροθάφτη ο οποίος θα αναλάμβανε και το τελετουργικό της ταφής του Till. Σύμφωνα με τον Miller λοιπόν, “η κορυφή του κεφαλιού είχε συνθλιβεί και ένα μέρος του κρανίου αποκολλήθηκε και έπεσε μέσα στην βάρκα κατά την περισυλλογή του πτώματος.”^[7] Επιβεβαίωσε και αυτός την τρύπα επάνω από το δεξί αυτί του Till, υποθέτοντας ότι δημιουργήθηκε από σφαίρα. Τέλος ένα αγκαθωτό σύρμα βρέθηκε τυλιγμένο γύρω από το λαιμό του άτυχου νεαρού.

George Floyd: η υπόθεση που κινητοποίησε την κοινή γνώμη

Στις 25 Μαΐου 2020, ένας 46χρονος Αφρό – Αμερικανός έχασε την ζωή του κατά την διάρκεια της σύλληψης του με την κατηγορία της κατοχής και χρήσης ενός πλαστού χαρτονομίσματος της αξίας των 20 $. Το όνομα αυτού, George Floyd, ένα όνομα το οποίο έμελλε να απασχολήσει την κοινή γνώμη και να είναι σημείο αναφοράς ακόμη και σήμερα. Ο αστυφύλακας Derek Chauvin στην προσπάθεια του να ακινητοποιήσει τον Floyd ενόσω του είχε περάσει τις χειροπέδες, πίεζε το θύμα στο λαιμό χρησιμοποιώντας το γόνατο του για περίπου εννέα λεπτά. Οι υπόλοιποι τρεις αστυνομικοί οι οποίοι ήταν παρόντες κατά την διάρκεια της σύλληψης, τήρησαν παθητική στάση και δεν επενέβησαν ούτε ακόμη όταν ο Floyd δήλωσε πως δεν μπορούσε να αναπνεύσει. Εν τέλει οι εκκλήσεις του Floyd αποδείχτηκαν μάταιες, ο Chauvin δεν σταμάτησε λεπτό να τον πιέζει στο λαιμό, γεγονός το οποίο είχε ως αποτέλεσμα τον τραγικό θάνατο του πρώτου. ^[8]

Διερχόμενοι οι οποίοι τυχαίνει να βρίσκονταν στο σημείο κατέγραψαν με τις κάμερες των κινητών τηλεφώνων τους ολόκληρο το περιστατικό, το διαμοιράστηκαν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πολύ γρήγορα ξέσπασε αφενός ένα κύμα οργής για μια ακόμη περίπτωση άσκησης άκρατης αστυνομικής βίας και αφετέρου ένα κύμα συμπαράστασης για το θύμα πυροδοτώντας ταυτόχρονα μια σειρά διαδηλώσεων και στις 50 πολιτείες των ΗΠΑ.

Το πόρισμα της επίσημης αυτοψίας του ιατροδικαστή τον οποίο επιστράτευσε η οικογένεια Floyd κατέληγε στα εξής αίτια θανάτου: «ανθρωποκτονία η οποία προκλήθηκε από ασφυξία λόγω συμπίεσης του λαιμού και του αυχένα που οδηγεί στην έλλειψη ροής αίματος στον εγκέφαλο... Οι ανεξάρτητοι εξεταστές διαπίστωσαν πως το βάρος στην πλάτη του Floyd, οι χειροπέδες και η θέση αυτού (ενν. στο οδόστρωμα) συνέβαλλαν στην ασθενή λειτουργία του διαφράγματος του Floyd.» ^[9] Επίσης η προκαταρκτική/τοξικολογική εξέταση φανέρωσε χρήση φαιντανύλης και μεθαμφεταμινης.

Οι τέσσερις αστυνομικοί οι οποίοι εμπλέκονταν στην υπόθεση κατηγορήθηκαν για την δολοφονία του George Floyd και απομακρύνθηκαν από το αστυνομικό τμήμα της Minneapolis. ^[10] O Derek Chauvin καταδικάστηκε σε 22 έτη και 6 μήνες κάθειρξη για την δολοφονία του Floyd ενώ οι υπόλοιποι τρεις αστυνομικοί κατηγορούνται για συνέργεια. Μάλιστα ο Chauvin κατηγορείται για παραβίαση των πολιτικών δικαιωμάτων ενός 14χρονου αγοριού από το 2017. Η πολιτική δίκη των τεσσάρων έχει οριστεί για τις 20 Ιανουαρίου του 2022. ^[11]

