Το Crime & Media Lab δίνει φωνή στις έγκλειστες μαθήτριες του καταστήματος κράτησης Ελεώνα Θήβας
Εκπαιδευτική επίσκεψη στο σχολείο του Καταστήματος Κράτησης Γυναικών Ελεώνα Θήβας πραγματοποίησε το Crime & Media Lab του Κέντρου Μελέτης του Εγκλήματος, την 8η Ιουνίου 2022, στο πλαίσιο των επιστημονικών δραστηριοτήτων του. Οι εκπαιδευόμενες, Μαρία-Δήμητρα Μισυρλή, πτυχιούχος «Νομικής» ΕΚΠΑ, ΜΔΕ «Εγκληματολογίας» Παντείου Πανεπιστημίου και φοιτήτρια Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας ΠΑΔΑ, και Έλενα Φώτου, πτυχιούχος Τμήματος «Δημοσιογραφίας & ΜΜΕ» ΑΠΘ, μεταπτυχιακή φοιτήτρια «Εγκληματολογίας» Παντείου Πανεπιστημίου, με την επιστημονικά υπεύθυνη του Lab, Δρα Αγγελική Καρδαρά, Δρ. Τμήματος ΕΜΜΕ ΕΚΠΑ, Φιλόλογο, Τακτική Επιστημονική Συνεργάτιδα ΚΕ.Μ.Ε., Συγγραφέα-Εισηγήτρια & Εκπαιδεύτρια E-Learning ΕΚΠΑ και σε συνεργασία με το site propago.gr και τον Σπύρο Χαριτάτο, δημοσιογράφο, νομικό σύμβουλο & ασκούμενο δικηγόρο, επισκέφτηκαν τις σχολικές εγκαταστάσεις των γυναικείων φυλακών Θήβας, με σκοπό την ενημέρωση των μαθητριών κρατουμένων σε ζητήματα εκπαίδευσης.
Στη διάρκεια της επίσκεψης δόθηκε η πολύτιμη ευκαιρία να παρουσιάσουμε το έργο του επιστημονικού μας φορέα στους εκπαιδευτικούς και τις μαθήτριες, να συζητήσουμε με αντιπροσωπεία μαθητριών για θέματα κυρίως εκπαίδευσης και θεάτρου και να ενημερωθούμε από τον Διευθυντή Εκπαιδευτικών Μονάδων ΚΚΓΕΘ, Νίκο Αρμένη, και τους εκπαιδευτικούς για τον τρόπο λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος του καταστήματος κράτησης.
Το κατάστημα κράτησης γυναικών Ελεώνα Θήβας, σύμφωνα με τα τελευταία επικαιροποιημένα στατιστικά στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, το Σεπτέμβριο του 2022 αριθμούσε 400 κρατούμενες, εκ των οποίων οι 374 είναι ενήλικες, οι 22 νεαρές ενήλικες και οι 4 ανήλικες. Οι εκπαιδευτικές μονάδες που λειτουργούσαν το διάστημα της επίσκεψής μας κάλυπταν όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, λειτουργούν Δημοτικό με τάξεις χωρισμένες σε 3 επίπεδα κλιμακωτής δυσκολίας (από το 2016) και Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας (από το 2008), εξωτερικό Λύκειο με καθεστώς παράδοσης εξ αποστάσεως μαθημάτων και κατ’ ιδίαν μαθημάτων από εθελοντές εκπαιδευτικούς, ενώ υπάρχει και δυνατότητα διαδικτυακής φοίτησης στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο. Το πρόγραμμα μαθημάτων που ακολουθείται είναι ίδιο με αυτό στις εκπαιδευτικές μονάδες στην ελεύθερη κοινωνία, ενώ δίνεται έμφαση στην απλοποιημένη γνώση που προσεγγίζεται όσο το δυνατόν πιο ουσιαστικά και διαδραστικά, για παράδειγμα με τη χρήση οπτικοακουστικών μέσων και πειραμάτων με απλά υλικά, όπως μας ανέφεραν οι εκπαιδευτικοί του σχολείου.
