ΤΕΥΧΟΣ #20 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022

Πεσ’ μου το (εγκληματολογικό) όνομά σου για να σου πω ποιός είσαι;

ομ. καθηγ. Γιάννης Πανούσης

 

Δεν εμπιστεύομαι τα γράμματα

δεν εμπιστεύομαι τις λέξεις

τα βιβλία,τα πτυχία

με τις χιλιοειπωμένες σκέψεις...

Αλεξία Σχορτσιανίτη, Χοάνη

 

 Εισαγωγικά

1.Επώνυμα που σχετίζονται με μη-κοινές λέξεις [συνήθως διαφόρων διαλέκτων], με φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, με γεωγραφικές περιοχές, με επαγγέλματα, με αξιώματα, με καταγωγή[1] υπήρχαν πάντοτε και παντού, προφανώς και στον ελλαδικό χώρο.

Στο πέρασμα του χρόνου ελληνικές (ή ελληνικής προέλευσης) λέξεις εξαφανίζονται κι αντικαθίστανται (και μέσω των συμμίξεων) από λέξεις (με τα συναφή νοήματα) άλλων γλωσσών. Το ίδιο συμβαίνει και με τα επώνυμα των Ελλήνων[2].

Σήμερα, μέσα από ιστορικές και εθνολογικές συγκυρίες, πολλά ελληνικά επίθετα ονομάτων συνιστούν ‘δάνεια’ ή αλλοιώσεις από παραφθορές ξένων γλωσσών[3].

2. Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσουμε να εντοπίσουμε ορισμένα επώνυμα ‘’ως παράγωγα της τουρκικής γλωσσικής εισβολής’’[4], τα οποία έχουν ποινικοεγκληματολογικό ενδιαφέρον, δηλαδή αντιστοιχούν σε λήμματα ή όρους των επιστημών αυτών.

3. Κατατάσσουμε τα επώνυμα [με την αντίστοιχη ερμηνεία τους σύμφωνα με τη τουρκική γλώσσα] σε πέντε κατηγορίες: επώνυμα που σχετίζονται, [1] με τους εγκληματίες/παραβάτες, [2] με τα εγκλήματα και την έννομη τάξη, [3] με τα όπλα και τα μέσα τέλεσης εγκλήματος, [4] με χαρακτηρισμούς και ιδιότητες επικίνδυνων και [5] με γενικότερα ζητήματα εγκληματολογικής σημασίας.

4. Οι οποιεσδήποτε ομοιότητες με υπάρχοντα πρόσωπα είναι εντελώς τυχαίες.

Προβλήματα και προβληματισμοί

1. Προφανώς στόχος του άρθρου δεν είναι η ιστορική ή φιλολογική προσέγγιση των όποιων επιμειξιών, των δανείων, της ρίζας, του λεξιλογίου[5] ή των επαφών της ελληνικής γλώσσας με άλλες γλώσσες[6].

Αρκεί πάντως μία απλή αναφορά σε γλώσσα, όπως π.χ η Λατινική[7], για ν’ αντιληφθούμε το πως η μία γλώσσα εισέρχεται [εισβάλλει;] μέσα σε άλλα γλωσσικά μορφώματα συμβάλλοντας στη μετ-εξέλιξή τους. Άλλωστε είναι γνωστό ότι η Ελλάδα δεν δάνεισε μόνον αυτή τη γλώσσα της σε άλλες χώρες αλλά δέχτηκε κι από εκείνες πολλές επιρροές.

2.Πιστεύω ότι πέραν της μελέτης αυστηρά επιστημονικών λεξικών [με τα ειδικά λήμματα για τους ποινικοεγκληματολογικούς όρους] [8], θα είχε ενδιαφέρον ν’ αναζητήσουμε ‘εγκληματολογικά στοιχεία’ και σε άλλους γλωσσικούς κώδικες, όπως π.χ σε παροιμίες, γνωμικά[9] ή και σε λογοτεχνικά κείμενα [κι όχι μόνον αστυνομικής μυθοπλασίας][10].

