Η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη

Αγγελική Πεπόνη, υπ. Δρ.

Η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη αποτέλεσε υπόθεση-σταθμό για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας στην Ελλάδα, αλλά και την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου για ένα έγκλημα που, εάν δεν οδηγήσει σε αφαίρεση ανθρώπινης ζωής, παραμένει σιωπηλά στον σκοτεινό αριθμό εγκληματικότητας.

Η έννοια της γυναικοκτονίας αποτελεί έναν όρο που προκαλεί ποικίλες αντιδράσεις και συζητήσεις, τόσο στο κοινωνικό πεδίο όσο και στους κόλπους των κοινωνικών επιστημών. Παρότι ο όρος δεν αποτελεί πρόσφατη εννοιολογική κατασκευή, στην Ελλάδα εμφανίστηκε και χρησιμοποιήθηκε έντονα με την υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη, μία υπόθεση ομαδικού βιασμού και ανθρωποκτονίας, η οποία συγκλόνισε την ελληνική κοινωνία εξαιτίας της βαρβαρότητας του εγκλήματος. Πριν παρουσιασθεί η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη, κρίνεται απαραίτητη η αναφορά στην έννοια της γυναικοκτονίας, έννοια που εμφανίστηκε έντονα στην Ελλάδα μετά την τέλεση του προαναφερθέντος εγκλήματος.

Η έννοια της γυναικοκτονίας

Η έννοια της γυναικοκτονίας δεν αποτελεί νεοεισαχθείσα έννοια στο πεδίο των κοινωνικών επιστημών και της κοινωνικής πραγματικότητας, αφού πρώτη φορά εντοπίστηκε στο έργο του John Corry με τίτλο ‘’A Satirical View of London at the Commencement of the Nineteenth Century’’[1] το 1801 και πολύ αργότερα, απαντήθηκε ως διακριτός όρος το 1976[2] από την Diana E. H. Russel[3]. Στην επιστήμη της Εγκληματολογίας, άρχισε να χρησιμοποιείται διακριτά και εντονότερα από το 1992 στο βιβλίο «Femicide: the politics of woman killing»[4], ενώ το 2012 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υιοθετεί τον όρο επίσημα[5] και προχωρά σε διακριτό και ξεκάθαρο εννοιολογικό προσδιορισμό του.

Ειδικότερα, ο παραπάνω ορισμός αναφέρει ως γυναικοκτονία την  ανθρωποκτονία από πρόθεση, με θύματα γυναίκες, ακριβώς επειδή είναι γυναίκες – εξαιτίας δηλαδή του φύλου τους – με ειδικότερους ορισμούς για τις περιπτώσεις των κοριτσιών και των γυναικών.[6] Κατά την πλειοψηφία των περιπτώσεων,  δράστης της γυναικοκτονίας είναι άνδρας, χωρίς να εκλείπουν περιπτώσεις γυναικοκτονιών με δράστη γυναίκα. Η σχέση του δράστη και του θύματος είναι συνήθως διαπροσωπική, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις την γυναικοκτονία διαπράττει σύντροφος ή πρώην σύντροφος του θύματος, έχοντας εμφανίσει κατά το παρελθόν κατά τη διάρκεια  της σχέσης σημάδια κακοποιητικής συμπεριφοράς (σωματική βία, απειλή, εκφοβισμός, κ.ά.)[7].

Παρότι δεν αποτελεί διακριτό έγκλημα, η γυναικοκτονία αποτελεί ένα έγκλημα, το οποίο γίνεται αντιληπτό κοινωνικά και ενεργοποιεί το κοινό περί δικαίου αίσθημα, αφού αποτελεί την εντονότερη έκφανση και έκφραση της έμφυλης βίας[8]. Την ανθρωποκτονία της Ελένης Τοπαλούδη το 2018 ακολούθησαν αντιδράσεις των φεμινιστικών κινημάτων, καθώς και οργανώσεων για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό.

Το χρονικό του εγκλήματος

Η Ελένη Τοπαλούδη με καταγωγή από το Διδυμότειχο Έβρου, ήταν 21 ετών και  σπούδαζε στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών στη Ρόδο.[9] Στις 28 Νοεμβρίου του 2018, η Ελένη Τοπαλούδη βρέθηκε νεκρή, αφού η σωρός της εντοπίστηκε στη θάλασσα στην περιοχή Πεύκοι της Ρόδου.[10]

Οι δύο δράστες του εγκλήματος προσκάλεσαν το θύμα στην οικία του ενός εκ των δύο, με σκοπό την ερωτική συνεύρεση των τριών. Το θύμα ακολούθησε τους δράστες, ωστόσο δεν συναίνεσε στην ερωτική συνεύρεση των τριών τους. Οι δράστες αντέδρασαν επιθετικά, μη αποδεχόμενοι την άρνηση του θύματος να προχωρήσει σε ερωτική επαφή μαζί τους, με αποτέλεσμα τον βιασμό και τον βάναυσο θάνατο του θύματος.[11]

