Παρουσίαση του Παγκοσμίου Βαρομέτρου Διαφθοράς

Στυλιανίδου Χριστίνα- Άννα, ΜΔΕ

 της Διεθνούς Διαφάνειας -Ευρωπαϊκή Ένωση 2021 

 

Περίληψη

Στο παρόν κείμενο παρουσιάζεται το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς της Διεθνούς Διαφάνειας για την Ευρωπαϊκή Ένωση- 2021. Στο πλαίσιο της εν λόγω έρευνας αποτυπώνονται οι απόψεις των Ευρωπαίων πολιτών για τα φαινόμενα διαφθοράς.

Τι είναι το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς

Ο Δείκτης Αντίληψης για τη Διαφθορά και το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς αποτελούν δύο από τα ερευνητικά εργαλεία με τα οποία η Διεθνής Διαφάνεια μετράει τη διαφθορά ανά τον κόσμο. Το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς είναι μία έρευνα που αποτυπώνει τις απόψεις και τις εμπειρίες των πολιτών σχετικά με τα φαινόμενα της διαφθοράς ανά χώρα και αποτελεί το κύριο όργανο με το οποίο μετρούνται οι πεποιθήσεις  περί διαφθοράς σε παγκόσμιο επίπεδο.

Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς- Ευρωπαϊκή Ένωση 2021

Η έρευνα έλαβε χώρα κατά τους μήνες Οκτώβριο έως Δεκέμβριο του 2020 μέσω της διεξαγωγής τηλεφωνικών συνεντεύξεων σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του γενικού πληθυσμού και τη συμπλήρωση ερωτηματολογίου. Απευθυνόμενη σε περίπου 40.000 άτομα άνω των 18 ετών στα 27 κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η έρευνα κατέγραψε τις απόψεις των πολιτών για ζητήματα διαφθοράς.

Σκοπός της έρευνας ήταν η συγκέντρωση στοιχείων σχετικά με τις εμπειρίες του γενικού πληθυσμού αναφορικά με φαινόμενα διαφθοράς και η στάση που κράτησαν απέναντι στα φαινόμενα αυτά. Ειδικότερα, μετρήθηκαν μεταξύ άλλων: α) οι απόψεις των πολιτών για την διαφθορά στη χώρα τους, β) τυχόν αλλαγές στα επίπεδα της διαφθοράς και το σε ποια ιδρύματα/θεσμούς παρατηρούνται τα μεγαλύτερα προβλήματα διαφθοράς, γ) τυχόν υπάρχουσες εμπειρίες των πολιτών σε φαινόμενα δωροδοκίας και δ) οι αντιλήψεις που υπάρχουν σχετικά με τις ενέργειες της κυβέρνησης για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Δείτε περισσότερα για τον σχεδιασμό και τη μεθοδολογία της συγκεκριμένης έρευνας στην Τεχνική έκθεση/έκθεση αξιολόγησης.

Συνοπτική παρουσίαση αποτελεσμάτων έρευνας σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Το Παγκόσμιο Βαρόμετρο Διαφθοράς για την Ευρωπαϊκή Ένωση του 2021 αναδεικνύει μεταξύ άλλων την διαδεδομένη πεποίθηση των Ευρωπαίων πολιτών ότι τα φαινόμενα διαφθοράς έχουν αυξηθεί, ότι οι επιχειρήσεις έχουν στενούς δεσμούς με την κυβέρνηση και ότι οι δημόσιοι λειτουργοί σπανίως τιμωρούνται για φαινόμενα διαφθοράς.

Η πανδημία της νόσου Covid-19 και η διαχείριση της κατάστασης από τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φαίνεται να χειροτερεύουν τα πράγματα, καθώς σε ορισμένες χώρες της ΕΕ φάνηκε ότι η πανδημία χρησιμοποιήθηκε ως δικαιολογία για την εφαρμογή μέτρων που υπονομεύουν την δημοκρατία. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι μόνο περίπου 4 στους 10 πολίτες της Ε.Ε θεωρούν ότι οι κυβερνήσεις τους χειρίστηκαν την πανδημία με διαφανή τρόπο.

Σύμφωνα με τα ευρήματα της έρευνας, το 32% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι τα επίπεδα διαφθοράς στη χώρα τους έχει αυξηθεί κατά τους τελευταίους δώδεκα μήνες, το 44% πιστεύει ότι έχει παραμείνει η ίδια ενώ μόλις το 16% πιστεύει ότι έχει μειωθεί. Ειδική αναφορά γίνεται στο σημείο αυτό στην Κύπρο, καθώς το 65% των πολιτών θεωρεί ότι το επίπεδο της διαφθοράς έχει αυξηθεί κατά τους τελευταίους 12 μήνες.

Το 62% των συμμετεχόντων πιστεύει ότι η διαφθορά στο πλαίσιο της κυβέρνησης αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα για τη χώρα τους και μόλις το 33% θεωρεί ότι το ζήτημα αυτό δεν αποτελεί πρόβλημα ή αποτελεί μικρό μόνο πρόβλημα. Η ανάλυση της έρευνας έδειξε, μάλιστα, ότι οι πεποιθήσεις για τη διαφθορά επηρεάζονται σημαντικά από τον παράγοντα του φύλου, με τις γυναίκες να επιδεικνύουν σε μεγαλύτερο βαθμό «αρνητικές» πεποιθήσεις για το ζήτημα.

Ακόμα, 3 στους 10 πολίτες φαίνεται να έχουν βιώσει κάποια εμπειρία σε φαινόμενα διαφθοράς (έχουν προβεί σε πράξεις δωροδοκίας ή έχουν χρησιμοποιήσει κάποια προσωπική γνωριμία τους για να έχουν πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες ή ακόμα έχουν υποστεί ή γνωρίζουν κάποιον που έχει υποστεί σεξουαλικό εκβιασμό-sextortion). Αναφέρεται ειδικότερα ότι παρά το γεγονός ότι η δωροδοκία αποτελεί κοινό τόπο σε λίγες μόνο χώρες της ΕΕ, η χρήση προσωπικών γνωριμιών για την πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες είναι αρκετά διαδεδομένη. Από τους ανθρώπους που ήρθαν σε επαφή με τουλάχιστον μία δημόσια υπηρεσία, μόνο το 7% των ευρωπαίων πολιτών προχώρησε σε κάποια πράξη δωροδοκίας για να λάβει την αντίστοιχη υπηρεσία. Αναφέρεται βέβαια, ότι στο ζήτημα αυτό παρατηρούνται σημαντικές διαφορές μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών. Σημειώνεται δε, ότι παρά το γεγονός ότι η δωροδοκία είναι αρκετά πιο διαδεδομένη σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, χώρες όπως το Βέλγιο (10%), η Αυστρία (9%) και η Ελλάδα (9%) φαίνεται να παρουσιάζουν τιμές άνω του μέσου όρου της ΕΕ στον τομέα της δωροδοκίας. Από την άλλη πλευρά, το 33% των ατόμων που χρησιμοποίησαν κάποια από τις δημόσιες υπηρεσία που αναφέρονταν στην έρευνα, δηλώνουν ότι έχουν χρησιμοποιήσει τις προσωπικές τους γνωριμίες/επαφές για να μπορέσουν να λάβουν τις υπηρεσίες που χρειάζονταν. Αξίζει δε, να αναφερθεί ότι το σύστημα υγείας, φαίνεται να αποτελεί έναν τομέα όπου αναφύονται πολλά φαινόμενα διαφθοράς, με το 29% των πολιτών να αναφέρει ότι έχει χρησιμοποιήσει κάποια προσωπική γνωριμία προκειμένου να λάβει ιατρική φροντίδα και κατά μέσο όρο το 6% των ερωτηθέντων να αναφέρει ότι έχει προβεί σε πράξεις δωροδοκίας για την πρόσβαση σε υγειονομικές υπηρεσίες.

Σε ερώτηση που αφορούσε τη βαθμολόγηση των προσπαθειών/ενεργειών των κυβερνήσεων στην καταπολέμηση φαινομένων διαφθοράς, το 49% απάντησε πως θεωρεί ότι η κυβέρνηση κάνει ελάχιστα («κακή δουλειά») στο να καταπολεμά τη διαφθορά ενώ από την άλλη πλευρά, το 43% θεωρεί ότι η κυβέρνηση κάνει καλή δουλειά στον σχετικό τομέα.

Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, το Κοινοβούλιο φαίνεται να θεωρείται ως ο θεσμός στον οποίο εμφανίζονται τα περισσότερα φαινόμενα διαφθοράς. Το 28% των ευρωπαίων πολιτών θεωρεί ότι τα περισσότερα ή όλα τα μέλη του Κοινοβουλίου συμμετέχουν σε φαινόμενα διαφθοράς. Ακολουθούν, ο θεσμός του πρωθυπουργού (23%), τα στελέχη επιχειρήσεων (25%) και οι τραπεζίτες (23%). Σημειώνεται από την άλλη πλευρά ότι στις περισσότερες χώρες της ΕΕ οι πολίτες έχουν την πεποίθηση πως ο θεσμός της αστυνομίας είναι ο λιγότερο διεφθαρμένος.