Την εμπειρία τους από την επαφή τους με το σχολείο, τη ζωή τους μέσα στο κατάστημα κράτησης και τα όνειρά τους μοιράστηκαν μαζί μας έγκλειστες μαθήτριες. Η συζήτηση μαζί τους αποτέλεσε μια μοναδική και εποικοδομητική εμπειρία, που μας γέννησε σκέψεις, απορίες, προβληματισμούς. Τα μάτια τους έλαμπαν από ενθουσιασμό και συγκίνηση όταν περιέγραφαν τα όσα έχουν αποκομίσει και συνεχίζουν να κερδίζουν από το σχολείο, ενώ μίλησαν με τα πιο ζεστά λόγια για τον Διευθυντή τους, Νίκο Αρμένη, και τους δασκάλους τους. Ωστόσο, μέσα από την συζήτηση μαζί τους, αναδείχτηκε και η μεγάλη ανάγκη τους να ακουστεί η φωνή τους έξω από τα τείχη της φυλακής, να μοιραστούν τα βιώματά τους, να τους δοθεί το βήμα ώστε να διεκδικήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης με αξιοπρεπείς όρους.
«-Και τι θα κάνετε με αυτά που σας είπαμε;».
« - Θα προσπαθήσω να τα δημοσιεύσω.».
«- Όπως σας τα είπαμε ε; Γιατί δεν μας ακούνε οι άλλοι! Θέλουμε να ακουστούμε».
«-Ναι, όπως ακριβώς μου τα είπατε.».
«- Σας ευχαριστούμε.».
Με αυτήν την υπόσχεση έκλεισε η συνάντησή μας. Με μια υπόσχεση να μοιραστούμε με τον έξω κόσμο αυτά που θέλουνε να πούνε, χωρίς εξιδανικεύσεις, χωρίς να διαστρεβλώσουμε τα λόγια τους, χωρίς να σβήσουμε τη φωνή τους. Οι γυναίκες αυτές, εάν όχι όλες, τουλάχιστον οι περισσότερες, είναι «αόρατες» για την κοινωνία, τόσο όσο ήταν έξω, αντιμέτωπες με σοβαρά προβλήματα, όσο και εντός του καταστήματος κράτησης, όπου καλούνται να διαχειριστούν ακόμα περισσότερες δυσκολίες. Αυτήν την υπόσχεση να τις βοηθήσουμε να ακουστούν, να τις κάνουμε όσο γίνεται πιο «ορατές» σε όλους, θέλουμε να κρατήσουμε και παραθέτουμε τα λόγια τους:
∙ «Το σχολείο μού έδωσε τη δυνατότητα να σκεφτώ διαφορετικά. Όταν μπήκα στη φυλακή είχα μηδενιστικές πρώτες σκέψεις. Σταδιακά κατάλαβα ότι όλες οι γυναίκες θα μπορούσαν να είναι στη θέση μου κι εγώ στη δική τους. Μέσα στη φυλακή έβαλα τρεις στόχους. Πρώτος στόχος ήταν να καταφέρω να συμβιώσω με τις συγκρατούμενές μου. Δεύτερος στόχος να προφυλάξω τον εαυτό μου από τις αρνητικές συνέπειες του εγκλεισμού. Και τρίτος στόχος να βρω τί να κάνω για να μπορέσω να αλλάξω κάτι, χρησιμοποιώντας τον εαυτό μου ως εργαλείο;. Το σχολείο έχει βοηθήσει σε όλα. Γι’ αυτό συμμετέχω σε όλες τις δραστηριότητες. Προσπαθώ να κατανοώ τις συγκρατούμενές μου και να δώσω αγάπη και φροντίδα. Η μόνη πραγματική σωφρονιστική λειτουργία της φυλακής είναι το σχολείο. Αγάπησα τον εαυτό μου και μπορώ να αγαπήσω τις συγκρατούμενές μου. Χαίρομαι να είμαι μαζί τους.».
Εμείς δεν ακουγόμαστε πουθενά ή μας κουκουλώνουνε. Για να μας καταλάβει κάποιος και να μας βοηθήσει πρέπει να μπει μέσα στις πτέρυγες.
Η μαθήτρια […] είναι 7 έτη έγκλειστη.
∙ «Μακάρι έξω οι άνθρωποι να μοιάζανε λίγο με τους δασκάλους μας. Μπαίνεις στο σχολείο και ξεχνάς ότι είσαι στη φυλακή. Θέλω όταν βγω να προσπαθήσω να γράψω κάτι για τη ζωή μέσα στη φυλακή, για τις άλλες που θα έρθουνε. Εμείς δεν ακουγόμαστε πουθενά ή μας κουκουλώνουνε. Για να μας καταλάβει κάποιος και να μας βοηθήσει πρέπει να μπει μέσα στις πτέρυγες. Εδώ στο σχολείο είμαστε λίγες, μέσα είμαστε πολλές. Πολλές γυναίκες βγαίνουνε και δεν έχουν βοήθεια, δουλειά, χρήματα. Θέλω καλύτερη ιατρική αντιμετώπιση, μας δίνουν απλά χάπια. Είμαστε 17 άτομα σε ένα δωμάτιο χωρίς θέρμανση.».
