Η εγκληματο-λογική γλώσσα (του κόσμου και του υποκόσμου)
Στη συνέχεια του άρθρου μου «Τί ωφελείται ένας εγκληματολόγος όταν διαβάζει λεξικά;»(1) και με βάση την πεποίθησή μου ότι πολλές φορές οι καλοπροαίρετες παρεξηγήσεις(2) μεταξύ επιστημόνων και κοινής γνώμης οφείλονται -πέραν των διαφορετικών ιδεολογικοφιλοσοφικών προσεγγίσεων του εγκλήματος και της ποινής(3) - σε ασυμφωνία ως προς το περιεχόμενο βασικών εννοιών, κρίνω σκόπιμη μία επισήμανση. Απλοί όροι,όπως το έγκλημα, ο εγκληματίας, η εγκληματικότητα, το θύμα, η παρέκκλιση κλπ καθίστανται αντικείμενο άλλοτε βυζαντινολογικών προσ-τριβών κι άλλοτε βαθιάς θεωρητικοπολιτικής διαφοροποίησης(4). Γι’αυτό πιστεύω ότι η (μη) ίδρυση Τμήματος Εγκληματολογίας και Αντεγκληματικής πολιτικής και Ινστιτούτου Αντεγκληματικής πολιτικής(5), τα οποία θα ενοποιούσαν τα γλωσσικά (διφορούμενα) αντικείμενα, σε μεγάλο βαθμό εξηγείται από τη νοοτροπία ορισμένων εγκληματολόγων, τινές των οποίων διεκδικούν την αποκλειστική ερμηνεία των εννοιών και τινές θέλουν να προσεγγίζουν όρους εγκληματολογικού περιεχομένου με βάση τις αντιλήψεις άλλων κλάδων, όπως π.χ της Κοινωνιολογίας ή της Ψυχολογίας. Κλασσικό παράδειγμα η χρήση του όρου «παραβάτης» (6}.
Εκτός όμως από τους επιστημονικούς φορείς της γνώσης υπάρχει και η -λεγόμενη- λαϊκή (θυμο)σοφία, η οποία ''διαβάζει'' με ιδιαίτερο κοινωνικό τρόπο τις λέξεις και τα νοήματα.
Μέσα από τα πέντε ιδιαίτερα και όχι ενδεικτικά πονήματα που ακολουθούν θα επιχειρήσω να απο-δείξω την ανάγκη ενός διαλόγου ανάμεσα στους ειδικούς και στις διάφορες κοινωνικές ομάδες με στόχο να διευκρινισθεί το τι σημαίνει και για εκείνες κάθε εγκληματολογικός ή και ποινικός όρος ή πως τον βιώνουν.
Προφανώς στόχος του άρθρου δεν είναι να εντοπίσει τα παράλληλα συνώνυμα(7) ή τις επιμέρους ορολογικές αποδόσεις που αναφέρονται στην Εγκληματολογία(8) και στους συγγενείς κλάδους (Κοινωνιολογίας, Ψυχολογίας κλπ)(9), ούτε να εξαντλήσει όλη τη σχετική βιβλιογραφία.
Απλώς θέλουμε να εξετάσουμε κάποιες εγκληματο-λογικές έννοιες που περιέχονται σε βιβλία,τα οποία δεν εντάσσονται στα Eγχειρίδια/Handbooks(10) ή τα εξειδικευμένα Λεξικά(11), ώστε να διαπιστώσουμε ποιά σημασιοδότηση και ποιό βάρος τους δίνουν οι μη-ειδικοί(12).
