Online Grooming: Παιδόφιλοι «μέσα» στο σπίτι
Από το ενημερωτικό φυλλάδιο του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου[1] για τον κίνδυνο προσέλκυσης ανηλίκων μέσω διαδικτύου (Grooming):
“Ο Γιώργος είναι 16 ετών. Εδώ και έξι µήνες µιλάει µε µια συνοµίληκή του σε µια πολύ διάσηµη σελίδα κοινωνικής δικτύωσης. Η γνωριμία τους έγινε τυχαία, όταν αυτή του έκανε πρόταση φιλίας και ο Γιώργος χωρίς δεύτερες σκέψεις το αποδέχτηκε µιας και είχαν και κοινούς φίλους (άλλωστε πίστευε ότι ήταν συνομήλικη και φαινόταν αρκετά ενδιαφέρουσα). Το κορίτσι δεν έµενε στην Ελλάδα και η συνοµιλία τους γινόταν κυρίως στα Αγγλικά. Έκτοτε µιλούσαν διαρκώς. Σταδιακά ο Γιώργος άρχιζε να την εμπιστεύεται πολύ. Της εκμυστηρευόταν όλες τις σκέψεις, τα συναισθήματα και τους προβληματισμούς του, ενώ εκείνη φαινόταν ότι ενδιαφερόταν πολύ για εκείνον. Έλεγαν ότι ήταν αδερφές ψυχές, γιατί ταίριαζαν τόσο πολύ. Μάλιστα, είχαν κανονίσει και συνάντηση σε µια χώρα της Ευρώπης όταν θα ενηλικιώνονταν. Αφού ο Γιώργος δυσκολευόταν οικονοµικά, το κορίτσι θα κάλυπτε το εισιτήριό του. Όταν κάποια στιγµή εκείνη του ζήτησε να της στείλει κάποιες πιο προσωπικές φωτογραφίες για να... γνωριστούν καλύτερα, ο Γιώργος τις έστειλε χωρίς ίχνος υποψίας. Στη συνέχεια και αφού πέρασαν 2 χρόνια, αποδείχτηκε ότι το κορίτσι ήταν ένας ενήλικας που είχε σκοπό την εκμετάλλευση νέων παιδιών…”
Η απουσία επίσημου και ανεπίσημου κοινωνικού ελέγχου στο χώρο του διαδικτύου οδηγεί συχνά τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται κατά την χρήση του με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό,τι στον πραγματικό κόσμο[2]. Έτσι με την ευρεία χρήση του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης από ανθρώπους όλων των ηλικιών, βρήκε νέο έδαφος ανάπτυξης το grooming ή, όπως αποδίδεται από το Συμβούλιο της Ευρώπης[3], «η άγρα παιδιών για γενετήσιους λόγους». Πρόκειται για την προσέλκυση ανηλίκων, µέσω της χρήσης της σύγχρονης τεχνολογίας, κυρίως του διαδικτύου και των κινητών τηλεφώνων, στα οποία οι ανήλικοι έχουν διαρκώς αυξανόμενη πρόσβαση, με απώτερο σκοπό την τέλεση ασελγών πράξεων σε βάρος τους ή/και την παραγωγή και συλλογή σχετικού πορνογραφικού υλικού.
Ενώ λοιπόν πριν από μερικά χρόνια η προσέγγιση ανηλίκων γινόταν μόνο με αυτοπρόσωπη συνάντηση των μερών που αναγκαστικά είχε χρονικούς και τοπικούς περιορισμούς και αυξημένες πιθανότητες αποκάλυψης του δράστη από τους οικείους του θύματος, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έδωσαν πλέον τη δυνατότητα στον δράστη να επιλέξει το «κατάλληλο» θύμα ανάμεσα σε χιλιάδες άλλα και να προετοιμάσει τη συνάντηση με τρόπο σχετικά ασφαλή. Έτσι, λόγω της ανωνυμίας που προσφέρει το διαδίκτυο, ο δράστης έχει τη δυνατότητα να επικοινωνήσει με πληθώρα ανηλίκων μέχρι να εντοπίσει το θύμα του, να επικοινωνεί στον χρόνο που τον εξυπηρετεί, φιλτράροντας προσεκτικά τον λόγο του, μέχρι να ιδρύσει έναν δεσμό και αποσπάσει την εμπιστοσύνη του ανήλικου θύματος προκειμένου, κατόπιν, να δώσει στο διάλογο σεξουαλικό προσανατολισμό[4].
Άλλωστε, την αίσθηση ανωνυμίας και απουσίας κοινωνικού ελέγχου την έχει και το θύμα, με αποτέλεσμα να παρασύρεται πιο εύκολα στη συμμετοχή του σε αυτό το «παιχνίδι». Μάλιστα υποστηρίζεται ότι οι νέοι που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο από το δωμάτιό τους (όπου δεν υφίστανται δηλαδή επιτήρηση), είναι πιο εύκολα προσβάσιμοι στους δράστες[5]. Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την κοινωνική αντίληψη που επικρατεί, φαίνεται ότι οι δράστες συνήθως αποκαλύπτουν την πραγματική τους ηλικία στα θύματα, χωρίς η διαφορά ηλικίας να λειτουργεί τελικά ανασταλτικά για το ίδιο το θύμα[6]. Απεναντίας, πολλά θύματα μέσα από την διαδικτυακή επικοινωνία αναπτύσσουν προσφιλή για το δράστη συναισθήματα. Η παρατήρηση αυτή καταδεικνύει την ένταση, άρα και την επικινδυνότητα, της διαδικασίας του grooming. Περαιτέρω, λόγω της φυσικής απόστασης μεταξύ του δράστη και του θύματος, ο πρώτος έχει την ευχέρεια να προετοιμάσει τη συνάντηση σε τόπο και με τον τρόπο που επιθυμεί, ώστε να περιορίσει σημαντικά τον κίνδυνο αντίδρασης του θύματος και αποκάλυψής του.
Στην χώρα μας συχνά τα τελευταία χρόνια ανάλογες υποθέσεις είδαν το φως της δημοσιότητας μέσα από ανακοινώσεις της Ελληνικής Αστυνομίας για το έργο της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος ενώ ήδη περιπτώσεις προσέλκυσης ανηλίκων μέσω διαδικτύου με σκοπό την αποπλάνηση ή/και την συλλογή πορνογραφικού υλικού εντοπίζουμε και στην δημοσιευμένη νομολογία των Ελληνικών Δικαστηρίων[7].
Στο πλαίσιο σχετικών Βουλευμάτων του Συμβουλίου Πλημμελειοδικών Αθηνών, Αστυνομικοί της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχουν πραγματοποιήσει στοχευμένες διαδικτυακές έρευνες (ανακριτική διείσδυση), σε δωμάτια εικονικής διαδικτυακής επικοινωνίας (chatrooms), κατά τις οποίες «υποδύθηκαν» ανήλικους κάτω των δεκατριών ετών. Από τις συνομιλίες αυτές προέκυψε ότι οι εμπλεκόμενοι δράστες, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα ψευδώνυμα, τους «πλησίασαν» διαδικτυακά και κατά περίπτωση τους πρότειναν συνάντηση μαζί τους και σε μερικές περιπτώσεις τους προέτρεψαν στην αποστολή γυμνών φωτογραφιών ή απέστειλαν οι ίδιοι στους ανήλικους γυμνές φωτογραφίες του εαυτού τους και τρίτων προσώπων. Στα αξιοσημείωτα αποτελέσματα των ερευνών κατά τα έτη 2014 - 2015 συμπεριλαμβάνεται η αρχική ταυτοποίηση η δράση ενός σαραντάχρονου ημεδαπού, ο οποίος στη συνέχεια εντοπίστηκε και συνελήφθη επ’ αυτοφώρω, τη στιγμή που είχε επιβιβάσει δεκατριάχρονο σε φορτηγάκι με σκοπό να τον αποπλανήσει. Χαρακτηριστική είναι, επίσης, η περίπτωση ημεδαπού 33 ετών, ο οποίος μετά από έλεγχο των διαδικτυακών συνομιλιών, προέκυψε ότι υποδυόταν τον εργαζόμενο σε πρακτορείο μοντέλων και προέτρεπε τα ανήλικα θύματα του στην ανταλλαγή παιδικού πορνογραφικού υλικού, με το πρόσχημα της αποστολής του παραπάνω υλικού σε πρακτορείο μοντέλων στην Αργεντινή, έναντι υψηλής αμοιβής. Μάλιστα είχε καταφέρει να πείσει ανήλικο κορίτσι, δώδεκα ετών, να του αποστείλει αρχικά φωτογραφίες της με ρούχα και στη συνέχεια γυμνές, καθώς και βίντεο, όπου η ανήλικη προέβαινε σε πραγματική πράξη γενετήσιου χαρακτήρα, με πρόσχημα την αποστολή του παραπάνω υλικού σε πρακτορείο μοντέλων στην Αργεντινή, ώστε να της δώσει την αμοιβή των 140.000 ευρώ[8].