Η μαθήτρια Θ. είναι 5 έτη έγκλειστη.
∙ «Δεν ήξερα να μιλήσω. Μετά από 3 χρόνια στη φυλακή, πήγα στο σχολείο. Δεν πιστεύω ότι μπορώ και διαβάζω. Κάνω θέατρο. Όταν βγω δεν θέλω να σταματήσω το σχολείο, το θέατρο και το χορό. Έχω βοήθεια απέξω. Αυτό είμαι και δεν θέλω να αλλάξω τον εαυτό μου. Θέλω να αλλάξω τη ζωή μου.».
Η μαθήτρια Μ., μητέρα δύο παιδιών ηλικίας 17 και 20 ετών, είναι 5 έτη έγκλειστη.
∙ «Δεν είμαι ένοχη. Είχα πάει στο ΚΕΘΕΑ για ενάμιση χρόνο, το σταμάτησα όταν δεν με βοηθούσε πια. Έκοψα τα ναρκωτικά μέσα στη φυλακή.».
Η μαθήτρια […] είναι 3 έτη έγκλειστη.
∙ «Ο νόμος δεν με προστάτεψε, έχω μεγάλο πόνο.».
Η μαθήτρια Τ. παίρνει φέτος το απολυτήριο από το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, έχει τρία παιδιά και επιθυμεί να συνεχίσει τη φοίτησή της στο Λύκειο.
∙«Έχω πολλά όνειρα γιατί από τα λάθη μου έμαθα. Το σχολείο μου έκανε πολύ καλό. Όταν φεύγεις από το κελί και πας σχολείο, ξεχνάς ότι είσαι στη φυλακή. Εκτός από το σχολείο, δεν υπάρχει άλλη βοήθεια.».
Η μαθήτρια Δ. είναι δεύτερη φορά έγκλειστη.
∙ «Να μας τιμωρήσει ο νόμος. Αλλά εδώ ερχόμαστε για να σωφρονιστούμε. Αλλά τιμωρούμαστε διπλά. Την πρώτη φορά απορρίφθηκα από το σχολείο γιατί δούλευα στην κουζίνα. Οι περισσότερες αποκλείονται από το σχολείο, γιατί έτσι μας τιμωρούν.».
Η μαθήτρια Μ.
∙ Η μαθήτρια Ν., μετά την παρακολούθηση μαθημάτων στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, βοηθάει εθελοντικά στο καφενείο.
∙ «Μου δόθηκε η ευκαιρία να μάθω γράμματα. Είναι λίγα τα ευχαριστώ για τους δασκάλους. Γράφω γράμματα στα παιδιά μου. Μπορώ να δω πια τον εαυτό μου. Η μεγαλύτερη βοήθεια που πήρα είναι από το σχολείο και τους δασκάλους. Έχω βελτιώσει τον εαυτό μου, έχω διορθώσει πολλά πράγματα.».
Η μαθήτρια Α., περίπου 5 έτη έγκλειστη, πάει στην Β΄ Γυμνασίου.
∙ «Δεν ήξερα γράμματα. Δεν υπάρχει ελληνική δικαιοσύνη, βάζει τα μικρά ψαράκια μέσα για μικροποσότητες και τα μεγάλα τα αφήνει έξω. Έχω πάει σε 3 φυλακές για τα αδέρφια μου. Αλλά αυτό θα σταματήσει.».
∙ «Δεν ήξερα γράμματα. Δεν υπάρχει ελληνική δικαιοσύνη, βάζει τα μικρά ψαράκια μέσα για μικροποσότητες και τα μεγάλα τα αφήνει έξω. Έχω πάει σε 3 φυλακές για τα αδέρφια μου. Αλλά αυτό θα σταματήσει.».
Η μαθήτρια Μ. έχει πέντε παιδιά.
∙ «Κάνουμε πολλά πράγματα και δραστηριότητες στο σχολείο. Δεν νιώθω ότι είμαι στη φυλακή. Κάνω πράγματα που δεν έκανα έξω. Όταν αποφυλακιστώ θέλω να συνεχίσω το σχολείο. Έχω καταλάβει τα λάθη μου και θέλω να προσπαθήσω να κάνω πράγματα.».
Η μαθήτρια Τ.
∙ «Ήμουν παιδί-αγρίμι. Το σχολείο με βοήθησε πάρα πολύ. Ευχαριστώ τους δασκάλους. Δεν έχουμε άλλη βοήθεια μέσα.»
Η μαθήτρια Μ. έχει τέσσερα παιδιά.
∙ «Ο κ. Αρμένης ήταν ο μόνος που με άκουσε. Μου λέγανε να κάτσω στην κουζίνα.»