Σ’ αυτό το πλαίσιο παρουσιάζουμε επώνυμα με τουρκική ρίζα τα οποία είναι πολύ συνηθισμένα στην Ελλάδα κι έχουν αναφορά σ’ εγκληματολογικές έννοιες. Αν η γλώσσα διαθέτει τη δική της ηθική, παρέχοντας ταυτότητα και ‘πρόσωπο’ στον πολίτη[11], τότε και τα επώνυμα ίσως να παραπέμπουν ‘σε κάτι ή σε κάποιον’. Ας μην ξεχνάμε ότι ο αντίστοιχος με το ‘παρατσούκλι’ γαλλικός όρος sobriquet παραπέμπει σε μεταφυσικό sous(υπό), που ίσως να συνδέεται με κάποιο σκοτεινό στοιχείο[12].

3.Η αρχαϊκή άποψη/πίστη ότι το όνομα του προσώπου ταυτίζεται με το ίδιο το πρόσωπο [σε καθομολογίαν ιδιότητες][13], όπως συνέβαινε και με τα ζώα[14], δεν εντάσσεται πλέον στο πεδίο της επιστήμης.Κι όμως επειδή ακόμα και σήμερα πολλά παρωνύμια/παρατσούκλια σχετίζονται με προλήψεις και στερεότυπα η παραγωγή κι ο σχηματισμός ενός ονόματος από ένα άλλο όνομα[15] εξακολουθεί να λειτουργεί με διττό τρόπο: από τη μία η περηφάνεια π.χ της καταγωγής ή του αξιώματος κι από την άλλη η αίσθηση πρόκλησης καχυποψίας σε άλλους. Έτσι μερικοί προτιμούν ν’ αλλάξουν το επώνυμό τους για να μην κουβαλάνε ένα ‘στίγμα’ και να καλλιεργούνται κακόβουλοι συνειρμοί].

Για εμάς είναι δεδομένο ότι όποια  κι αν είναι η προέλευσή του επωνύμου δεν έχει κοινωνικοπραγματιστικές λειτουργίες, π.χ υβριστικό χαρακτήρα, συναισθηματική ή και συνθηματική βάση[17].Τα δε δάνεια από την τουρκική γλώσσα δεν δημιουργούν κάποιο ταμπού[18], καταδηλώνοντας ή υποδηλώνοντας ιδιότητες του φέροντος προσώπου. Ούτε οι ευφημισμοί ή οι δυσφημισμοί[19] παίζουν κάποιο ρόλο, ούτε πρόκειται για άσεμνες λεξιπλασίες ή έμμεση ανθρωποφαγία[20] (μέσω  π.χ δολοφονίας χαρακτήρα του τύπου:για να ονομάζεται/αποκαλείται έτσι,έτσι θα είναι και ο ίδιος).

4. Από το περιπαικτικό επώνυμο, κάτι ‘σαν σχισμή’’ (nickname), συνήθως με σατιρικό ή ειρωνικό περιεχόμενο[21], προχωράμε σε επώνυμα μ’ εγκληματολογικό περιεχόμενο.

Κατηγορίες

Εγκληματίες/παραβάτες

 

Βεκρής/Μαχμουρίδης/Χατζημέστης =μέθυσος

Βουργουντζής =κερδοσκόπος

Γαλεντερίδης/Δαλταμπάνης/Καλεντερίδης =τυχοδιώκτης

Καβάτος/Καλταμπάνης/Κιντής/Μπεζεβέγκης =προαγωγός/μαστροπός

Καλπουζάνης =παραχαράκτης

Καλτάκης/Καχπάνης =πόρνη

Καρατζάς/Χυρσίζης =κλέφτης

Κατίλας/Κιλιντζής =δολοφόνος/μαχαιροβγάλτης/εκτελεστής (βλ. αρβ. Στριγγώνης =στραγγαλιστής]