Ο Έλληνας Δικαστής απέναντι σε αυτές τις υποθέσεις, πέρα από τις προγενέστερες διατάξεις των άρθρων 337 και 339 ΠΚ για την προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας και την αποπλάνηση ανηλίκου, μετά τη νομοθετική παρέμβαση του Ν. 3727/2008 και την συμμόρφωση της Ελλάδας με το άρθρο 23 της Σύμβασης του Συμβουλίου της Ευρώπης[9], έχει στην διάθεσή του και την ειδικότερη διάταξη του 348Β ΠΚ, όπου ρητά προβλέπεται και τιμωρείται και μόνη η προσέλκυση ανηλίκων για γενετήσιους λόγους μέσω πληροφοριακών συστημάτων. Για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του ισχύοντος 348Β ΠΚ απαιτείται η πρόταση από ενήλικο να συναντήσει ανήλικο, που δεν συμπλήρωσε τα δεκαπέντε έτη. Η προσέλκυση του ανηλίκου πρέπει να γίνει μέσω της τεχνολογίας πληροφόρησης και επικοινωνίας και να έχει ως σκοπό τη διάπραξη των εγκλημάτων των άρθρων 339 παρ. 1 και 2 ΠΚ και 348Α ΠΚ. Η πρόταση του δράστη πρέπει να ακολουθείται από ουσιαστικές περαιτέρω πράξεις που οδηγούν στη διάπραξη των προαναφερθέντων αδικημάτων. Απαιτούνται μάλιστα, όσον αφορά την έννοια των ουσιαστικών πράξεων που οδηγούν σε μια τέτοια συνάντηση, συγκεκριμένες ενέργειες, όπως για παράδειγμα ο δράστης να έχει μεταβεί στο σημείο της συνάντησης[10]. Στις υποθέσεις που μέσα από την δημοσιευμένη νομολογία φαίνεται να έφτασαν στα ακροατήρια των Ελληνικών Δικαστηρίων, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα πραγματικά περιστατικά τα οποία αναδεικνύουν μορφές των κρουσμάτων «online grooming».
Σύμφωνα με τα περιστατικά που περιγράφονται στην ΜΟΔ 161/2016 η ανήλικη φαίνεται να ανέπτυξε προσφιλή συναισθήματα για τον δράστη και αφού τον συνάντησε και εκτός διαδικτύου, τον ακολούθησε χωρίς αντίσταση σε ό,τι της ζήτησε. Πρόκειται για την γνωριμία μιας δεκατριάχρονης με δράστη 21 ετών μέσα από πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Η αρχική προσέγγιση μέσω διαδικτύου εξελίχθηκε σε προσωπική επαφή και η δεκατριάχρονη πείσθηκε να ακολουθήσει τον κατηγορούμενο στο σπίτι του, όπου και παρέμεινε για δέκα περίπου ημέρες. Καθ’ όλο το ως άνω διάστημα, ο κατηγορούμενος και η παθούσα συνευρίσκονταν ερωτικά, γεγονός που πραγματώνει σύμφωνα με την απόφαση του Δικαστηρίου το έγκλημα της αρπαγής και της αποπλάνησης παιδιού του άρθρου 339 ΠΚ. Στον κατηγορούμενο επιβλήθηκε συνολική ποινή κάθειρξης 10 ετών.