Η Δ,. έγκλειστη με τρία παιδιά, τελειώνει το Γυμνάσιο. Ο κ. Αρμένης μας πληροφόρησε ότι προσπάθησαν πολύ να πετύχουν την εισαγωγή της Δ. στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, καθώς μία βασική προϋπόθεση για να γίνει δεκτή η αίτησή εισαγωγής είναι να έχει ολοκληρωθεί η φοίτηση της/του αιτούμενης/ου στο Δημοτικό και τα χαρτιά της Δ. είχαν χαθεί, ενώ το δημοτικό όπου είχε φοιτήσει είχε κλείσει. Τελικά έδωσε απολυτήριες εξετάσεις και κατάφερε να εισαχθεί στο ΣΔΕ και όπως χαρακτηριστικά ανέφερε ο κ. Αρμένης «Κανείς δεν την πίστευε. Τρέμανε τα χέρια της στις εξετάσεις.».
∙ Η […], μαθήτρια του σχολείου από τη Συρία μας είπε ότι δυστυχώς δεν ξέρει καθόλου ελληνικά και προσπαθεί να μάθει, καθώς αυτό αποτελεί εμπόδιο στο να μπορεί να επικοινωνήσει με τις άλλες συγκρατούμενές της. Λυπάται που δεν μπορεί να βρει ησυχία στο δωμάτιο της, καθώς οι συγκρατούμενές της έχουν άλλες συνήθειες, που της στερούν τον χώρο και τον χρόνο να κάνει αυτά που θέλει, όπως για παράδειγμα να προσευχηθεί. Της αρέσουν τα λουλούδια, ο ουρανός και η θάλασσα και περνάει τον χρόνο της γράφοντας γράμματα στα παιδιά της.
Τα παραπάνω λόγια και σκέψεις των έγκλειστων μαθητριών, γεμάτα ουσία, βγαίνουν αβίαστα από το στόμα τους, αποκαλύπτουν τις βαθύτερες ανάγκες τους και αποτυπώνουν τη σκληρή πραγματικότητα την οποία βιώνουν εντός και εκτός της φυλακής. Παράλληλα, αναδεικνύουν με τον πιο απλό αλλά εμφατικό τρόπο, τον καίριο ρόλο που διαδραματίζει για την ψυχική επιβίωση και την προσωπική τους εξέλιξη η εκπαίδευση μέσα στο χώρο της φυλακής και η ενασχόλησή τους με δραστηριότητες, όπως είναι ο χορός και το θέατρο, σεμινάρια κινηματογράφου, εργαστήρια πηλού ή ραπτικής. «Ένας παράδεισος είναι το σχολείο για τις έγκλειστες μαθήτριες, ένας παράδεισος που απέχει πέντε λεπτά από την κόλαση του κελιού τους», σύμφωνα με τον εκπαιδευτικό κ. Παγώνα Σωτήρη, ο οποίος περιγράφει τη διδασκαλία στο σχολείο φυλακών ως μια ιδιαίτερη εμπειρία. Για τις γυναίκες αυτές, το σχολείο και η ενασχόληση με τις τέχνες είναι μια διέξοδος από τα σκοτάδια της φυλακής, μια χαραμάδα προς την ελευθερία και το φως, ένας φάρος γνώσεων που τις εξοπλίζει με δεξιότητες και προσόντα απαραίτητα για την επιστροφή τους στην κοινωνία. Μια επιστροφή που την ονειρεύονται, την διεκδικούν, την προετοιμάζουν, θέλουν να την προστατέψουν από λάθη ή αδικίες του παρελθόντος που τις εγκλώβισαν στους τέσσερις τοίχους.
Όπως πολύ εύστοχα επισημαίνει ο κ. Αρμένης, «το σχολείο είναι ένας οργανισμός επανασύστασης των διαταραγμένων σχέσεων κοινωνίας και κρατουμένων», δίνει νόημα στην καθημερινότητα αυτών των γυναικών και τις βοηθάει να ξεφύγουν από τη φυλακή. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότερες μαθήτριες ανέφεραν ότι αυτό το πέρασμα από τα κελιά στη σχολική τάξη τις κάνει να αισθάνονται ότι εγκαταλείπουν για λίγο την ετικέτα της κρατούμενης και να ντύνονται με τον ρόλο της μαθήτριας. Και αυτή η αλλαγή έγινε αισθητή και από εμάς. Νιώσαμε ότι μπήκαμε σε ένα σχολείο με μαθήτριες που διψούν για γνώσεις και δασκάλους έτοιμους να τις ξεδιψάσουν, με τάξεις, με τοίχους γεμάτους ζωγραφιές και καλλιτεχνίες, με διαλείμματα και ωρολόγιο πρόγραμμα. Μάλιστα, αρκετά συχνά, για πολλές κρατούμενες η φοίτηση στο σχολείο των φυλακών αποτελεί την πρώτη τους επαφή και εμπειρία με την εκπαίδευση. Αυτό το ταξίδι στη μάθηση ξεκινάει τις καθημερινές στις οκτώ και μισή το πρωί και διαρκεί έως τις δώδεκα και μισή το μεσημέρι, οπότε οι μαθήτριες μαζεύονται στο διάδρομο και επιστρέφουν στα σκοτάδια της φυλακής.
