ΤΕΥΧΟΣ #17 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021

Τα ειδεχθή εγκλήματα στη σύγχρονη κοινωνία

Χρυσούλα Κοτίνη

Η Ελλάδα ήδη από το έτος 2008 βιώνει μια τεράστια οικονομική κρίση που έχει πλήξει τα κοινωνικά στρώματα. Η οικονομική αυτή κρίση παρουσιάστηκε ταυτόχρονα σε πολλές χώρες και επηρέασε την παγκόσμια οικονομία  γενικότερα (Choudhry, M. T. & Marelli, E. & Signorelli, M. 2012). Στην Ελλάδα η οικονομική κρίση έφερε ιδιαίτερη αύξηση στα εγκλήματα ιδιοκτησίας και όχι τόσο στα εγκλήματα βίας (Κωνσταντόπουλος, Γ., Τσούβελας, Γ., Κονταξάκης, Β., 2018). Ωστόσο, τα τελευταία έτη οι κοινωνικές συγκρούσεις έχουν αυξηθεί λόγω ανισοτήτων και παρατηρείται να τελούνται ιδιαίτερα ειδεχθή εγκλήματα με πρωτόγνωρα χαρακτηριστικά βίας, προκαλώντας διάχυτα συναισθήματα ανησυχίας και κοινωνικής ανασφάλειας. Το αίσθημα ομαλής λειτουργίας της κοινωνικής συνοχής είναι αδιαπραγμάτευτο, αφού διακυβεύεται η ασφάλεια των πολιτών συνολικά από τα επαναλαμβανόμενα ειδεχθή εγκλήματα με στοιχεία ιδιαίτερης αγριότητας, που διαταράσσουν την κοινωνική ειρήνη (Συκιώτου, 2016, σελ. 199).

 Εμφανώς, διαταράσσεται το «ευ ζην» του ατόμου που μοιάζει να μην μένει πια ικανοποιημένο από την καθημερινή ζωή του με την συνεχόμενη έξαρση της εγκληματικότητας μέσα στην κοινωνία (Σπινέλλη, 2018, σελ. 93). Μάλιστα, η τιμωρία και η έννοια της ποινής έχει λάβει παγκόσμιες διαστάσεις και απασχολεί όλα τα κράτη, με την ανθρωπότητα να βασανίζεται και να αναζητά δικαιοσύνη σε πανανθρώπινο επίπεδο (Lohne, 2020). Ο σωρευμένος θυμός της κρίσης αυτής παρατηρείται να αποτυπώνεται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δημιουργώντας ιδεολογίες ρητορικής μίσους και ακραίων χαρακτηρισμών, ενώ ταυτόχρονα γίνεται προσπάθεια να επιτευχθεί η κοινωνική ισορροπία και η επαναξιολόγηση των ηθικών αξιών (Siapera E. & Papadopoulou L., 2021).

Μετά τις αλλαγές του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας την 1η Ιουλίου 2019 μειώθηκαν οι ποινές ακόμη και σε ιδιαίτερα σοβαρά εγκλήματα με εμφάνιση ενός λιγότερου τιμωρητικού χαρακτήρα των ποινών από μία αριστερή Κυβέρνηση, επικαλούμενη ανθρωπιστικές αρχές (Αναγνωστόπουλος, 2021). Βέβαια, διαχρονικά, πάντα γίνονταν συζητήσεις κατάρτισης αντεγκληματικής πολιτικής για επίλυση της αύξησης της εγκληματικότητας. Σήμερα όμως είναι περισσότερο από ποτέ επιβαλλόμενος ο σχεδιασμός στρατηγικών αντεγκληματικής πολιτικής για αποτροπή τέλεσης νέων ειδεχθών εγκλημάτων και αυστηροποίηση των ποινών για εγκλήματα που προκαλούν το κοινό περί δικαίου αίσθημα (Φαρσεδάκης, 2016, σελ. 169).

Ιδιαίτερη μάλιστα ανησυχία προκαλεί η αύξηση των σεξουαλικών εγκλημάτων και η υποτροπή των εγκληματιών αυτού του είδους. Κοινωνικά, πάντα υπήρχε και ακόμη υπάρχει υποτίμηση και αντιπάθεια προς τις γυναίκες που πολλές φορές αυτή γίνεται κίνητρο μίσους και εγκληματικότητας κατά αυτών. Αναμφίβολα, οι γυναίκες πρέπει να είναι θεωρητικά και πρακτικά ισότιμες με τους άνδρες και να νιώθουν ασφαλείς, χωρίς φόβο ότι θα τους επιτεθούν ή θα τις βλάψουν, να κυκλοφορήσουν, να εργασθούν και να πουν την άποψή τους (The Daily Telegrahph, London) (UK). Σε αυτήν την περίπτωση, αποτελεσματικά μέσα σωφρονισμού έχουν φανεί οι θεραπευτικές μέθοδοι φαρμακευτικής ή ψυχολογικής κατεύθυνσης (Λαγομάτης Λαζόπουλος, Γ. 2021).

Ο αγώνας του ανθρώπου για επιβίωση και ο ανταγωνισμός πολλές φορές είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του εγκλήματος. Ένα όμορφο περιβάλλον, που αστυνομεύεται επαρκώς, βοηθά τον άνθρωπο να λειτουργεί μέσα σε αυτό αρμονικά, νιώθοντας ασφάλεια και υιοθετώντας κοινωνικά πρότυπα καλής συμπεριφοράς (Zarafonitou, C., 2015). Αναμφίβολα, ο ρόλος της παιδείας μέσα στην κοινωνία είναι σημαντικός και δίνει τα εχέγγυα στους μελλοντικούς πολίτες να έχουν αξίες και να μην φέρονται αντικοινωνικά (Lochner, L., & Moretti, E. 2004). Τέλος, ένα εγγυημένο εισόδημα για κάθε πολίτη παρέχει αξιοπρέπεια και δεν οδηγεί σε εγκληματικές συμπεριφορές (Freeman, R. 1999).

Το σύστημα της ποινικής δικαιοσύνης, αποτελούμενο από την Αστυνομία, τα Δικαστήρια, τους ποινικούς νόμους και την εφαρμογή τους αποτελούν τα μέσα για να επιλυθεί το πρόβλημα της αύξησης των ειδεχθών εγκλημάτων. Η σύλληψη και η παραδειγματική τιμωρία μέσα από οργανωμένο σχεδιασμό και εξοπλισμό προσωπικού κατάλληλα εκπαιδευμένου είναι βασικός τρόπος πρόληψης και αποτροπής της εμφάνισης ειδεχθών εγκλημάτων στο μέλλον (Ehrlich, I. 1973). Επίσης, η δημοσιοποίηση των εγκληματιών και η τιμωρία τους μπορεί να βοηθήσει στην ενημέρωση του κοινωνικού συνόλου, ώστε μέσω της δημιουργίας του αισθήματος ντροπής να προληφθεί η τέλεση νέων εγκλημάτων στο μέλλον (Clark, M. 2005).

Ο εκφοβισμός της μεγάλης ποινής για ορισμένα εγκλήματα είναι ένας γενικός τρόπος πρόληψης των εγκλημάτων από άλλους στο μέλλον αλλά και ειδικός ως προς τον συγκεκριμένο εγκληματία που εκτίει την ποινή στη φυλακή. Έχει γενικά μάλιστα παρατηρηθεί ότι οι βραχυχρόνιες ποινές στιγματίζουν τον κρατούμενο και τον χειροτερεύουν ως άτομο, ερχόμενο σε επαφή με το έγκλημα και τους έμπειρους εγκληματίες εντός του χώρου της φυλακής (Βλάχου, Π. 2020).