Μπορούν να χαρακτηριστούν «μάρτυρες» του Μαύρου Κινήματος

Αναμφισβήτητα οι εικόνες του διαλυμένου προσώπου του Till το οποίο μάλιστα υπήρξε και εξώφυλλο στο περιοδικό ΤΙΜΕ αλλά και εκείνη του Floyd, ευρισκόμενος κάτω από το γόνατο του Chauvin προκάλεσαν σοκ και αίσθηση και στις δύο περιπτώσεις. Η δύναμη αυτών των εικόνων και των όσων μηνυμάτων περικλείουν και εκφράζουν ώθησε τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας να διαμαρτυρηθούν και να βρεθούν στον δρόμο, να διαδηλώσουν. Μπορεί το μέσο το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να έρθουν στην επιφάνεια αυτές οι εικόνες να ήταν διαφορετικό όμως κατάφερε να φέρει το ίδιο αποτέλεσμα: να ερεθίσει την κοινή γνώμη ώστε να πάρει την κατάσταση στα χέρια της μέχρι ενός σημείου.

Άξιο αναφοράς και στις δύο υποθέσεις είναι η παρουσία της μητρικής φιγούρας. Στην πρώτη η Mamie Elisabeth Mobley Till, η οποία αποφάσισε κατά την ημέρα της κηδείας το φέρετρο να είναι ανοικτό ώστε να δουν όλα τα μέλη της Αφρό - Αμερικανικής κοινότητας, πενθούντες και μη, τι είχαν κάνει οι λευκοί στον γιο της^[12] και να αναλογιστούν το πόσο λεπτές ήταν οι ισορροπίες και οι διαχωριστικές γραμμές μεταξύ των δύο αυτών φυλετικών ομάδων. Θα μπορούσε να είναι ο οποιοσδήποτε στην θέση του γιου της, γεγονός το οποίο φόβισε αλλά και εξόργισε τις μαύρες κοινότητες ανά την χώρα. Από την άλλη, μερικά από τα τελευταία λόγια του George Floyd, ήταν η σπαρακτική επανάληψη της λέξης «Μαμά», καλώντας την αν τον βοηθήσει, πρακτική στην οποία λίγο πολύ όλοι έχουμε καταφύγει κάποια στιγμή στην ζωή μας.^[13]  Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε το πόσο ισχυρό είναι το μητρικό πρότυπο στην Αφρό – Αμερικανική κοινότητα, αγγίζοντας τα όρια του ιερού.

Ομοιότητες και διαφορές συναντώνται και στις δύο υποθέσεις οι οποίες θα πρέπει να κατονομαστούν για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την σημασία και την ιδιαιτερότητα που εμφανίζουν η καθεμιά για την περίοδο κατά την οποία αναφερόμαστε.

Πιο συγκεκριμένα η πρώτη και κύρια ομοιότητα είναι ο εξαιρετικά βάναυσος θάνατος των θυμάτων αλλά και το σοκ το οποίο προκλήθηκε στην κοινή γνώμη. Επιπρόσθετα συναντούμε το δίπολο: Λευκός καταπιεστής – Μαύρος καταπιεζόμενος. Τέλος, οι διαδηλώσεις οι οποίες έλαβαν χώρα το 1955 και το 2020 καταδεικνύουν την κοινωνική οργή και αντίδραση ως μέσο για την απαίτηση απονομής δικαιοσύνης. Καταδεικνύουν ακόμη τις προσπάθειες για την διεκδίκηση ισότητας και της διάλυσης όλων των αρνητικών στερεοτύπων και φαινομένων διάκρισης, βασιζόμενα σε ρατσιστικά κριτήρια.