Αυτό που μας έκανε εντύπωση και αξίζει να σημειωθεί είναι η αίσθηση ζεστασιάς και οικογενειακού κλίματος που μας δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια της επίσκεψής μας. Οι μαθήτριες μας μίλησαν με λόγια εκτίμησης για τους δασκάλους τους. Αντίστοιχα εισπράξαμε από τους τελευταίους ειλικρινές ενδιαφέρον για την πορεία των μαθητριών τους. «Το σχολείο είναι ένας χώρος οικογενειακός. Οι γυναίκες έχουν ανάγκη να νιώσουν ότι έχουν κάποιο άτομο δίπλα τους.» μας περιγράφει η κα Παναγιώτα Δήμου, σύμβουλος επαγγελματικής σταδιοδρομίας του σχολείου, τονίζοντας την ανάγκη ανάπτυξης ψυχολογικής εγγύτητας και οικειότητας ανάμεσα στις μαθήτριες με τους εκπαιδευτικούς. «Όταν αισθάνεσαι οικογένεια, γίνεσαι και ομάδα» μας λένε, και δεν μπορούμε παρά να συμφωνήσουμε με αυτήν την στάση. Βέβαια, όπως μας επισημαίνει ο κ. Αρμένης, παράλληλα με την προσπάθεια δημιουργίας ενός οικογενειακού κλίματος μέσα στο σχολείο, πρέπει να γίνεται σεβαστή και η μοναδικότητα της κάθε μαθήτριας, ενώ θα πρέπει να προστατεύεται και η πολιτιστική ταυτότητα των αλλοδαπών κρατουμένων. Η πολιτισμική ευαισθητοποίηση και επάρκεια του σωφρονιστικού και εκπαιδευτικού προσωπικού θέτει τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε να επιτευχθεί μια διαπολιτισμική προσέγγιση του σωφρονιστικού πληθυσμού, με σεβασμό στις ιδιαιτερότητες της κάθε πολιτισμικής ομάδας. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί να εξασφαλιστεί μια αρμονική συνύπαρξη μεταξύ κρατουμένων, αλλά και μεταξύ σωφρονιστικού και εκπαιδευτικού προσωπικού με τις κρατούμενες.
Πέραν των παραπάνω θετικών σημείων, ιδιαίτερα ορατές ήταν και οι αδυναμίες και τα προβλήματα που διαπιστώσαμε ιδίοις όμμασι ή μας αναφέρανε οι εκπαιδευτικοί ή οι μαθήτριες, τόσο στην μικρο-κλίμακα του σχολείου, όσο και στην μακρο-κλίμακα του ίδιου του καταστήματος κράτησης.
Ως προς την προσέγγιση της εκπαίδευσης, αξιοσημείωτη είναι η απουσία ενός κεντρικού συντονισμού, όπως επισημάνθηκε στη συζήτησή μας με τους εκπαιδευτικούς. Κατά τη διάρκεια της σύντομης παρουσίας μας, μάς κατέστη φανερό ότι η σωφρονιστική διοίκηση των γυναικείων φυλακών οφείλει να επενδύσει ακόμα περισσότερο και να ενισχύσει τον θεσμό του σχολείου, διευκολύνοντας το έργο του λιγοστού αλλά ικανότατου έμψυχου υπάρχοντος προσωπικού, ώστε η εκπαιδευτική διαδικασία να ανταποκρίνεται στα κανονιστικά διεθνή και εθνικά πρότυπα που κατοχυρώνουν το δικαίωμα εκπαίδευσης των κρατουμένων.
