Κορωνοϊός και σιωπηρά αποδεκτές παρεπόμενες ποινές
Μετά λύπης πληροφορηθήκαμε προ ημερών διά του τύπου, ότι στο Κατάστημα Κράτησης Θεσσαλονίκης (φυλακές Διαβατών) εντοπίστηκαν κατόπιν ελέγχου 108 κρούσματα του SARS-COV-2 και τούτο αφότου υπήρξε ήδη ένας θάνατος τροφίμου μερικές ημέρες νωρίτερα[1]. Εκτός του ζητήματος με τις φυλακές Διαβατών, αντίστοιχες αναφορές έχουν γίνει στον τύπο και για άλλα καταστήματα κράτησης, όπως αυτού της Νιγρίτας. Σύμφωνα με σχετικό άρθρο, συγγενής κρατούμενου απέστειλε επιστολή στη Γενική Γραμματεία Αντεγκληματικής Πολιτικής καταγγέλλοντας ότι στο παραπάνω κατάστημα δεν παρέχονται στους κρατούμενους είδη πρώτης ανάγκης και ούτε βασικά είδη καθαριότητας (σαπούνια, αντισηπτικά κ.λπ) ενώ είναι δυσχερής η επικοινωνία με τους γιατρούς του καταστήματος[2]. Λίγες ημέρες νωρίτερα, στο κατάστημα κράτησης Κέρκυρας οκτώ κρατούμενοι βρέθηκαν θετικοί στον κορωνοϊό, ενώ σύμφωνα με πληροφορίες του τύπου, 25 κρατούμενοι του ίδιου καταστήματος κατέθεσαν δεκασέλιδη μήνυση-αναφορά ενώπιον του Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου για άσκηση ποινικής δίωξης κατά παντός υπευθύνου, ενώ για το θέμα έγινε και σχετική ερώτηση στη Βουλή[3]. Στην εν λόγω αναφορά φέρεται να συμπεριλαμβάνεται και το εξής:
| «Είμαστε κλειδωμένοι στα κελιά μας, έρχεται απλώς ένας υπάλληλος και μας μετράει τη θερμοκρασία, ενώ σε κανέναν δεν χορηγήθηκε κάποιο φάρμακο. Δεν μπορούμε να καθαρίσουμε τα κελιά μας, δεν μπορούμε να επικοινωνήσουμε με τις οικογένειές μας. Τα σκουπίδια έχουν συσσωρευτεί στα κελιά και δεν μπορούμε να τα πετάξουμε». |
Να σημειωθεί, ότι ο υπερπληθυσμός στα καταστήματα κράτησης, πέραν των λοιπών και ήδη γνωστών προβλημάτων, ανάγεται πλέον και σε μείζον υγειονομικό ζήτημα. Όπως δείχνει και η επίσημη έκθεση η οποία είναι αναρτημένη στην ιστοσελίδα της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, το κατάστημα κράτησης Θεσσαλονίκης βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε πληρότητα 148%, το κατάστημα κράτησης Κέρκυρας σε πληρότητα 163% ενώ φυσικά υπάρχουν καταστήματα που βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση όπως το κατάστημα κράτησης Κομοτηνής με πληρότητα 216% ή το κατάστημα κράτησης νέων Βόλου με 213% πληρότητα[4].
Ως υποστηρικτής της «γαλλικής σχολής» (ότι μεγάλο μέρος της ευθύνης για την εμφάνιση της εγκληματικής συμπεριφοράς έχει η ίδια η κοινωνία)[5] αλλά και των κοινωνικών θεωριών του εγκλήματος[6] θεωρώ ότι η ευθύνη της κοινωνίας εκτείνεται και στην επιβολή της κρατικής απάντησης στο έγκλημα[7]. Αποφεύγω να χρησιμοποιήσω τη φράση «σωφρονισμός» δεδομένου ότι ο ελληνικός ποινικός κώδικας ακολουθεί ακόμα μια προσέγγιση «ανταποδοτικού χαρακτήρα της ποινής» αν και όχι αμιγώς[8] [9]. Στην προαναφερθείσα ευθύνη εντάσσεται και η υγειονομική προστασία των κρατουμένων των καταστημάτων κράτησης.