Ακόμα, οι πολίτες της ΕΕ φαίνεται να εκφράζουν έντονες ανησυχίες τόσο σχετικά με το κατά πόσον οι ανάγκες των απλών πολιτών αποτελούν προτεραιότητα για τις κυβερνήσεις και εν συνεχεία κατά πόσο ακούγονται οι απόψεις τους από τις κυβερνήσεις όσο και για την άσκηση αθέμιτης επιρροής από τις επιχειρήσεις στην πολιτική σκηνή της χώρας. Αναφέρεται δε, ότι το 48% των πολιτών θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις δεν λαμβάνουν υπόψη τις δικές τους θέσεις και απόψεις όταν προχωρούν στην λήψη αποφάσεων και το 53% θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις των χωρών τους διακατέχονται/καθοδηγούνται από ιδιωτικά συμφέροντα. Ακόμα, οι περισσότεροι άνθρωποι στην ΕΕ (52%) αμφιβάλλουν σχετικά με το κατά πόσον οι δημόσιες συμβάσεις ανατίθενται μετά από ανταγωνιστική διαδικασία. Αντίθετα, πιστεύουν ότι η προμήθεια αγαθών και υπηρεσιών στις χώρες τους συχνά αποφασίζεται μέσω της χρήσης δωροδοκιών ή προσωπικών διασυνδέσεων. Αναφέρεται ότι την παραπάνω πεποίθηση φαίνεται να μοιράζεται και το 74% των ερωτηθέντων στην Ελλάδα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης το γεγονός  ότι περισσότεροι από 5 στους 10 ανθρώπους πιστεύουν ότι οι μεγάλες εταιρείες συχνά αποφεύγουν να πληρώσουν τους φόρους τους. Οι χώρες όπου οι άνθρωποι πιστεύουν συχνότερα ότι η φοροαποφυγή και η φοροδιαφυγή επιχειρήσεων είναι ρουτίνα είναι η Ελλάδα (78%), η Κύπρος (76%), η Πορτογαλία (74%), η Ιταλία (69%), η Ισπανία (68%) και η Γερμανία (66%).

Οι περισσότεροι άνθρωποι στην ΕΕ  θεωρούν ότι οι πράξεις διαφθοράς σπανίως τιμωρούνται. Μόνο το 1/5 περίπου (21%) πιστεύει ότι οι κυβερνήσεις τους λαμβάνουν συστηματικά τα κατάλληλα μέτρα όταν αποκαλύπτονται φαινόμενα διαφθοράς. Αξίζει σε αυτό το σημείο να αναφερθεί ότι η Φινλανδία, η Σουηδία και η Ελλάδα είναι οι τρεις χώρες όπου θεωρείται ότι οι αξιωματούχοι αντιμετωπίζουν συνέπειες συχνότερα, με περίπου τρεις στους 10 να πιστεύουν ότι λαμβάνονται τακτικά τα κατάλληλα μέτρα κατά της διαφθοράς.

Τέλος, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας, το 45% των πολιτών φοβάται πως αν προβεί στην καταγγελία φαινομένων διαφθοράς θα υπάρξουν αντίποινα, ενώ από την άλλη πλευρά το 47% θεωρεί ότι μπορεί να καταγγείλει τη διαφθορά χωρίς κάποιο φόβο. Ενθαρρυντικό, ωστόσο, δεδομένο αποτελεί το γεγονός ότι ένα μεγάλο ποσοστό των πολιτών (64%) θεωρεί ότι οι ίδιοι οι πολίτες μπορούν να συνεισφέρουν σημαντικά στον αγώνα για την καταπολέμηση της διαφθοράς.

Αποτελέσματα της έρευνας για την Ελλάδα

Το δείγμα των ερωτηθέντων στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1.200 άτομα. Σύμφωνα με την έρευνα (δείτε μεταξύ άλλων εδώ και σελ. 13, 53 της έκθεσης):

- το 29% των πολιτών πιστεύει ότι τα φαινόμενα διαφθοράς έχουν αυξηθεί κατά τους τελευταίους 12 μήνες, με το 33% να θεωρεί ότι τα φαινόμενα αυτά έχουν μειωθεί και το 33% ότι έχουν παραμείνει στο ίδιο επίπεδο,

- το 53% πιστεύει ότι η κυβέρνηση κάνει «κακή δουλειά» στο να καταπολεμά τη διαφθορά, το 43% ότι κάνει καλή δουλειά και το 4% δεν γνωρίζει κάτι για το ζήτημα,