Αρχικά εντοπίζονται αρκετά από τα ‘κλασικά’ διαχρονικά προβλήματα που συναντώνται σε γενικότερο πλαίσιο και στα σχολεία του έξω κόσμου, σαφώς πιο οξυμένα στο περιβάλλον της φυλακής. Ενδεικτικά αυτών είναι η απουσία χρηματοδότησης για πρώτες ύλες και υλικά, οι ελλιπείς υλικοτεχνικές υποδομές των εκπαιδευτικών δομών, η αριθμητική ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού προσωπικού, καθώς και η απουσία κατάλληλης κατάρτισής και προετοιμασίας των εκπαιδευτικών πριν αναλάβουν καθήκοντα σε έναν χώρο ιδιαίτερο και απαιτητικό, όπως είναι το σχολείο των φυλακών.
Απογοητευτικός είναι ο αριθμός των εγκλείστων που συμμετέχουν στο σχολείο, καθώς από το σύνολο των περίπου 400 κρατουμένων του καταστήματος κράτησης, στις εκπαιδευτικές μονάδες φοιτούν περίπου 40 μαθήτριες, όπως ενημερωθήκαμε στη διάρκεια της επίσκεψής μας. Μέσα από τη συζήτηση υπογραμμίστηκε η ανάγκη να υπάρξει μία ευρύτερη και μεγαλύτερη παρακίνηση προς τον γυναικείο έγκλειστο πληθυσμό να ακολουθήσει το δρόμο της εκπαίδευσης. Ενθαρρυντικό ωστόσο είναι το γεγονός ότι αν και οι αριθμοί των μαθητριών είναι απογοητευτικοί, έχει υπάρξει βελτίωση σε σχέση με το παρελθόν, κάτι που γεννά αισιοδοξία για το μέλλον.
Επιπλέον, επισημαίνεται και μια σειρά διαδικαστικών και γραφειοκρατικών εμποδίων, πολλές φορές αδικαιολόγητων, που υποσκάπτουν την ανεμπόδιστη και ομαλή λειτουργία του σχολείου μέσα στη φυλακή. Ενδεικτικά, η αίτηση για συμμετοχή στο σχολείο γίνεται στη διοίκηση αντί να γίνεται στο ίδιο το σχολείο. «Οι εκπαιδευτικοί δίνουν αγώνα. Δεν υπάρχει σεβασμός στη δομή του σχολείου, το οποίο αντιμετωπίζεται ως ξένο στοιχείο αναφορικά με το συνολικό οργανικό σύστημα της φυλακής» μας αναφέρει ο κ. Αρμένης, αποκαλύπτοντας μας ότι δεν επιτρέπεται στους δασκάλους να φέρουν προσωπικά αντικείμενα πάνω τους, όπως φορητούς υπολογιστές, όταν εισέρχονται στις εκπαιδευτικές μονάδες, ενώ δεν έχουν τη δυνατότητα ούτε να επισκέπτονται τα κελιά των έγκλειστων μαθητριών τους, αδυνατώντας να λάβουν γνώση του πλαισίου και των συνθηκών διαβίωσης των τελευταίων. Παράλληλα, πληθωριστικές είναι και οι πιέσεις που δέχεται το σχολείο από την άποψη αριθμού διαθέσιμων εκπαιδευτικών, ο μικρός αριθμός των οποίων δεν επαρκεί για να καλύψει αποτελεσματικά τις υπάρχουσες εκπαιδευτικές ανάγκες που έχουν προκύψει. Όπως μας αναφέρει ο κ. Αρμένης, όταν ανέλαβε καθήκοντα διευθυντή μπήκε στη λογική να αναζητήσει εκπαιδευτικούς που θα δεχτούν αυτόν τον πληθωρισμό μαθητριών και κάλυψης των μαθησιακών αναγκών όχι μόνο αυτών που ήδη φοιτούν, αλλά όσο περισσότερων κρατουμένων γίνεται, εάν όχι όλων.
Δύο σημεία επισημάνθηκαν επίσης έντονα από τους εκπαιδευτικούς και αφορούν τη αφορά τον διορισμό εκπαιδευτικών στα σχολεία των φυλακών χωρίς οποιαδήποτε προηγούμενη προετοιμασία και κατάρτισή τους. Οι κρατούμενες/οι, που βιώνουν μια πραγματικότητα με πολλές αποστερήσεις, δυσκολίες και περιορισμούς, εμφανίζουν μεταξύ άλλων και αυξημένες συναισθηματικές και μαθησιακές ανάγκες. Είναι απαραίτητο, οι εκπαιδευτικοί να λαμβάνουν κατάρτιση που θα τους εφοδιάσει με τις απαραίτητες δεξιότητες για την ανάπτυξη μια ουσιαστικής και αποτελεσματικής επικοινωνιακής σχέσης με τις έγκλειστες μαθήτριες. Αυτή η έλλειψη προετοιμασίας των εκπαιδευτικών, τους ρίχνει σε βαθιά νερά στα οποία λίγοι καταφέρνουν να κολυμπήσουν. Αυτό πιθανότατα εξηγεί τόσο το περιορισμένο ενδιαφέρον των εκπαιδευτικών για εργασία σε σχολεία σε φυλακές, όσο και την παρατηρούμενη συνεχή αλλαγή τους ανά σχολικό έτος. «Η κάθε κρατούμενη έχει ανάγκη να νιώσει νοιάξιμο και να δεθεί. Πώς θα δεθεί με κάποιον όταν αλλάζουν συνεχώς οι δάσκαλοι;».