Είναι ενδιαφέρον το σωφρονιστικό σύστημα της Νορβηγίας, μιας και στη χώρα αυτή τα επίπεδα εγκληματικότητας είναι πολύ χαμηλά και παρατηρείται ότι πολλοί που έχουν εκτίσει φυλάκιση έχουν επανενταχθεί. Ο τρόπος τιμώρησης των εγκληματιών δεν είναι εκδικητικός, αλλά αποκαταστατικός, με σεβασμό στα δικαιώματα των κρατουμένων. Ένα τέτοιο μοντέλο που την ίδια την φυλάκιση την θεωρεί ήδη αρκετή τιμωρία θα μπορούσε να συνδράμει στην κοινωνική επανένταξη εγκληματιών ειδεχθών εγκλημάτων (Μανούκα, Σ. 2021).

Ο τιμωρητικός και αυστηρός χαρακτήρας του εγκλεισμού μπορεί τελικά να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα από τα επιθυμητά. Ένα επίσης ενδιαφέρον μοντέλο ανθρωποκεντρικού συστήματος σωφρονισμού ενδείκνυται στην Βραζιλία και στις φυλακές APAC, όπου ο αποκλειστικά μεταμορφωτικός χαρακτήρας του κρατούμενου με ήπια μέσα οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα που είναι η αποκαταστατική λειτουργία της φυλακής (Σούλου, K. 2020).

Οι συζητήσεις που γίνονται ώστε να προβλεφθεί στο εξής ποινή 20 ετών ως κατώτατο όριο έκτισης της ποινής των ισοβίων, αντί των 16 ετών που ισχύουν σήμερα, θα αυστηροποιήσει το πλαίσιο των ποινών για ειδεχθή εγκλήματα. Ωστόσο, είναι επιτακτική ανάγκη να παταχθεί η αδιαφορία και ο ατομικισμός, ώστε δραστικά να αλλάξει κάτι στο νομικό σύστημα και να αναπροσαρμοσθεί στις κοινωνικές ανάγκες. Είναι αδήριτη ανάγκη να υπάρχει μηδενική ανοχή στα ειδεχθή εγκλήματα, που ουσιαστικά εκμηδενίζουν την αξία της ανθρώπινης υπόστασης και ζωής. Τα ειδεχθή και βίαια εγκλήματα επιβάλλεται να τιμωρούνται υποδειγματικά και αυστηρά χάριν της εν γένει κοινωνικής ασφάλειας και συνοχής με τις πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές πιέσεις να κατευθύνουν τις συζητήσεις προς την εν γένει προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Cheliotis L. & Xenakis S., 2021).

Χρυσούλα Κοτίνη, Δικηγόρος, Φοιτήτρια ΠΜΣ «Εγκληματολογικές και Ποινικές Προσεγγίσεις της Διαφθοράς, του Οικονομικού και του Οργανωμένου Εγκλήματος» (ΕΑΠ)

*photo on pixabey
βιβλιογραφία 

Αναγνωστόπουλος, Η. (2021), Φάκελος- ειδικό αφιέρωμα: ο νέος ποινικός κώδικας και ο νέος κώδικας ποινικής δικονομίας-ζητήματα αντεγκληματικής πολιτικής, Έγκλημα και Τιμωρία, 9, σελ. 18-20, (δημοσιεύτηκε Μάιο 2021).

Βλάχου, Π. (2020), …οι βραχυχρόνιες ποινές μπορεί να μην οδηγούν απαραίτητα στο σωφρονισμό;, βραχυχρόνιες ποινές: σωφρονισμός ή δρόμος προς την εγκληματικότητα;, Crime times, 12.

Κωνσταντόπουλος, Γ., Τσούβελας, Γ., Κονταξάκης, Β. (2018), Υπάρχει επίδραση της οικονομικής ύφεσης στην εγκληματικότητα; Αναλύοντας τα δεδομένα από την πρόσφατη διεθνή και ελληνική κρίση, Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής, σελ. 36-45.

Λαγομάτης Λαζόπουλος, Γ. (2021), η υποτροπή στους δράστες εγκλημάτων σεξουαλικής βίας, Crime times, 16.