Κατσάκης/Κατσάνας =φυγάς/δραπέτης

Κουγιάλης =εγκληματίας

Κουμαρτζής/Γκέκας =χαρτοπαίκτης/άσσος στα ζάρια

Λεβέντης =παράνομος

Μαμελετζής/Μαναμελετζής/Μουραμπετζής/Σαράφης =τοκογλύφος

Μαναλής/Μανταρλής =σεσημασμένος

Μαστουρίδης =ναρκομανής

Μουζεβίρης/Χαραμτζής/Μπαλαμούτης =απατεώνας

Μπαρμπούτης/Μπαρμπουτσής = ο παίζων τυχερά παίγνια

Σαρίκας/Χαϊδούτης/Χαραμής =κλέφτης

Σκιάς/Γρούιος/Εσκιάδης/Χάιτας =ληστής

Ταράσης =λαφυραγωγός

Τεπελετζής =φονιάς

Τσακιτζής =μαχαιροβγάλτης

Φιρογλάνης =αλήτης

Χαΐνης =προδότης

Εγκλήματα/Έννομη τάξη

Αζαρίδης =επιβολή ποινής

Αλημίσης =δωροδοκία

Βαλαμούτης =απάτη

Βατκαλής/Μπάτκος =χρεοκοπία

Γιλτιρίδης =φοβερίζω

Γκαντής/Καδής =ιεροδικαστής

Γκουργκούλης =ύποπτος

Δαβατζής =αντίδικος

Ζαμπίτης=αστυνόμος

Ζάφτης =χωροφυλακή

Ζελάτης/Τζελάτης =δήμιος/εκτελεστής

Ζέμος =συκοφαντία

Ζιντζιρλής =φυλακισμένος

Καζαντζίδης =νομομαθής /δικαστικός

Κακής/Σάββας =μομφή/κατηγορία

Καραζιντάνης =φυλακή

Καρακόλης =αστυνομική περίπολος

Κατσίρης /Φιραρίδης =φυγοδικία

Κατσιρμάς =φυγάδευση

Κατσακτσής =λαθρεμπόριο

Κατσουράνης =απαγωγή

Κουράλης =νόμος

Μπασκίνας =αξιωματικός αστυνομίας

Μπεκτάς/Οζγουρίδης = άτομο ελευθερίων ηθών

Μπιλίσης =ομολογία

Μπουλούμπασης =αξιωματικός αστυνομίας

Νταβάς =δίκη

Ντζερεμές =βλάβη/ζημιά

Πατίλης =πλημμέλημα

Σανίκας =κατηγορούμενος

Σιντζίνογλου =τραυματίζω

Σερκέζης =παράνομος

Ταράσης/Τσαπικίδης/Τσαπουντζόγλου/Πλιάτσκας/Καπέσης =λεηλασία/πλιάτσικο

Τζανής =κακούργος

Τζαντορμάς =χωροφυλακή

Τζερεμές =ποινή/πρόστιμο

Τζιναέτης=κακούργημα

Τουρετζόγλου =νομοθέτης

Όπλα και μέσα τέλεσης εγκλημάτων

Αλιντόπ =χρυσή σφαίρα

Βαρούτης =μπαρούτι

Γηρούσι =επίθεση

Γιαγκίνης/Φόγγας =φωτιά

Γιακμολίδης=πυρπόληση

Γιαλπάς =φασαρία

Γιαταγάνας =σπαθί

Δαγιάκας =χειροδικία

Δουφέκος =φορητό όπλο

Ζαπάρτας/Σαπαρδάνης =διπλός πυροβολισμός

Ζιγγέλης =γάντζος

Ζώρης =βιαιότητα

Κάμας/Καραμπιτσάκης/Μπιτσάκης =μαχαίρι

Καρατόπης =πυροβόλο

Καυγάς/Νταλάσης =φιλονικία

Καψάλης =κάψουλα πυροδότησης

Κουντάκης =κοντάκι όπλου

Κουρσούμης =σφαίρα

Κυρμπάσης =μαστίγιο [βλ.αρβ.Λούρης]