Το δεύτερο σημείο που επισημάνθηκε αφορά την καθυστερημένη, μέσω προγραμμάτων ΕΣΠΑ, στελέχωση με εκπαιδευτικούς των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας. Το ΣΔΕ του καταστήματος κράτησης γυναικών Ελεώνα Θήβας, το σχολικό έτος 2021-2022, ξεκίνησε τη λειτουργία του στις 20 Δεκεμβρίου λόγω της έλλειψης καθηγητών, με αποτέλεσμα να χαθεί ουσιαστικά η μισή χρονιά. Τόσο οι εκπαιδευτικοί, όσο και οι μαθήτριες, επιθυμούν την έγκαιρη στελέχωση του ΣΔΕ με εκπαιδευτικό προσωπικό, ώστε να εξασφαλίζεται και η έναρξη λειτουργίας του εντός του προβλεπόμενου σχολικού προγράμματος και η ολοκληρωμένη φοίτηση των μαθητών χωρίς κενά στη σχολική ύλη.
Ως προς τη μελλοντική κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των γυναικών, αυτό που ξεχώρισε μέσα από τη συζήτησή μας με τους εκπαιδευτικούς είναι η ανάγκη ύπαρξης περισσότερων φορέων που θα τις βοηθήσουν κατά την αποφυλάκισή τους να προσαρμοστούν και να επανενταχθούν ουσιαστικά και ομαλά στην κοινωνία, αποφεύγοντας τον κίνδυνο υποτροπής τους. Τα υψηλά ποσοστά υποτροπής των αποφυλακισθέντων αποτελούν σοβαρή απόδειξη αποτυχίας τους σωφρονιστικού συστήματος. Επιπλέον, επισημάνθηκε ότι τα προγράμματα επαγγελματικής αποκατάστασης που προσφέρονται στις κρατούμενες, τόσο εντός όσο και εκτός φυλακής, πρέπει να αποδεσμευτούν από κοινωνικά στερεοτυπικά μοτίβα που προωθούν διαχωρισμούς βάσει φύλου και εγκλωβίζουν τις γυναίκες σε συγκεκριμένες ειδικότητες, όπως είναι η ραπτική και η αισθητική. Η διεύρυνση των επαγγελματικών δεξιοτήτων και κατάρτισης των γυναικών (π.χ. τεχνολογική κατάρτιση και εκμάθηση Η/Υ), θα αυξήσει τις επαγγελματικές ευκαιρίες που μπορούν να αξιοποιήσουν στην αγορά εργασίας και θα τις βοηθήσει να αποκατασταθούν επαγγελματικά πιο εύκολα και γρήγορα, αποφεύγοντας μια ενδεχόμενη υποτροπή τους. 
Επιπλέον, ορισμένες σκέψεις και σχόλια που μοιράστηκαν μαζί μας οι εκπαιδευτικοί και οι μαθήτριες είναι καίριας σημασίας και διαφωτιστικά του τρόπου με τον οποίο οι φορείς της σωφρονιστικής και αντεγκληματικής πολιτικής αντιμετωπίζουν τον σωφρονιστικό πληθυσμό. «Γιατί δεν δείχνουν την πραγματική εικόνα; Γιατί δεν μπαίνουν μέσα στα κελιά; Είμαστε 19 άτομα σε ένα κελί και στα χαρτιά γράφει 12. Όταν έρχεται κάποιος κρατικός υπάλληλος βάφουμε και καθαρίζουμε τους χώρους και βλέπουν μια άλλη εικόνα από την πραγματική. Έχουμε δικά μας πιάτα για φαγητό γιατί οι δίσκοι της κουζίνας της φυλακής είναι βρώμικοι.» μας περιγράφουν οι κρατούμενες. «Η φυλακή για τις γυναίκες είναι μια επίφαση ασφάλειας. Οι γυναίκες αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη απαξία, ενώ δεν υπάρχουν ψυχιατρικές δομές για τον γυναικείο έγκλειστο πληθυσμό. Υπάρχει μεν κοινωνική υπηρεσία και ειδικό επιστημονικό προσωπικό, όλα όμως λειτουργούν με επιφάσεις, καθώς ποσοτικά το προσωπικό αυτό δεν επαρκεί για να καλύψει τις αυξημένες ανάγκες των έγκλειστων γυναικών» μας αποκαλύπτει ο κ. Αρμένης, τονίζοντας την ανάγκη στελέχωσης των γυναικείων φυλακών με παραπάνω προσωπικό. Ως βασική προϋπόθεση για να αλλάξει ριζικά αυτή η ομολογουμένως απογοητευτική κατάσταση προτείνεται η αλλαγή νοοτροπίας και η αναδιάταξη του ευρύτερου αξιακού συστήματος στο οποίο στηρίζεται η φυλακή («για παράδειγμα, πρέπει να κατακτηθεί η έννοια της αλληλεγγύης», κ. Αρμένης).