Μανούκα, Σ. (2021), Φυλακές που οδηγούν σε πραγματική επανένταξη: Το παράδειγμα της Νορβηγίας, Οι νορβηγικές φυλακές και το νορβηγικό σωφρονιστικό σύστημα ως πρότυπο, Crime times, 16.

Σούλου, K. (2020), …στη Βραζιλία λειτουργούν εναλλακτικές φυλακές ΄΄APAC΄΄ με σκοπό την επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία;, Crime times, 11.

Σπινέλλη, Κ. (2018), «Ευ ζην» και αντεγκληματική πολιτική, στο: Έφη Λαμπροπούλου, Στέλλα Παπαμιχαήλ, Παναγιώτη Σχίζα (Επιμ.), Σύγχρονες τάσεις αντεγκληματικής πολιτικής προς τιμήν του Ομότιμου Καθηγητή Εγκληατολογίας Δ. Μαγγανά Αθήνα: Εκδ. Παπαζήση.

Συκιώτου, Α. (2016), Παγκοσμιοποίηση και αντεγκληματική πολιτική στο:  Μαργαρίτα Γασπαρινάτου (Επιμ.), Τιμητικός Τόμος Νέστορα Κουράκη, Έγκλημα και ποινική καταστολή σε Εποχή Κρίσης Αθήνα: Εκδ. Αντ. Σάκκουλα.

Φαρσεδάκης, Ι. (2016), Η πρόληψη του εγκλήματος ως μέσον αντεγκληματικής πολιτικής, στο:  Μαργαρίτα Γασπαρινάτου (Επιμ.), Τιμητικός Τόμος Νέστορα Κουράκη, Έγκλημα και ποινική καταστολή σε Εποχή Κρίσης Αθήνα: Εκδ. Αντ. Σάκκουλα.

Blanton, R. G. & Blanton, S. L. & Peksen, D. (2015) Financial Crises and Labor: Does Tight Money Loosen Labor Rights? World Development. 

Cheliotis L. & Xenakis S. (2021), What’ s left? Political orientation, economic conditions and incarceration in Greece under Syriza-led government, European Journal of Criminology, Vol. 18(1) 74-100.

 Choudhry, M. T. & Marelli, E. & Signorelli, M. (2012) "Youth unemployment rate and impact of financial crises", International Journal of Manpower, Vol.33 No.1, 2021 pp. 76-95.

Clark, M. (2005) Organised Crime: Redefined for Social Policy, International Journal of Police Science & Management, V. 7, Issue 2, pages 98-109. 

Ehrlich, I. (1973) Participation in illegitimate activities: A theoretical and empirical investigation, The Journal of Political Economy, 81(3), 521–565.

Freeman, R. (1999) The economics of crime. In Handbook of labour economics (pp. 3529–3571), Ashenfelter Card Editors 3C.

 Iadov, V. (1992), The Formation of Working-Class Consciousness under Conditions of Social Crisis and the Developing Market Economy in Russia, Sociological Research.

Lochner, L., & Moretti, E. (2004). The effect of education on crime: Evidence from prison inmates, arrests, and self-reports. American economic review, 94(1), 155-189.

Lohne, K. (2020), Penal welfarism ‘gone global’? Compairing international criminal justice to the culture of control, Punishment & Society 2021, Vol. 23(1) 3–23.

Siapera E. & Papadopoulou L., (2021), Hate as a ‘hook’ : The political and affective economy of ‘hate journalism’ , Journalism, Vol. 22 (5), 1256-1272.

Wright, K. N. & Meyer, P. B. (1981), A systems analysis of crime control strategies, Criminology.

Zarafonitou, C., (2015), Are there ghettos in the centre of Athens? Criminological research of social attitudes and representations, Panteion University of social and political sciences department of sociology- section of criminology postgraduate programme “criminology’’ Criminological studies, v.1, 13-83.

The trouble with turning misogyny into a hate crime (2021), The Daily Telegrahph, London (UK).