Στην ΑΠ 1557/2012 περιγράφεται η περίπτωση μιας ανήλικης παθούσας, ηλικίας 13 ετών, η οποία άρχισε να συνομιλεί μέσω της εφαρμογής «MSN Messenger» με ενήλικο χρήστη που γνώρισε στην διαδικτυακή πλατφόρμα «Hi5». Ο ενήλικος θύτης, αφού δημιούργησε μια σχέση εμπιστοσύνης με την παθούσα και την έκανε να αισθανθεί άνετα μαζί του, την έπεισε να προβεί σε αποστολή φωτογραφιών και βίντεο ερωτικού περιεχομένου. Σύμφωνα με την ίδια, τα βίντεο και τις φωτογραφίες τις λάμβανε μόνη της με την χρήση του κινητού της τηλεφώνου και ακολούθως τις μετέφερε στον φορητό ηλεκτρονικό της υπολογιστή, τις έστελνε στον άγνωστο και ακολούθως τις διέγραφε. Τα βίντεο και οι φωτογραφίες απεικόνιζαν την ίδια να αυνανίζεται γυμνή σε διάφορους χώρους της οικίας της. Μόλις ο θύτης παρέλαβε τις φωτογραφίες και τα βίντεο άρχισε να απειλεί την παθούσα ότι θα προέβαινε σε δημοσίευσή τους στο διαδίκτυο και ο μόνος τρόπος να το αποτρέψει αυτό η ανήλικη θα ήταν να συνεχίσει να του στέλνει φωτογραφίες και βίντεο αντίστοιχου περιεχομένου.
Στον ως άνω εκβιασμό για αποστολή στον δράστη πορνογραφικού υλικού, η ανήλικη υπέκυψε για κάποιο χρονικό διάστημα, μέχρι που απέστειλε ανώνυμο email σε ψυχολόγο, στην οποία αποκάλυψε το πρόβλημά της. Η ψυχολόγος ενημέρωσε το Γραφείο Καταπολέμησης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, το οποίο μετά από έλεγχο, εντόπισε την ip διεύθυνση της ανήλικης που είχε ζητήσει βοήθεια με αυτόν τον τρόπο. Στη συνέχεια εντοπίσθηκαν τα ηλεκτρονικά ίχνη του δράστη και πραγματοποιήθηκε έρευνα στο σπίτι του, παρουσία της συζύγου του. Μετά από εξέταση του υπολογιστή αποκαλύφθηκε ότι αυτός διατηρούσε 22 διαφορετικούς λογαριασμούς στην πλατφόρμα MSN Messenger και πολλές διευθύνσεις email μέσω των οποίων επικοινωνούσε με τα θύματα αλλά και προωθούσε το αποκτηθέν πορνογραφικό υλικό. Εντοπίστηκαν αρχεία εικόνας και βίντεο τα οποία απεικόνιζαν διάφορα ανήλικα πρόσωπα και παρέπεμπαν σε παιδική πορνογραφία. Συνολικά εντοπίστηκαν 55 αρχεία βίντεο με παιδικό πορνογραφικό υλικό, σε δυο από τα οποία η μητέρα του θύματος αναγνώρισε πράγματι το παιδί της σε χώρους του σπιτιού τους.
Μέσα από την περιγραφή των πραγματικών περιστατικών που επίσημα αποτυπώνονται στις αντίστοιχες δικαστικές αποφάσεις, σημειώνεται το πόσο μακριά μπορεί να φτάσει μια φαινομενικά αθώα προσέγγιση ενός ανηλίκου από έναν κακόβουλο ενήλικα και υπογραμμίζεται πόσο σημαντικό είναι από άποψη αντεγκληματικής πολιτικής, να υπάρξει ενημέρωση των ίδιων των ανηλίκων για το φαινόμενο αλλά και των γονέων προκειμένου να συμμετέχουν και στην διαδικτυακή ζωή των παιδιών όπως ακριβώς στην υπόλοιπη ζωή τους.
Η Φωτεινή Ντούρα είναι Δικηγόρος, ΜΔΕ Ποινικού Δικαίου
Η Ελένη Κωνσταντινοπούλου είναι Δικηγόρος - Κοινωνιολόγος, ΜΔΕ Ευρωπαϊκού Ποινικού Δικαίου
Η Αλεξάνδρα Ζαχαροπούλου είναι Ασκούμενη Δικηγόρος
Η Σταυρούλα Τζελάτη είναι Φοιτήτρια Νομικής Αθηνών
Στην Χώρα μας λειτουργεί Γραμμή Βοηθείας ‘help-line 210 6007686′ που απευθύνεται σε παιδιά & εφήβους και τις οικογένειές τους, παρέχοντας υποστήριξη και συμβουλές για θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του Διαδικτύου, του κινητού τηλεφώνου και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών (παρενόχληση, εξάρτηση, επιβλαβές περιεχόμενο, παιδοφιλία κ.λπ).
Η Γραμμή Βοηθείας αποτελεί έναν από τους τρεις άξονες του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου το οποίο υλοποιείται με τη συγχρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στο πλαίσιο του προγράμματος πλαισίου Safer Internet. Τα στελέχη της Γραμμής Βοήθειας είναι γιατροί και ψυχολόγοι με εμπειρία σε προβληματικές συμπεριφορές στο διαδίκτυο και μπορούν να παρέχουν συμβουλές και υποστήριξη. Παρέχεται επιπλέον και εξατομικευμένη και ανώνυμη υποστήριξη μέσω chat από εξειδικευμένο προσωπικό. Περισσότερες πληροφορίες: http://www.help-line.gr/ |
[1] http://www.help-line.gr/wp-content/uploads/2015/01/Brochure_Grooming_web.pdf
[2] Whittle Helen, Hamilton-Giachritsis Catherine, Beech Anthony and Collings Guy, A Review of Online Grooming: Characteristics and Concerns, Http://dx.doi.org/10.1016/j.avb.2012.09.003,προσπέλαση 02.04.2017, σελ. 17 επ.
[3] Άρθρο 23 της Σύµβασης του Συµβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των παιδιών κατά της γενετήσιας εκµετάλλευσης και κακοποίησης, που υιοθετήθηκε από την Επιτροπή Υπουργών και 25/10/2007 άνοιξε για υπογραφή στο Lanzarote (Ισπανία), την οποία κύρωσε η χώρα µας µε το νόµο 3727/2008 (ΦΕΚ Α΄ 257/18.12.2008)
[4] WhittleHelen, Hamilton-GiachritsisCatherine, BeechAnthony and CollingsGuy, A Review of Online Grooming: Characteristics and Concerns, http://dx.doi.org/10.1016/j.avb.2012.09.003,προσπέλαση 02.04.2017, σελ. 11 επ.
[5] Ο.π. σελ. 11
[6] Ο.π. σελ. 14 επ.
[7] ΜΟΔ 161/2016, ΑΠ 1557/2012, ΕΦ ΚΕΡ 95/2013, ΜΟΔ ΚΑΤΕΡ 130/2015, ΤΝΠ Νόμος
[8] http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&lang&perform=view&id=51102&Itemid=1473
[9] Με την αρχική μορφή του 348Β ΠΚ, ο Έλληνας νομοθέτης τιμωρούσε ουσιαστικά κάτι εντελώς διαφορετικό από αυτό που προέβλεπε η Σύμβαση το Συμβουλίου της Ευρώπης. Η ενσωμάτωση της νέας αυτής αξιόποινης πράξης στο ελληνικό δίκαιο έγινε κατ’ αρχήν πρόχειρα και άστοχα λόγω ενός λάθους που έγινε κατά την μετάφραση του άρθρου 23 της Σύμβασης. Το άρθρο απέκτησε την ισχύουσα σήμερα μορφή του με το άρθρο 9 του Ν 19 4267/2014, με το οποίο ο νομοθέτης εκπλήρωσε την διεθνή του υποχρέωση που, εκτός από την Σύμβαση, του επιβλήθηκε και με το άρθρο 6 παρ. 1 της Οδηγίας 2011/93/ΕΕ για την καταπολέμηση της σεξουαλικής κακοποίησης και εκμετάλλευσης των ανηλίκων. Το άρθρο τροποποιήθηκε εκ νέου και πήρε την σημερινή του μορφή με το άρθρο 2§5 του Ν.4411/2016
[10] βλ. Χαραλαμπάκη Α., Παπαγεωργίου-Γονατά Στ., Ποινικός Κώδικας, Ερμηνεία κατ’ άρθρο, τομ. β’, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ. 1452. Επίσης, ΑΠ 1737/1990 ΠοινΧρ 1991, σελ. 36, ΑΠ 266/1985 ΠοινΧρ 1985, σελ. 868, Αιτιολογική Έκθεση Ν 4267/2014, αρ. 9, Καιάφα- Γκμπάντι, Διαδικτυακές προσβολές ανηλικότητας, ΠοινΧρ ΞΒ/2012, σελ. 170