Είμαστε 19 άτομα σε ένα κελί και στα χαρτιά γράφει 12. Όταν έρχεται κάποιος κρατικός υπάλληλος βάφουμε και καθαρίζουμε τους χώρους και βλέπουν μια άλλη εικόνα από την πραγματική.
Η συνομιλία μας με τις μαθήτριες συνοδεύτηκε από μια μικρή χορευτική παράσταση που είχαν προετοιμάσει ορισμένες κοπέλες. Για αυτές τις γυναίκες, η παρουσία μας εκεί φάνηκε να τις γεμίζει με χαρά και ενθουσιασμό. Το χειροκρότημά μας και ο χρόνος που αφιερώσαμε για να μιλήσουμε μαζί τους και να τις ακούσουμε με ενδιαφέρον και κατανόηση, αποτέλεσε μια επιβράβευση για την προσπάθεια που κάνουν. Μάλιστα, λίγες μέρες μετά την επίσκεψή μας στο σχολείο τους, μας έστειλαν ζωγραφιές τους, μια κίνηση που τη μεταφράσαμε ως ένα ειλικρινές και συγκινητικό ευχαριστώ που βρεθήκαμε για λίγες ώρες μαζί τους και ακούσαμε όσα θέλανε να πούνε. Αξιοπρεπή αντιμετώπιση, ανθρώπινη επαφή και επικοινωνία, σύνδεση με τον έξω κόσμο, θεατότητα και βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους, ουσιαστική κατοχύρωση και απόλαυση δικαιωμάτων που τους αναγνωρίζονται από τον νόμο, όπως είναι το δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, στην εκπαίδευση και την ψυχαγωγία, ουσιαστική βοήθεια και ευκαιρίες για μελλοντική κοινωνική επανένταξη και επαγγελματική αποκατάσταση, αυτά ζητούν με τα λόγια και τη στάση τους οι μαθήτριες και οι εκπαιδευτικοί τους.
Αντίστοιχα και για μας, η επίσκεψη στο σχολείο του ΚΚΓΕΘ αποτέλεσε μία μοναδική εμπειρία, από εκείνες που γεμίζουν τη ψυχή σου με έντονα συναισθήματα και σε προβληματίζουν ως άνθρωπο και ως επιστήμονα, ενώ οι λέξεις είναι φτωχές για να μπορέσεις να περιγράψεις όσα είδες και ένιωσες. Με τη σειρά μου θέλω να πω κι εγώ ένα ευχαριστώ σε αυτές τις γυναίκες που αγωνίζονται για μία ουσιαστική δεύτερη ευκαιρία και μοιράστηκαν μαζί μας τις σκέψεις, τις αγωνίες, τα όνειρά και τις ελπίδες τους. Και θα κλείσω με ένα μήνυμα, μια προτροπή και ευχή προς αυτές τις γυναίκες που μας συγκίνησαν βαθύτατα για τον αγώνα που δίνουν πίσω από τα κάγκελα για να εκπαιδευτούν. Η πιο σκοτεινή φυλακή είναι αυτή της καρδιάς και της ψυχής. Να ψάχνουν τον ήλιο μέσα τους, να αγαπούν τον εαυτό τους, να κυνηγούν τα όνειρα τους και όσες φορές και εάν πέσουν να σηκώνονται με μεγαλύτερη ορμή και να συνεχίζουν τον αγώνα τους. Ο πιο ισχυρός σύμμαχος τους είναι ο ίδιος ο εαυτός τους!
Μαρία-Δήμητρα Μισυρλή, πτυχιούχος «Νομικής» ΕΚΠΑ, ΜΔΕ «Εγκληματολογίας» Παντείου Πανεπιστημίου και φοιτήτρια Τμήματος Κοινωνικής Εργασίας ΠΑΔΑ