Λουμπούτης/Τζομάκης/Τοπούζης=ρόπαλο

Μέτσης/Παλαΐδης/Πάλας =ξίφος

Μπαλτάς/Παλτάς/Τεμπερίδης =τσεκούρι/πέλεκυς

Ντουφεκιάς =ντουφέκι

Πατάκης/Ταπαντζής/Τοκάτογλου =χαστούκι

Πατλάκας =έκρηξη

Πιστοφίδης =πιστόλα

Σελιάχας =οπλισμός

Σέμος =δηλητήριο

Σινάνης=λόγχη

Σιτζίμης =σκοινί

Σκέντζος =βασανιστήρια

Τζιβής/Τσιβής =καρφιά

Τόπας/Τοπλής =τηλεβόλο

Τοπούζης =ραβδί

Τόσης =χτύπημα στο κεφάλι

Τουζάκης =ενέδρα

Τουφεκλής =οπλισμένος με τουφέκι

Τσάκης =σουγιάς

Φισεκίδης =φυσίγγιο όπλου

Ζιάρμ[αρβ.] =πάρτε τα όπλα

Χαρακτηρισμοί/ιδιότητες επικίνδυνων

Αβάνης/Καλέσης/Κουρνάζης/Μουζεβίρης/Ντουμπαράς =δόλιος

Ακλής/Καρακλίδης =νοσηρός

Αλούκος/Αλικάκης/Διβανές/Κακαβάνης =ανόητος

Απαζίδης =αχρείος

Αφατζιάνης/Ματραπάζης =πανούργος

Βαχανελίδης =φυγόπονος

Γιαλαντζής =ψεύτης/ψεύτικος

Γιανάζογλου/Κόφας =κακόβουλος

Γιομπάζογλου =φανατικός

Γιουφτσής/Δαλκαβούκης =παρασιτικός

Γκιντής =ρουφιάνος

Δοκουσλής/Καραδαής/Τουτούζης =φιλόνικος

Δουμπαρατζής/Καράνης =ραδιούργος

Ζεϊτανίδης/Φετάκης/Καρατζίνης =διαβολικός

Ζορμπάς /Αδάμης /Βελαλής =ταραξίας/καβγατζής

Ζουπουριάδης/Ακλής /Δελήρογλου/Δελής/Ζιρτιλίδης /Σεϊδάρης =τρελλός [βλ. αρβ. Μάρης]

Καζαλής/Κορκολής =επικίνδυνος

Κασκατής/Κουρής/Σέρτης/Τσετίνης =πολύ σκληρός

Κιγιτζής /Ζαλίμης =απάνθρωπος

Κισκαμπάνης =ζηλιάρης

Κοπίλης/Τηλεντζής =αλήτης

Κουγιάλης =εγκληματικός

Κυνήμης /Σιόβας =βλάσφημος

Μουζούρας =κακόφημος

Μπερμπάντης/Τσακπίνης =ερωτύλος[βλ. αρβ. Μακαντάσης/Μέντζιος]

Μπεχρής /Ρίντης/Σαρχόσης =μεθύστακας

Ντερμπεντέρης =απατεώνας

Ντοκουσλής =εριστικός

Σενικίδης =διεφθαρμένος

Τεκτιρτζίογλου =συκοφάντης

Τοραμανίδης =βίαιος

Τουλκίδης =πονηρός

Κιοτής[αρβ.] =δειλός

Γενικότερα ζητήματα εγκληματολογικής σημασίας

Αφατίδης =καταστροφή

Βελέτης =νόθος

Βένος/Καραμπένας =σημάδι στο πρόσωπο

Βεσίμ =τατουάζ

Βουγιούς =μαγεία

Γαραμανίδης =παθιασμένος 

Γαρέζος =μίσος

Δαής =τραμπούκος

Δέμος/Καρακανάς =αίμα

Διλεντζής =ζητιάνος

Ζουλούμης =καταπίεση

Καδέρης/Καντέρης=θανατικό

Καράμπελας/Μπελαλής /Μπελάς =μπελάς

Κεσές =πορτοφόλι

Κίνιας =έχθρα

Κομάρης/Κουμάρι =χαρτοπαίγνιο

Κορμπέτης =πιάτσα

Κοσίδης =καβγάς

Κουρουκαφάς=νεκροκεφαλή

Μαδίκας/Ντέκας =τέχνασμα

Μασάλης =ψευτιά

Μούρτης =νεκρός

Νταλάσης =φιλονικία

Σεϊτάνης =σατανάς

Σούρπης =μεθύσι (βλ. αρβ. Κασάπης)