Α. Αυταναπαύτου, Μητροπολίτου Αυτοχθονίας και Πάσης Αμφιβολίας-Λεξικόν της Απανθρωπίας(13)
-κακούργος: κάποιος με περισσότερη τόλμη απ’ότι κρίση,ο οποίος κυνηγώντας μία ευκαιρία δημιουργεί ανεπιθύμητους δεσμούς. Ο κύριος παράγοντας της προόδου του ανθρωπίνου γένους (σελ.58)
-εγκληματαριά: αναρριχόμενο δέντρο που υπονομεύει την κοινωνική διαφάνεια και εξαγοράζει την ανοχή μας με τον τοξικό του καρπό(σ.40)
-πλημμέλημα: άγουρο κακούργημα που τιμωρείται με την απελευθέρωση του καταδικασθέντος, ώστε να ωριμάσει ως κακοποιός(σ.96)
-φυλακή: φροντιστήριο για μεταξεταστέους εγκληματίες(σ.116)
Β. Λεωνίδας Χρηστάκης-Μάρκος Επάρατος, Το λεξικό της ντάγκλας(14)
-δέσιμο: σύλληψη/φυλάκιση.(29)
-κερατιά: η δίωξη Ναρκωτικών(σ.45,63)
-σιλελές: η πιάτσα(σ.80)
-στρούγκα: η θεραπευτική κοινότητα(σ.83)
-υποσχετική: συμφωνία με μπάτσους(σ.91)
Γ. Νίκος Δ.Πλατής, Index Maladictus-το Βρωμολεξικό(15)
-αγιογδύτης: ο αδίστακτος κλέφτης, ο παλιάνθρωπος(σ.20)
-αγύρτης: ο μικροαπατεώνας(σ.22)
-απόβρασμα: φαβλόβιος κακοποιός(σ.36)
-κάθαρμα: ο απόβλητος(σ.130)
-κανάγιας: ο αχρείος(σ.133)
Δ. Βασίλειος Γκινόπουλος,Το λεξικό του Ρουσφετιού και της Κομπίνας(16)
-διαφθορά: η λαμογιά, η ρεμούλα(σ.26)
-κύκλωμα: λαβύρινθος από ανθρώπους συνεργούς σε μία απάτη
-ρουφιανιά: όταν κάποιος προδώσει την κομπίνα(σ.81)
Ε. Νίκος Μακροδήμος, Χρήστος Ακριτίδης, Λεξικό της Αργκό(17)
-τον έδωσε: τον πρόδωσε,τον κάρφωσε(σ.30,49)
-με έθαψαν: με κατηγόρησαν(σ.41)
-μου έκανες λαδιά: με ξεγέλασες(σ.65)
-τα ξέρασε όλα: τα ομολόγησε όλα(σ.89)
-έγινε τσαμπουκάς: έγινε φασαρία(σ.133)
Με τις παραπάνω ιδιωματικές εκφράσεις και έννοιες προφανώς δεν φιλοδοξούμε να υποκαταστήσουμε την επίσημη εγκληματολογική ορολογία από την αργκό ομάδων(18) αλλά να πείσουμε τους νέους εγκληματολόγους ότι η γνώση αυτών των λέξεων τους είναι χρήσιμη για την κατανόηση στάσεων και συμπεριφορών, ηθικής και συνείδησης και για την αποφυγή παρεξηγήσεων.
Η αντιληπτική προσέγγιση (conceptual approach) της Εγκληματολογίας(19) προϋποθέτει σαφείς και ακριβείς τυπολογίες και κοινές ορολογίες, καθώς ουκ ολίγοι εγκληματολόγοι προέρχονται από διαφορετικές «Σχολές Σκέψης»(20) ή υιοθετούν προσεγγίσεις συντηρητικής, φιλελεύθερης, ριζοσπαστικής ιδεολογίας/θεωρίας(21). Η ανάγκη συνεπώς για ένα «γλωσσάρι»(22) που θα περιλαμβάνει τις τυπικές(23) αλλά και τις άτυπες εγκληματο-λογικές έννοιες, είναι αδήριτη, καθώς δεν πρόκειται μόνο για μυστικές γλώσσες ή ειδικές φρασεολογίες αλλά αντανακλούν μία κουλτούρα και μία κοσμοαντίληψη.
Δεν αρκεί ο εκσυγχρονισμός των όρων(24). Νομίζω ότι η Εγκληματολογία, προκειμένου ν’ απαλλαγεί από τις ανελαστικές (λόγω δογματισμού) έννοιες του Ποινικού δικαίου, καλά θα ήταν να δημιουργήσει ένα δικό της γλωσσάρι (της Εγκληματολογίας από τα κάτω)(25), ώστε να καταστήσει κτήμα όλων τους πραγματικούς επικοινωνιακούς κώδικες επιστημόνων-κοινωνίας-εγκληματιών(26), με αντιστοίχιση των όρων, καθώς και διεύρυνση των αποχρώσεων και του χρηστικού εύρους. Σε κάθε περίπτωση, όπως ακράδαντα πιστεύω ότι δεν μπορείς να γίνεις καλός εγκληματολόγος χωρίς να έχεις διαβάσει (αστυνομική) λογοτεχνία(27), έτσι και δεν θα μπορέσεις να κατανοήσεις την ψυχοσύνθεση των παραβατών του νόμου αν δεν εντρυφήσεις στη γλώσσα τους, άρα και στον αξιακό τους κόσμο.
Ομ. Καθηγ. Γιάννης Πανούσης
*photo by Emmanuel Ikwuegbu on unsplash
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1)crimetimes-7, Oκτώβρης 2018
(2) Υπάρχουν βέβαια και οι κακοπροαίρετες της αντιπάθειας, του φθόνου, της κλίκας, της Αυλής κλπ
(3) Γ.Πανούσης, O κύκλος των χαμένων εγκληματολογικών υποθέσεων, Τιμητικός τόμος Μνήμη Ι.Καρακατσάνη, Α.Σάκκουλας 1999, 519-530 -Σοφία Βιδάλη, Εισαγωγή στην Εγκληματολογία, Νομική Βιβλιοθήκη 2013, 3
(4])Ν.Κουλούρης, Διλήμματα για τους εγκληματολόγους στη σκοτεινή πλευρά της καταστολής, στο ’το επάγγελμα του εγκληματολόγου σήμερα- περιεχόμενο, προκλήσεις και προοπτικές’, Πάντειον Πανεπιστήμιο (Δνση Χρ.Ζαραφωνίτου), Νομική Βιβλιοθήκη 2011, 152-169
(5) Γ.Πανούσης, Θέλουν πράγματι οι εγκληματολόγοι αυτόνομο Τμήμα Εγκληματολογίας και ανεξάρτητο Ινστιτούτο Αντεγκληματικής πολιτικής;, σε Ν. Κουράκης, Χρ.Ζαραφωνίτου, Χρ.Τσουραμάνης, Ε.Χαϊνάς (επιστ.επιμ.) Εγκληματολογία: διδασκαλία και έρευνα στην Ελλάδα-πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου, Εργαστήριο εγκληματολογικών και ποινικών ερευνών, Νομική σχολή ΕΚΠΑ-22, Α.Σάκκουλας 2011, 529-538 -βλ. και του ίδιου Ινστιτούτο Αντεγκληματικής πολιτικής, Ουτοπία 50/2002, 163-172
(6) Στ. Αλεξιάδης, Εγκληματικότητα ή παραβατικότητα των ανηλίκων;, Ποινικά Χρονικά 1986, 113-120
(7) Martin Wright, Conducting a search for information in Criminology, in M.Wright[ed] Use of Criminology Literature-information sources for research and development, Butterworths, London 1974, 1-19
(8) Χρ.Ζαραφωνίτου, Περί όρων και ορολογίας στην Εγκληματολογία, Εγκληματολογία 1-2/2014, 117
(9) P.Wiles and V.C.Wiles, Sociological aspects of Criminology, in Use of Criminology, οπ.π., 20επ. -βλ. και J. Sumpf - M. Hugues (dir.) Dictionnaire de Sociologie, Larousse, Paris 1973(criminologie, 73-déviant, 85)
(10) M. Maguire, R. Morgan, R. Reiner (eds) The Oxford Handbook of Criminology, 2nd ed., Oxford press 1997
(11) E.McLaughlin, J.Muncie (eds) The Sage Dictionary of Criminology, Sage 2001 (crime,σελ.59 επ.)- Ε. Υamarellos et G.Kellens, Le crime et la criminologie, marabout université 1970 (crime, 103-108, criminel, 116-120) - Κ. Σπινέλλη- Θ. Σίψας, Λεξικό για το αμερικανικό σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, Εργαστ.εγκλημ. και ποιν.ερευνών ΝΣ/ΕΚΠΑ-23, Α.Σάκκουλας 2010- πρβλ. Εγκληματολεξικό (εισαγ. Κ. Σοφιανός, επιμ. Π. Ποτόλιας), Σύγχρονα Νομικά Μελετήματα -20, Α.Σάκκουλας 1990- Χρίστος Χ.Μυλωνόπουλος, Τετράγλωσσο λεξικό ποινικών και εγκληματολογικών όρων (πρόλογος Ν. Ανδρουλάκης), 1977- Ε.Παπαζαχαρίου (Ζάχος) Λεξικό (της πιάτσας) της Ελληνικής (της πιάτσας)- Αργκό (επί τόπου καταγραφή), β’εκδ., Κάκτος 1999
(12) Στ.Αλεξιάδης, Εγκληματολογία, Ε’ εκδ., Σάκκουλας, Θεσσαλονίκη 2011, 6- Κ. Δ. Σπινέλλη, Εγκληματολογία, 3η εκδ., Νομική Βιβλιοθήκη 2014, 93
(13) εκδ. Απόπειρα 2000, επιμ.Ζωσιμάς Σουμελίδης (εναντίον της κειμενολαγνείας, γραμματοφροσύνης και λεξιθηρίας και κόντρα στην πάσχουσα από γεροντική ανία Γλωσσολογία)
(14) εκδ.opera 1995, πρόλογος Γιάννης Πανούσης- πρβλ. Ηλ. Πετρόπουλος, Παροιμίες του υποκόσμου, Νεφέλη 2002
(15) βιβλίο πρόχειρο σε όλους [υβριστές, υβριζόμενους αλλά και αρχάριους], οι εκδόσεις των συναδέλφων 2014 [σατιρικό λεξικό]
(16) εκδ.Παπαζήσης 2007
(17) εκδ. ΤΟ ΒΗΜΑ 2007 (σκίτσα ΛΟΓΟ)
(18) Η αργκό δεν είναι νεκρή γλώσσα, συνέντευξη Ντενίζ Φρανσουά Ζεζιέρ, Στοχαστής, τ.78,1989,53- βλ.και Pierre Guiraud, L’argot, Puf, Paris 1985- Ralph de Sola, Crime dictionary, NY 1982- Eric Partridge, A dictionary of Slang and unconventional English, London 1989- Paul Beale, A concise dictionary of Slang, Routledge, London 1991
(19) John E.Conklin, Criminology, 2nd ed., MacMillan publ.co., NY 1986,14
(20) οπ.π., 31- βλ. επίσης Κ. Δ. Σπινέλλη, Εγκληματολογία, οπ.π., 205επ.
(21) J.Conklin, οπ.π., 458-460
(22) Larry J.Siegel, Criminology, 9th ed., Thomson, Wadsworth 2006, 633-648
(23) Ν. Ανδρουλάκης, Λ. Μαργαρίτης, Ι. Φαρσεδάκης (επιμ.) Λεξικό νομικής ορολογίας- ποινικό δίκαιο και Εγκληματολογία, Νομική Βιβλιοθήκη 2018- Κ. Σπινέλλη, Ν. Κουράκης, Μ. Κρανιδιώτη (επιμ.) Λεξικό Εγκληματολογίας, Τόπος 2018
(24) Γ.Πανούσης, Περί εγκλημάτων και ποινών (νέα ονοματοθεσία), Εγκληματολογία 1-2/2015, 160-151- του ίδιου, Des cercles et des mots, Chroniques, 5/1992, ΝΣ/ΔΠΘ, 67-71
(25) πρβλ. Αντ. Μαγγανάς, Γρ. Λάζος, Δ. Σβουρδάκου, Η Εγκληματολογία από κάτω, Νομική Βιβλιοθήκη 2008- πρβλ. Αγγ. Καρδαρά, Φυλακή και Γλώσσα, Εργαστ. εγκλημ. και ποιν. ερευνών, ΝΣ/ΕΚΠΑ -30, Α. Σάκκουλας 2014, 482-522- Π.Παπαδοπούλου, Γλώσσα και φυλακή, Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, ειδικό τεύχος, 1988, 68Α’, 163 επ.- πρβλ. ’’φαραόνια: δεσμοφύλακες, το λέει το ποίημα: είναι χαφιές’’, Ηλ. Πετρόπουλος, οπ.π., 8, 27
(26) πρβλ. ’’ένα χρόνο φυλακή τον βγάζω στο πόδι’’ (ειρωνική έκφραση που λένε οι βαρυποινίτες για τους ελαφροποινίτες), σε Ηλ. Πετρόπουλο, οπ.π., 8
(27) Γ.Πανούσης, Εγκληματολογικές επιστήμες και αστυνομικό μυθιστόρημα, γ’ έκδ., Α.Σάκκουλας 2010