Σύμφωνα με τα στοιχεία της ιατροδικαστικής εξέτασης, το θύμα βιάστηκε ομαδικώς από τους δράστες και δέχθηκε χτυπήματα στο σώμα, αλλά και δυνατό χτύπημα στο κρανίο του (από ηλεκτρικό σίδερο που εντοπίστηκε στην οικία του ενός εκ των δύο δραστών, όπου και το θύμα βιάσθηκε[12]), γεγονός που προκάλεσε κάταγμα στο κρανίο του και εγκεφαλική αιμορραγία, η οποία θα ήταν δυνητικά θανατηφόρα, οδηγώντας στην απώλεια των αισθήσεών του. Ενώ το θύμα ήταν αναίσθητο, μεταφέρθηκε από τους δράστες σε περιοχή πλησίον της οικίας του ενός, όπου και πέταξαν το θύμα στη θάλασσα.[13] Βάσει των ιατροδικαστικών στοιχείων, η ρίψη του θύματος στη θάλασσα, ενώ ήταν ακόμη ζωντανό, προκάλεσε την πλήρη απώλεια των αισθήσεών του και τον επακόλουθο πνιγμό του στη θάλασσα.[14]

 Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το πτώμα της Ελένης Τοπαλούδη εντοπίστηκε από το Λιμενικό στις 28 Νοεμβρίου του 2018, οπότε και ξεκίνησε η εξιχνίαση του εγκλήματος από τις αρμόδιες αρχές.

Η εξιχνίαση του εγκλήματος και η σύλληψη των δραστών

Το γενετικό υλικό που βρέθηκε στο αυτοκίνητο του ενός εκ των δύο δραστών, καθώς και οπτικοακουστικό υλικό ήταν τα βασικά στοιχεία που οδήγησαν τις αρχές στον εντοπισμό και την μετέπειτα σύλληψη του δράστη. Έχοντας συλλέξει τα απαιτούμενα στοιχεία, οι αρχές προέβησαν στη σύλληψη των δραστών, 19 ετών αλβανικής καταγωγής και 21 ετών ελληνικής καταγωγής, οι οποίοι ομολόγησαν την τέλεση του εγκλήματος.[15]

Έπειτα από την πεντάμηνη διάρκεια της εκδίκασης της υπόθεσης της Ελένης Τοπαλούδη (ξεκίνησε στις 13/01/2020), δύο χρόνια σχεδόν μετά τον θάνατό της, στις 15/05/2020 η πρωτόδικη απόφαση καταδίκασε τους δύο κατηγορούμενους σε ισόβια και 15 έτη κάθειρξη για τα κακουργήματα του ομαδικού βιασμού και της ανθρωποκτονίας εκ προθέσεως από κοινού.[16]

Στις 14 Φεβρουαρίου του 2022 η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη επανήλθε στο Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών, με τον 22χρονο κατηγορούμενο να απέχει από την παράσταση στην δικαστική αίθουσα και να παρίσταται μόνο ο 24χρονος. Παρά την υπερασπιστική γραμμή των κατηγορουμένων, στις 20 Μαϊου του 2022 το Μικτό Ορκωτό Εφετείο Αθηνών δεν αναγνώρισε κανένα ελαφρυντικό στους κατηγορούμενους για τον βιασμό και την ανθρωποκτονία της Ελένης Τοπαλούδη.

Εν κατακλείδι

Όπως αναφέρθηκε ήδη παραπάνω, διάφορες κινητοποιήσεις έλαβαν χώρα στην Ελλάδα μετά την τέλεση των εγκλημάτων με θύμα την Ελένη Τοπαλούδη. Πέραν των κινημάτων και των οργανώσεων που αντέδρασαν έντονα στο άκουσμα του βίαιου θανάτου του θύματος, η κοινή γνώμη γνώρισε την έννοια της γυναικοκτονίας και ήρθε αντιμέτωπη με την πιο ωμή έκφραση της έμφυλης βίας.

Η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη αποτέλεσε υπόθεση-σταθμό για την αντιμετώπιση της έμφυλης βίας στην Ελλάδα, αλλά και την ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου για ένα έγκλημα που, εάν δεν οδηγήσει σε αφαίρεση ανθρώπινης ζωής, παραμένει σιωπηλά στον σκοτεινό αριθμό εγκληματικότητας.

Δεν θα πρέπει να παραγνωρισθεί το γεγονός πως, με την υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη, υπογραμμίζεται και υπερτονίζεται η ζωτικής σημασίας έννοια της συναίνεσης, η οποία δεν θα πρέπει να μεταφράζεται ή να θεωρείται όρος σε γκρίζες γραμμές. Παρότι κάποιος ενδέχεται να συναινέσει αρχικά στην οποιαδήποτε ανθρώπινη πράξη, έχει το δικαίωμα να αλλάξει γνώμη και να μην επιθυμεί πλέον να πράξει όπως είχε συναινέσει. Η έννοια της συναίνεσης δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται ή να παραγκωνίζεται, αλλά πρέπει να αποτελεί ενσάρκωση του δικαιώματος της αυτοδιάθεσης του καθενός.

Στην περίπτωση της βίας, σε όποια μορφή κι αν συναντάται[17], σημασία δεν έχει πάντοτε ο εννοιολογικός προσδιορισμός του περιεχομένου της, αλλά η ύπαρξη, οι συνέπειες και η αντιμετώπισή της.

Αγγελική Πεπόνη, Κοινωνιολόγος - ΜΔΕ Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου – Υποψήφια διδάκτωρ τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου