ΤΕΥΧΟΣ #12 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2020

H Διάδοση του Ιού COVID-19 υπό το Πρίσμα του Αρ. 285 ΠΚ

Δρ. Φώτης Σπυρόπουλος

1 Εισαγωγή

1.1 Σε ιστορικό επίπεδο, έχουν καταγραφεί πανδημίες οι οποίες έχουν κατάφωρα πλήξει το ανθρώπινο είδος και έχουν αλλάξει τον ρουν της ανθρώπινης ιστορίας[1]. Ένεκα πανδημιών έχει ανακύψει κατά καιρούς η ανάγκη υιοθέτησης μέτρων με στόχο την πρόληψη της μετάδοσης της αντίστοιχης ασθένειας[2], με αποτέλεσμα και ηθικά και νομικά ζητήματα να εγείρονται[3].

1.2.1 Στη σύγχρονη εποχή, μια ασυνήθιστη άτυπη μορφή πνευμονίας εμφανίζεται στο Φοσηάν της επαρχίας Γκουάνγκτονγκ στην ενδοχώρα της Κίνας, τον Νοέμβριο του έτους 2002. Τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο του έτους 2003 ο ιός εξαπλώθηκε στο Χονγκ Κόνγκ και μετά στο Βιετνάμ, στη Σιγκαπούρη, στον Καναδά και αλλού. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) στις 12 Μαρτίου 2003 σήμανε παγκόσμιο συναγερμό. Στις 15 Μαρτίου ο νέος αυτός ιός ονομάστηκε Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο και πήρε την ονομασία του από την αντίστοιχη μετάφρασή του στα αγγλικά – Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS). Ο SARS είναι νόσημα που ένωσε τα σημαντικότερα ερευνητικά κέντρα του πλανήτη σε έναν κοινό σκοπό: την αναγνώριση του αιτίου της επιδημίας και την αναζήτηση τρόπου περιορισμού και αντιμετώπισής της[4]. Η ραγδαία εξάπλωση του SARS, που αποτελούσε μορφή κορωνοϊού, κατέστησε ήδη από τότε εμφανή την πιθανότητα για εύκολη εξάπλωση παγκοσμίως μιας μεταδοτικής ασθένειας.

1.2.2 Τον Δεκέμβριο του 2019 εμφανίστηκε νόσος κορωνοϊού με την ονομασία COVID – 19, που προήλθε από τον ιό SARS-CoV-2. Ο ιός αυτός εντοπίστηκε και αναγνωρίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Ουχάν, πρωτεύουσα της επαρχίας Χουπέι της Κίνας. Έως τις 5 Απριλίου του έτους 2020[5] έχουν επιβεβαιωθεί πάνω από 1.200.000 περιπτώσεις κρουσμάτων στην Κίνα και σε σχεδόν 170 άλλες χώρες. Επίσης, ο ιός αυτός έως και τις 5 Απριλίου 2020 έχει ήδη προκαλέσει περισσότερους από 66.000 θανάτους (με μόλις 3.300 περίπου εντός της ηπειρωτικής Κίνας), οι οποίοι και ξεπερνούν κατά πολύ εκείνους της επιδημίας SARS του 2003[6]. Στις 11 Μαρτίου 2020, ο ιός αυτός χαρακτηρίστηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) ως πανδημία[7]. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπήρχαν στις 26.03.2020[8] τα διαπιστωμένα κρούσματα της νόσου COVID-19  ανήρχοντο σε 500.542 παγκοσμίως και εντός δέκα ημερών διπλασιάστηκαν και στις 05.04.2020 τα κρούσματα ξεπερνούσαν παγκοσμίως τα 1.200.000. Στη γειτονική μας Ιταλία τα διαπιστωμένα κρούσματα έως την 26.03.2020 ήταν 74.386, τα άτομα που βρίσκονται σε κρίσιμη κατάσταση ήταν 3.489 και οι θάνατοι είχαν υπολογιστεί σε 7.503, με το ποσοστό θνησιμότητας να αγγίζει στο 10,1%. Δηλαδή, στην Ιταλία, με συνολικό πληθυσμό 60.485.715 κατοίκους και με διαπιστωμένα κρούσματα της ασθένειας 74.386, προκύπτει ότι ανά 1 εκατομμύριο κατοίκους αντιστοιχούσαν 1.230 κρούσματα.

1.3 Σε παγκόσμιο επίπεδο τα σημαντικά νομικά και ηθικά ζητήματα για την αντιμετώπιση μεταδοτικών ασθενειών επανέρχονται με πολύ μεγαλύτερη ένταση στο προσκήνιο με την εξάπλωση του COVID - 19 και αφορούν συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, σε συνδυασμό με την επιτακτική ανάγκη να διαφυλαχθεί η δημόσια υγεία[9]. Μάλιστα, μπορεί εύκολα να υποστηριχθεί ότι τα μέτρα τα οποία έχουν ληφθεί και στην Ελλάδα εν όψει της πρόληψης της μετάδοσης του ιού COVID – 19 δεν έχουν προηγούμενο[10] [11] [12].