- το 9% των χρηστών δημοσίων υπηρεσιών προχώρησε σε πράξεις δωροδοκίας κατά τους τελευταίους 12 μήνες και το 32% ανέφερε ότι χρησιμοποίησε κάποια προσωπική του/της γνωριμία για να έχει πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες. Τα φαινόμενα αυτά έλαβαν χώρα σε: δημόσιες κλινικές και τα νοσοκομεία (10% προχώρησαν σε δωροδοκίες και 30% χρησιμοποίησαν μία προσωπική γνωριμία), υπηρεσίες που αφορούσαν την έκδοση εγγράφων ταυτότητας (4% προχώρησαν σε δωροδοκία και 20% χρησιμοποίησαν μία προσωπική γνωριμία), υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας (3% προχώρησαν σε δωροδοκία και 18% χρησιμοποίησαν μία προσωπική γνωριμία), την αστυνομία (2% προχώρησαν σε δωροδοκία και 21% χρησιμοποίησαν μία προσωπική γνωριμία) και τα δημόσια σχολεία (1% προχώρησαν σε δωροδοκία και 15% χρησιμοποίησαν μία προσωπική γνωριμία),

- το 11% ανέφερε ότι βίωσε ή γνωρίζει κάποιον που βίωσε σεξουαλικό εκβιασμό (sextortion),

- μόλις το 39% θεωρεί ότι η κυβέρνηση λαμβάνει υπόψη τις θέσεις/απόψεις τους στη λήψη αποφάσεων,

- το 58% θεωρεί ότι τα φαινόμενα διαφθοράς δεν μπορούν να καταγγελθούν χωρίς φόβο ή την ύπαρξη αντιποίνων, με μόλις το 38% να απαντά ότι οι αντίστοιχες καταγγελίες μπορούν να λάβουν χώρα χωρίς φόβο ή αντίποινα,

-  το 59% των πολιτών πιστεύει ότι τα περισσότερα ή όλα τα μέλη των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων εμπλέκονται σε περιστατικά διαφθοράς. Το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 45% για τα μέλη του Κοινοβουλίου, 35% για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, 34% για τα στελέχη επιχειρήσεων, 33% για τα κυβερνητικά στελέχη, 32% για τους τραπεζίτες, 30% για τον Πρωθυπουργό, 23% για τους δικαστικούς λειτουργούς και 21% για την Αστυνομία,

- το 57% θεωρεί ότι η κυβέρνηση καθοδηγείται από λίγα «μεγάλα συμφέροντα».

- το 72% των πολιτών ότι η διαφθορά στην κυβέρνηση αποτελεί ένα μεγάλο πρόβλημα.

- Στην ερώτηση αν οι «κοινοί άνθρωποι» μπορούν να κάνουν τη διαφθορά στον αγώνα για την καταπολέμηση της διαφθοράς, το 73% απάντησε ναι και το 15% όχι.

Συμπεράσματα έρευνας

Παρά τις ευρέως διαδεδομένες πεποιθήσεις για το αντίθετο, η διαφθορά φαίνεται να αποτελεί πρόβλημα και στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα ζητήματα που αναδεικνύει η έρευνα για τις πεποιθήσεις των πολιτών αποτελούν μία ένδειξη για το ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να προβούν σε περαιτέρω ενέργειες προκειμένου να αντιμετωπίσουν το υπό κρίση ζήτημα. Για το λόγο αυτό, η Διεθνής Διαφάνεια προχωρά στην σύσταση κάποιων ενεργειών στις οποίες θα πρέπει να προβούν οι κυβερνήσεις (βλ. σελ. 8 επ. και 37 της έκθεσης), ούτως ώστε να διασφαλιστεί με αποτελεσματικότερο τρόπο η καταπολέμηση φαινομένων διαφθοράς και με αυτόν τον τρόπο να αλλάξουν και οι αντίστοιχες πεποιθήσεις των πολιτών.

Για περισσότερες πληροφορίες για το παγκόσμιο βαρόμετρο διαφθοράς για την Ευρωπαϊκή Ένωση 2021, την μεθοδολογία που ακολουθήθηκε στην έρευνα και τα αποτελέσματά της δείτε την έκθεση: Global corruption barometer European Union 2021, Citizens’ views and experiences of corruption (2021) by Transparency International is licensed under CC-BY-ND 4.0 και περιηγηθείτε στην ιστοσελίδα της Διεθνούς Διαφάνειας

Στυλιανίδου Χριστίνα- Άννα, Δικηγόρος, ΜΔΕ Ποινικών Επιστημών- Νομική ΕΚΠΑ, φοιτήτρια ΠΜΣ Ψυχιατροδικαστικής, Ιατρική ΕΚΠΑ