Αφού το κράτος περιορίζει -μέσω της επιβολής μιας ποινής- την ελευθερία του κρατούμενου να λάβει ο ίδιος μέτρα για τον εαυτό του (π.χ. να αγοράσει μάσκα, να επισκεφθεί ένα γιατρό, να επιλέξει ο ίδιος το βαθμό κοινωνικής αποστασιοποίησης του κ.λπ) και γενικά να καθορίζει ο ίδιος το βαθμό έκθεσης του στην πιθανότητα να νοσήσει, τότε είναι λογικό επακόλουθο να πρέπει να το αντισταθμίσει λαμβάνοντας το ίδιο μέτρα προς όφελος του.
Η αντίθετη περίπτωση, δηλαδή αν το κράτος δεν λάμβανε τα προσήκοντα μέτρα, θα σήμαινε ότι το κράτος αποδέχεται -έστω σιωπηρά- πως η έκθεση του κρατουμένου σε καταστάσεις που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του αποτελεί μέρος της (στερητικής της ελευθερίας) ποινής. Παρόλο που το λογικό αυτό συμπέρασμα δείχνει να αντιτάσσεται στη λεγόμενη «κοινή λογική», η πραγματικότητα δείχνει το αντίθετο. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα έχει δεχθεί αρκετές καταδίκες από το ΕΔΔΑ με τελευταία την LAUTARU ET SEED c. GRÈCE / 23-07-2020 κατά την οποία το ελληνικό κράτος καταδικάστηκε για παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (απαγόρευση απάνθρωπης ή ταπεινωτικής μεταχείρισης)[10]. Να σημειωθεί επίσης ότι για το κατάστημα κράτησης Κέρκυρας που αναφέραμε προηγουμένως υπάρχουν ήδη δύο καταδικαστικές αποφάσεις για το ΕΔΔΑ, ήτοι η LUTANYUK c. GRÈCE / 25 -06-2015[11] και η NIAZAI ET AUTRES c. GRÈCE /29-10-2015[12] ενώ και οι δύο αφορούν παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ.
Δεν υπονοώ φυσικά ότι το κράτος δεν έλαβε μέτρα περιορισμού της διάδοσης του ιού στα καταστήματα κράτησης, αφού είναι γνωστό ότι όντως δόθηκαν οδηγίες. Ωστόσο δεν μπορώ να κάνω και μία σύγκριση σχετικά με την μεγάλη συζήτηση περί υγειονομικών πρωτοκόλλων στον τουρισμού και των αντίστοιχων ενεργειών που αφορούν δομές κράτησης αλλά και το πώς θα μπορούσαν να είχαν ήδη ληφθεί περισσότερα μέτρα, δεδομένου φυσικά ότι κάτι τέτοιο θα αποτελούσε προτεραιότητα[13].
Σκοπός του παρόντος δεν είναι να διεγείρει συναισθηματικά τον αναγνώστη αλλά ούτε και να ασκήσει πολιτική κριτική. Αντίθετα, ρόλος του εγκληματολόγου είναι να ασκεί αντ-εγκληματική αντι-πολίτευση με επιστημονικά ερείσματα και εν-γενώς καλή προαίρεση. Το ζήτημα των κρουσμάτων στα καταστήματα κράτησης, δεν επιζητά τη συμπόνια μας. Αντίθετα, είναι μια αφορμή να βρισκόμαστε σε διαρκή εγρήγορση ώστε να επαναξιολογούμε τον αυτονομιμοποιητικό λόγο του ποινικού δόγματος. Ως ελληνικό κράτος, ως Ευρώπη αλλά και ως «δυτικός κόσμος» διακηρύσσουμε στα δήθεν «αναπτυσσόμενα κράτη» τον φιλελευθερισμό μας. Πόσο κοντά, όμως, είναι το φιλελεύθερο ποινικό δόγμα (άλλως το φιλελεύθερο μοντέλο αντεγκληματικής πολιτικής με όρους της Delmas-Marty) στην προπεριγραφείσα κατάσταση; Ή μήπως αυτή ομοιάζει περισσότερο με το λεγόμενο «δίκαιο του εχθρού» το οποίο αργά και σταθερά παρατηρούμε να αναβιώνει;[14] Διότι, αν θεωρούμε δίκαιο ο κρατούμενος να εκτίθεται σε κινδύνους και περιορισμούς ως «σιωπηρά αποδεκτές παρεπόμενες ποινές» της ποινικής του καταδίκης, τότε η απάντηση στο παραπάνω ερώτημα είναι περισσότερο «άβολη» απ’ όσο κανείς θα ήλπιζε.