1.4 Τοιουτοτρόπως, δυνάμει των ανωτέρω, και σε ό,τι αφορά την ποινική διάσταση της πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών, έλαβε έξαφνα ιδιαίτερη σημασία και καλείται προς εφαρμογή η (νεοπαγής) διάταξη του άρθρου 285[13]του νέου Ποινικού Κώδικα, ο οποίος θεσπίστηκε με τον ν. 4619/2019. Στο ελληνικό ποινικό δίκαιο, δηλαδή, σε επίπεδο γενικής και ειδικής πρόληψης[14] το θέμα ρυθμίζεται πλέον από το άρθρο 285 του ΠΚ, όπως αυτό διαμορφώθηκε μετά την ψήφιση του ν. 4619/2019[15].

Συγκεκριμένα, κατά την διάταξη του άρθρου 285 ΠΚ:

«1. Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται: α) με φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ζώα, β) με φυλάκιση και χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος μετάδοσης της ασθένειας σε αόριστο αριθμό ανθρώπων.

2. Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί η ασθένεια σε ζώα, επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών και χρηματική ποινή, και αν είχε ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί σε άνθρωπο, επιβάλλεται κάθειρξη έως δέκα έτη.

3.Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο άλλου επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και αν προκλήθηκε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη.

4.Όποιος στις περιπτώσεις της παραγράφου 1 παραβιάζει τα μέτρα από αμέλεια, τιμωρείται: α) στην περίπτωση του στοιχείου α΄ με χρηματική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας και β) στην περίπτωση του στοιχείου β΄ με φυλάκιση έως δύο έτη ή χρηματική ποινή».

Στo πλαίσιο αυτό, ήδη από τις 12.03.2020 και με την υπ’ αρ. 4 και με αριθ. πρωτ. 2433 εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου[16] επισημαίνεται προς τους Εισαγγελείς Εφετών της χώρας και δι’ αυτών προς τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών της περιφέρειάς τους ότι πρωτίστως εφαρμογή διεκδικεί η διάταξη του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα, η οποία, όπως είδαμε, απειλεί, συντρεχόντων των όρων και με τις διαβαθμίσεις της, ποινικές κυρώσεις εναντίον όσων παραβιάζουν τα μέτρα που νομίμως έχουν διαταχθεί προκειμένου να αποτραπεί η διάδοση της νόσου. Εν συνεχεία, με την από 31.03.2020 και υπ’ αρ. 7 και με αριθ. πρωτ. 2733 συμπληρωματική εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου[17], επισημαίνεται και πάλι η ανάγκη εγρήγορσης και συνεχούς παρέμβασης των αρμόδιων Εισαγγελικών αρχών, όταν παραβιάζονται τα νόμιμα μέτρα, που είτε έχουν διαταχθεί είτε θα διατάσσονται, σχετικώς με την καταπολέμηση και διάδοση της νόσου του κορωνοϊού COVID – 19, ενόψει και της πρόβλεψης, πρωτίστως, της διάταξης του άρθρου 285 ΠΚ συντρεχόντων των όρων και με τις διαβαθμίσεις της.

1.5 Αξίζει να σημειωθεί ότι η διάταξη του άρθρου 285 ΠΚ, έως και την ψήφιση του ν. 4619/2019, αφορούσε την παραβίαση μέτρων για την πρόληψη επιζωοτιών και ασθενειών φυτών[18], ενώ υπό την νέα του μορφή υποκαθιστά και ενοποιεί επί της ουσίας όσα προβλέπονταν από τα άρθρα 283 ΠΚ και 284 ΠΚ, τα οποία και καταργούνται, όπως αναφέρεται και στην αιτιολογική έκθεση του ν. 4619/2019[19].

Ειδικότερα, προ της ψηφίσεως του ν. 4619/2019, το άρθρο 283 ΠΚ είχε ως ακολούθως:

«Άρθρο 283 Διάδοση ασθένειας ζώων 1. Όποιος με πρόθεση μεταδίδει μολυσματική ασθένεια ζώων τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών· αν από την πράξη του θανατώθηκαν ή έπαθαν σοβαρή και διαρκή βλάβη ζώα άλλου, τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. 2. Όποιος από αμέλεια έγινε υπαίτιος της πράξης της παρ. 1 τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών ή με χρηματική ποινή».