Τεκτιρίδης =βλαστήμια

Τεχλικίδης =φόβος/κίνδυνος(βλ.αρβ.Φρίκα)

Τζίμας =σεξουαλική πράξη (βλ. αρβ. Καντούσης, Καπίτσης, Μπίθας, Λιόκης κλπ)

Τσακμιράνης =θάνατος

Τσιντάλης =διαμάχη

Χαΐνης =προδότης

Δούνας [αρβ.]=εξευτελισμός

Μπρης [αρβ.]=εκδίκηση

Ντάσης [αρβ.]=απιστία

Επιμύθιο

 Ήμουν πάντοτε κι εξακολουθώ να είμαι υπέρμαχος της άποψης ότι η Ζωντανή Εγκληματολογική Σκέψη δεν πρέπει να εγκλωβίζεται σε Πολιτικά/Ιδεολογικά σχήματα ή σε Μαθηματικούς θετικισμούς κι αριθμολαγνείες. Αν υιοθετήσουμε (επιτέλους!) την ορθή γραμμή, ότι δηλαδή η εγκληματολογική επιστήμη δεν συνιστά μία Grand theory (εξήγησης) των Πάντων, κρίνω περισσότερο εμπλουτιστική  για τους προβληματισμούς των εγκληματολόγων (ιδίως των νεότερων του ΚΕΜΕ) ν’ αναζητήσουμε και να εντοπίσουμε οπουδήποτε ψήγματα εγκληματικού ενδιαφέροντος, παρά ν’αναλισκόμαστε (και να βυζαντινολογούμε) ανα-παράγοντας τα ίδια και τα ίδια (συχνά αδιέξοδα) θεωρήματα.

Η Εγκληματολογία κινείται μέσα σε όλες τις εκφάνσεις της Ζωής και δεν πρέπει να την περιορίσουμε μέσα στα χαρτιά και στα computers.

ΥΓ. Για να μη λέτε ότι κρύβουμε τα ημέτερα:

Πανούσας/Πανούσης= πατέρας με αγόρια που δεν παντρεύτηκε ποτέ κανένα,δηλαδή χωρίς νύφη [23]

Κουράκης =ανομβριακός [24]

Λεμπέσης =αυτός που δεν έδωσε μπέσα στους τούρκους [25]

ΥΓ2.’Πολλές καταφάσεις κάνουν στο τέλος μιάν άρνηση ‘ (Αντώνης Φωστιέρης, Υλικά οικοδομών/υλικά κατεδαφίσεων)

*photo by morningbirdphoto on unsplash
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1]βλ. μεταξύ άλλων Ν. Π. Ανδριώτης, Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής, γ’ εκδ., Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη], Θεσσαλονίκη 1983 - Κ. Δαγκίτσης, Ετυμολογικό λεξικό της Νεοελληνικής, εκδ.Ι.Γ.Βασιλείου, Αθήνα 1978/1984 - Εμμ. Κριαράς, Συμβολή εις τα νεοελληνικά παρωνύμια, Αθηνά 44/1932, 171-183
[2] Δ. Τομπαΐδης, Ελληνικά επώνυμα τουρκικής προέλευσης, επικαιρότητα 1990, 9-11, 15επ. - πρβλ. Μανόλης Τριανταφυλλίδης, Τα οικογενειακά μας ονόματα, Τα Νέα 2013
[3] Γιάννης Τζέμος, Τα επώνυμα των ελλήνων και οι τουρκικές ρίζες τους, Τα Νέα 2003, 8
[4] οπ.π., 16 -για ονόματα με αρβανίτικες ρίζες βλ. Κ.Ραχούτης, Τα επώνυμα των Ελλήνων και οι αρβανίτικες ρίζες τους, Τα Νέα 2018 [όπου στο κείμενο αναφέρονται επώνυμα αρβανίτικης προέλευσης θα μπαίνει το σημείο (αρβ.)]
[5] βλ. αντί άλλων Γ.Μπαμπινιώτης, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Κέντρο  Λεξικολογίας 1998, 17-23
[6] πρβλ. Εισαγωγή Α. Φ. Χριστίδη, σε Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Ιστορία της Ελληνικής Γλώσσας- από τις αρχές έως την ύστερη αρχαιότητα, επιστ. επιμ. Α. Φ. Χριστίδης, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών [Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη], Θεσσαλονίκη 2001, 533-635
[7] Βασιλ. Αριστ. Κούβελας, Ετυμολογικό κι ερμηνευτικό Λεξικό της Λατινικής Γλώσσας, Μακεδονικές Εκδόσεις 2002, 10-11 [και τις εκεί αναφορές/επιρροές σε γαλλική, αγγλική, ισπανική, πορτογαλική, γερμανική γλώσσα]
[8] Γ. Πανούσης, Τι ωφελείται ένας εγκληματολόγος όταν διαβάζει Λεξικά, crimetimes-7/2018
[9] Γ. Πανούσης, Η των παίδων [εγκληματολογική] αγωγή, crimetimes -16/2021
[10] Γ. Πανούσης, Δίκαιο και άδικο, αθώοι κι ένοχοι, Καλό και Κακό στην αστυνομική μυθοπλασία, Παπαζήσης 2021
[11] Γ. Δημητρακόπουλος, Χρηστικό Λεξικό εννοιών και όρων σύγχρονου προβληματισμού, Gutenberg 1993, 134
[12] Alb. Dauzat, J. Dubois, H. Mitterand [dir.] Nouveau dictionnaire étymologique et historique, Larousse, Paris VI, 1971, 696, λήμμα:sobriquet
[13] Δ. Τομπαΐδης, οπ.π., 15,27 - πρβλ. Λ. Χρηστάκης,Τα Ψευδώνυμα-και μία σύντομη ιστορικο/κοινωνική επισκόπηση του φαινομένου της νεοελληνικής γραμματείας, Δελφίνι 1993
[14] Γ. Πανούσης, Φυσιογνωμική-μία σύγχρονη εγκληματολογική προσέγγιση, Πέμπτη έκδοση, Α.Σάκκουλας  2009, 45, 115, 339, 388
[15] Εμμ.Κριαράς, Λεξικό της Μεσαιωνικής Ελληνικής Δημώδους Γραμματείας 1100-1669, τόμος ΙΕ’, συντεταγμένη από ομάδα συνεργατών υπό τον Ι.  Ν Καζάζη, Θεσσαλονίκη 2006, 219 [λήμμα:παρωνύμως]
[16] Π. Ε. Γιαννακόπουλος, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Πελεκάνος, Αθήνα, χ.χρ., 1225 [λήμμα:παρώνυμος]
[17] Μ. Καμηλάκη, Γ. Κατσούδα, Μ. Βραχιονίδου, Πιπέρι στο στόμα!, όψεις των λέξεων-ταμπού στη Νέα Ελληνική, πρβολ. Θ.Νάκας, β’ εκδ., Καλλιγράφος 2016, 7επ.
[18] οπ.π., 12επ.
[19] οπ.π., 14
[20] οπ.π., 222
[21] Μιχ. Πιτσιλίδης, Νεοελληνικό Σατιρικό Λεξικό, Αρχιπέλαγος 2007- Νίκος Δήμου, Ειρωνικό Νεοελληνικό Λεξικό, Πατάκης 2002
[22] Για άλλα συνώνυμα κι ομώνυμα ονόματα μαζί και με τις τούρκικες ρίζες τους βλ. τα δύο παραπάνω ειδικά βιβλία [υποσημ.2 και 3]
[23] σε Κ. Ραχούτης, οπ.π., 121
[24] σε Γ.Τζέμος, οπ.π., 130 και Δ.Τομπαΐδης, οπ.π., 103
[25] σε Κ. Ραχούτης, οπ.π., 154