Μάνος Τεχνίτης,
Συντονιστής Έκδοσης Crime Times,
Νοέμβριος 2020
* Εικόνα άρθρου: Photo from Ichigo121212 in Pixabay
[1] Για τη σχετική κάλυψη του τύπου για το θέμα βλ. ενδεικτικά: ΣΚΑΙ, Φυλακές Διαβατών-Κορωνοϊός: Ένας νεκρός κρατούμενος και 108 κρούσματα, 13/11/2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.skai.gr/news/greece/fylakes-diavaton-koronoios-enas-nekros-kratoumenos-kai-108-krousmata, Capital.gr, Οικονόμου για κρούσματα σε φυλακές: Δεν έχουμε να κρύψουμε τίποτα, 13/11/2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.capital.gr/politiki/3495138/oikonomou-gia-krousmata-se-fulakes-den-exoume-na-krupsoume-tipota CNN Ελλάδος, Κορωνοϊός - Φυλακές Θεσσαλονίκης: Θετικοί 100 κρατούμενοι και οκτώ σωφρονιστικοί υπάλληλοι 13/11/2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.cnn.gr/ellada/story/242678/koronoios-fylakes-thessalonikis-thetikoi-100-kratoymenoi-kai-okto-sofronistikoi-ypalliloi CNN Ελλάδος, Κορωνοϊός: 65 κρούσματα στις φυλακές Διαβατών - Στη Θεσσαλονίκη η Νικολάου, 08/11/2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.cnn.gr/ellada/story/241855/koronoios-65-kroysmata-stis-fylakes-diavaton-sti-thessaloniki-i-nikolaoy Φωτόπουλος, Ν., Σαρώνει ο κορονοϊός στις φυλακές Διαβατών. Εφημερίδα Συντακτών, 7/11/2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/267624_saronei-o-koronoios-stis-fylakes-diabaton, Εφημερίδα Το Βήμα, Κορωνοϊός : Στις φυλακές Διαβατών η Σοφία Νικολάου όπου έχουν εντοπιστεί 65 κρούσματα, 08/11/2020, όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, https://www.tovima.gr/2020/11/08/politics/koronoios-stis-fylakes-diavaton-i-sofia-nikolaou-opou-exoun-entopistei-65-krousmata/
[2] Η Εφημερίδα των Συντακτών, «Συστηματική παραβίαση δικαιωμάτων και επιβολή σιωπής στις φυλακές Νιγρίτας», 14/11/2020, όπως προσπελάστηκε την ίδια ημέρα https://www.efsyn.gr/ellada/dikaiomata/268520_systimatiki-parabiasi-dikaiomaton-kai-epiboli-siopis-stis-fylakes-nigritas
[3] Βλ. σχετικά ΕΡΤ, Κέρκυρα: Θετικά στον κορονοϊό οκτώ τεστ κρατούμενων στις φυλακές – Δέκα συνολικά τα κρούσματα, 27/10/2020, όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020 https://www.ert.gr/eidiseis/ellada/kinonia/kerkyra-thetika-ston-koronoio-okto-test-kratoymenon-stis-fylakes-deka-synolika-ta-kroysmata/, Το Κουτί της Πανδώρας, Μήνυση από 25 κρατούμενους για έλλειψη μέτρων για τον Covid-19, 29/10/2020όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020 https://www.koutipandoras.gr/article/minysi-apo-25-kratoymenoys-gia-elleipsi-metron-gia-ton-covid-19, Κουκουμάτος Κώστας, Κρατούμενοι στην Κέρκυρα Κάνουν Μήνυση για τον Κορονοϊό,28/10/2020, 2020 όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020 https://www.vice.com/el/article/g5bp93/kratoymenoi-sthn-kerkyra-kanoyn-mhnysh-gia-ton-koronoio
[4] Ιστοσελίδα Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, Έκθεση για Χωρητικότητα Καταστημάτων Κράτησης, τελευταία ενημέρωση 08/11/2020, όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020, http://www.minocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7055&Itemid=696%E2%8C%A9=GR
[5] Για τη «γαλλική σχολή» και τις λοιπές θεωρίες εγκλήματος βλ. σχετικά Αλεξιάδης Σ., Εγκληματολογία, Εκδόσεις Σάκκουλα 2011
[6] Brown S, et al, Criminology: explaining crime and its context 7η Έκδοση, exisNexis Group New Providence, NJ, 2010, σελ. 235 κ.ε.
[7] Delmas Marty, Μ. Πρότυπα και Τάσεις Αντεγκληματικής Πολιτικής. Νομική Βιβλιοθήκη, 2000, σελ. 86 κ.ε.