Στον αντίποδα, οι διαφορές είναι επίσης αρκετές. Πρώτιστα είναι το μέσο κάλυψης των γεγονότων. Στην υπόθεση του Emmett Till τοπικές εφημερίδες και περιοδικά καλύπτουν το ρεπορτάζ μιας και δεν υπήρχαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως στην υπόθεση του George Floyd. Ίσως ο λόγος για τον οποίο πήρε και τόσο μεγάλη έκταση ήταν η άμεση καταγραφή του περιστατικού από την κάμερα των κινητών των διερχομένων αλλά και η οργάνωση μιας καμπάνιας κινητοποίησης από τον διάσημο βετεράνο μπασκετμπολίστα Stephen Jackson^[14], ο οποίος συνδεόταν με μακρόχρονη φιλία με τον George Floyd. Γίνεται εύκολα αντιληπτό λοιπόν, πως όταν κάποιος χρησιμοποιεί μια τέτοια πλατφόρμα με αντίστοιχη δυναμική, χαίρει αναγνωρισιμότητας και σεβασμού δύναται να παρακινήσει πολλούς περισσότερους αριθμητικά, όσο και άτομα κύρους, συγκριτικά με το 1955. Ακόμη και η αντίδραση των μελών της Αφρό – Αμερικανικής κοινότητας ήταν διαφορετική. ^[15]Δεν θα πρέπει να λησμονούμε πως στα μέσα του 20αι. πολλά από τα δικαιώματα που απολαμβάνουν σήμερα όπως τα εκλογικά δικαιώματα δεν ήταν δεδομένα ούτε κεκτημένα. Ακριβώς λόγω της επικινδυνότητας για ανταπόδοση της βίας από λευκούς ρατσιστές οι αντιδράσεις θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως μάλλον μετριοπαθείς παρά ενεργητικές.

Επιπλέον η φύση των δύο εγκλημάτων είναι διαφορετική: η δολοφονία Till μπορεί να χαρακτηριστεί και ως έγκλημα τιμής ενώ η δολοφονία Floyd είναι το απότοκο της κρατικής βίας. Ο αριθμός των διαδηλώσεων και κινητοποιήσεων στην υπόθεση της Minnesota είναι απείρως μεγαλύτερος από εκείνες της υπόθεσης του Mississippi, τόσο στον αριθμό όσο και σε γεωγραφική κλίμακα. Τέλος δυο εξίσου σημαντικές διαφορές είναι η ηλικιακή ομάδα των θυμάτων, ο Till ήταν έφηβος ενώ ο Floyd ενήλικος και το υπόβαθρο των θυτών. Ενώ η δολοφονία Till μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα μεμονωμένο περιστατικό για την υπεράσπιση της τιμής της οικογένειας Bryant, η δολοφονία Floyd έρχεται να προστεθεί στην λίστα με τα φαινόμενα αστυνομικής βίας όπως αναφέρθηκε και νωρίτερα.

Συμπερασματικά, θα επιχειρηθεί πέραν της παρουσίασης των δύο υποθέσεων να απαντηθούν και τυχόν ερωτήματα όπως: α) μπορούν να συνδεθούν με κάποιο τρόπο τα δυο περιστατικά; και β) υπήρξαν κοινωνικές αλλαγές τα τελευταία 66 χρόνια επ’ αφορμή αυτών;

Η απάντηση στο πρώτο ερώτημα αφορά την έκφραση οργής, αγανάκτησης, ενός μπουχτίσματος όπως θα λέγαμε στην καθομιλούμενη από παρόμοια περιστατικά. Απαριθμούνται πολλές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις, άλλες ειρηνικές άλλες όχι και τόσο, όλες όμως με κοινό γνώμονα την κοινωνική αλλαγή. Μάλιστα εξαιτίας των αναφερομένων υποθέσεων παρατηρείται μια γενικότερη συσπείρωση στο Μαύρο Κίνημα, όχι μόνο με την δημιουργία δύο επιμέρους κοινωνικών κινημάτων αλλά την στροφή προς μια κοινή πορεία και κατεύθυνση των Αφρό -  Αμερικανών. Όσον αφορά το δεύτερο ερώτημα η απάντηση δυστυχώς είναι αρνητική. Βαθιές, δομικές αλλαγές στην καθημερινή ζωή δεν παρατηρούνται, έχουν όμως σημειωθεί πολλά βήματα προόδου όπως η ανάληψη πολιτικών αξιωμάτων, το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλεγεσθαι αλλά και η βελτίωση της οικονομικής κατάστασης και του βιοτικού επιπέδου περισσότερων Αφρό – Αμερικανών εν συγκρίσει με το παρελθόν.

Μέχρι να εξαλειφθούν οι ανισότητες και οι διακρίσεις εις βάρος τους, θα υπάρχει η ανάγκη για αλλαγή και αποδοχή. Μέχρι εκείνη την στιγμή λοιπόν δεν θα μπορούν να ζήσουν το «Αμερικανικό όνειρο». Εν έτει 2022, ο χαρακτηρισμός των ΗΠΑ ως η γη της επαγγελίας και των ευκαιριών βρίσκεται υπό ισχυρή αμφισβήτηση.

Εμμανουήλ Σ. Καρούσος, Κοινωνιολόγος - Κοινωνικός Ανθρωπολόγος, Μέλος της Ελληνικής Κοινωνιολογικής Εταιρείας