[8] Βλ. σχετικά Βασιλογιάννης Β., Δίκαιο, ηθική και βιοηθική: πρακτικά διλήμματα, Προδημοσίευση, σελ. 161 κ.ε. http://users.uoa.gr/~pvassil/Vassiloyannis.html, Γιωτοπούλου – Μαραγκοπούλου Α., Στερητική της ελευθερίας ποινή και ανθρώπινα δικαιώματα, σε Αντεγκληματική Πολιτική και Δικαιώματα του Ανθρώπου. Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1997, σελ. 87 κ.ε., Ανθοζωή Χάιδου, Οι σκοποί και η αποτελεσματικότητα της ποινής σήμερα, με έμφαση στους ανηλίκους https://criminology.panteion.gr/attachments/article/313/Χάιδου-Πο.pdf,
Ε. Ανίτση, Σχέση ποινής και τιμωρίας: διερεύνηση στάσεων αποφυλακισθέντων, Περιοδικό Εγκληματολογία, Τεύχος 1-2, 2018, σελ. 134, Παπαγεωργίου Κ., Κιούπης, Δ., Τζαννετάκη Τ., Μια συζήτηση με τους καθηγητές Antony Duff και Sandra Marshall. Περιοδικό The Art of Crime, T. 6, Μάιος 2018. https://theartofcrime.gr/μια-συζήτηση-με-τους-καθηγητές-anthony-duff-και-sandra/
[9] Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η ανταποδοτική – δεοντοκρατική λειτουργία της ποινής είναι προσφιλέστερη στο σύγχρονο φιλελεύθερο μοντέλο αντεγκληματικής πολιτικής, αφού το κράτος δεν επιζητεί να «σωφρονίσει» τον καταδικασθέντα, ήτοι να μεταβάλλει τις πεποιθήσεις, τις επιθυμίες ή τα ορμέμφυτα του. Αντίθετα η ποινή εμφανίζεται ως προϊόν μιας κοινωνικής συμφωνίας, προσεγγίζοντας, δηλαδή, τη θεωρία της κοινωνικής άμυνας.
[10] ΕΔΔΑ, Απόφαση LAUTARU ET SEED c. GRÈCE, Αριθμός Προσφυγής 29760/15, που εκδόθηκε 23 Ιουλίου 2020 http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-203838
[11] ΕΔΔΑ,Απόφαση LUTANYUK c. GRÈCE, Αριθμός Προσφυγής 60362/13, που εκδόθηκε 25 Ιουνίου 2015, http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-163281
[12] ΕΔΔΑ, Απόφαση NIAZAI ET AUTRES c. GRÈCE, Αριθμός Προσφυγής 36673/13, που εκδόθηκε 29 Οκτωβρίου 2015, http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-163374
[13] Ως μια εξαιρετικά καλή πρακτική θα μπορούσαμε να λάβουμε το σχετικό κείμενο οδηγιών του Κέντρου Λοιμωδών των ΗΠΑ (CDC) για τα καταστήματα κράτησης, στο οποίο προβλέπεται ακόμα και ο τύπος του σαπουνιού που πρέπει να χρησιμοποιούν οι κρατούμενοι. Centers for Disease Control and Prevention, Interim Guidance on Management of Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) in Correctional and Detention Facilities, τελευταία ανανέωση 21/10/2020, όπως προσπελάστηκε στις 14 Νοεμβρίου 2020 https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/community/correction-detention/guidance-correctional-detention.html
[14] Για το «δίκαιο του εχθρού» βλ. σχετικά Βαθιώτη, Κ, Τραγικά διλλήματα στην εποχή του πολέμου κατά της τρομοκρατίας, Νομική Βιβλιοθήκη, 2010, Χ. Παπαχαραλάμπους, Το ποινικό δίκαιο του «εχθρού»: Ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης, τρομοκρατία και έκτακτη αντιτρομοκρατική νομοθεσία στις ΗΠΑ, Ποινική Δικαιοσύνη, Τεύχος 2/2002, Streng, F. 2010. Ο Προσανατολισμός του Ποινικού Δικαίου στις Συνέπειες της Πράξης και τα Όρια του. ΠοινΧρ. Τόμος 2010. σελ. 625 κ.ε., Τσήτσουρα Α., Αντεγκληματική Πολιτική & Δικαιώματα του Ανθρώπου σε Αντεγκληματική Πολιτική & Δικαιώματα του Ανθρώπου (επιμέλεια της ίδιας) Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1997