Αντιστοίχως, το άρθρο 284 ΠΚ, προς της ψηφίσεως του ν. 4619/2019, προέβλεπε τα ακόλουθα:

«Άρθρο 284 Παραβίαση μέτρων για την πρόληψη ασθενειών 1. Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση μιας μεταδοτικής ασθένειας τιμωρείται με φυλάκιση. Αν η παραβίαση αυτή είχε ως συνέπεια να μεταδοθεί η ασθένεια σε άνθρωπο, επιβάλλεται κάθειρξη μέχρι δέκα ετών. 2. Αν η πράξη τελέστηκε από αμέλεια, επιβάλλεται φυλάκιση μέχρι ενός έτους ή χρηματική ποινή».

Τοιουτοτρόπως, προκύπτει ότι πράγματι επήλθε μια «ενοποίηση» και συνάμα μετεξέλιξη των δύο ως άνω καταργηθέντων πλέον άρθρων στη διάταξη του άρθρου 285 ΠΚ και, έτσι, η παραβίαση µέτρων για την αποτροπή της εισβολής ή της διάδοσης µιας µεταδοτικής ασθένειας, είτε από αυτήν µπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ζώα είτε κίνδυνος για µετάδοση της ασθένειας σε αόριστο αριθµό ανθρώπων, αντιµετωπίζεται από την διάταξη αυτή, η οποία και αναλύεται κατωτέρω.

2. Το έγκλημα του ά. 285 ΠΚ

 

2.1 Χαρακτηρολογικά στοιχεία του εγκλήματος

Η πράξη που περιγράφεται στο αδίκημα του άρθρου 285 ΠΚ διώκεται αυταπάγγελτα (δεν απαιτείται η υποβολή έγκλησης). Περαιτέρω, είναι κοινό έγκλημα[20]όποιος», δηλαδή ο δράστης δεν απαιτείται να έχει κάποια ιδιαίτερη ιδιότητα ή σχέση) και μάλιστα υπάγεται στο δέκατο τρίτο κεφάλαιο του ειδικού μέρους του Ποινικού Κώδικα που αφορά κατά βάση στα κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα[21], με τα οποία προστατεύεται το κοινωνικό σύνολο[22].

Περαιτέρω, όπως θα αναλυθεί και κατωτέρω, στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 285 προβλέπεται έγκλημα δυνητικής διακινδύνευσης («αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος»)[23] [24] και στη δεύτερη και τρίτη παράγραφο της διάταξης θεσπίζονται εγκλήματα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα[25]αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα…»). Τέλος, στην τέταρτη παράγραφο του άρθρου 285 ΠΚ, προβλέπεται η τιμώρηση και του εξ αμελείας εγκλήματος.

2.2 Η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος του άρθρου 285 ΠΚ

2.2.1.1 Στην υπό ανάλυση διάταξη, λαμβανομένων υπόψιν και των υπόλοιπων στοιχείων της, τιμωρείται όποιος από πρόθεση παραβιάζει μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η διάδοση ασθένειας - αν η πράξη τελέστηκε από αμέλεια τιμωρείται ελαφρύτερα (όπως ήδη αναφέρθηκε, η αμέλεια προβλέπεται στην παράγραφο 4 του ίδίου άρθρου). Στοιχεία του εγκλήματος είναι δηλαδή: α) η παραβίαση β) των διατεταγμένων με νόμο ή από την αρμόδια αρχή μέτρων γ) προκειμένου να αποτραπεί η εισβολή ή διάδοση ασθένειας.

Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι εφόσον η διάταξη δεν περιγράφει την αξιόποινη απαγορευμένη συμπεριφορά αλλά την αποδίδει με τον όρο παραβίαση μέτρων, παραπέμποντας σε άλλες νομικές διατάξεις ή νόμιμες διαταγές της αρχής, πρόκειται περί  λευκού ποινικού νόμου[26] [27] (παραπέμπει σε διατάξεις που κατά ερίπτωση δεν έχουν εκδοθεί καν, αλλά δύνανται να εκδοθούν στο μέλλον) που δεν πάσχει όμως ανεπίτρεπτης συνταγματικώς (άρθρ. 7 παρ. 1 του Συντάγματος) αοριστίας, αφού το ίδιο το άρθρο προσφέρει από μόνο του σταθερά κριτήρια επιλογής των διατάξεων της λοιπής νομοθεσίας, με αναφορά όχι σε κάθε διάταξη αφορώσα οποιαδήποτε απειλή της υγείας αλλά μόνο σε εκείνες τις διατάξεις που αφορούν μορφή προσβολής της, συνισταμένης στη γενική δυνατότητα μεταδόσεως ασθένειας εξαιτίας παραβιάσεως των αποτρεπτικών μέτρων[28].

Συνήθως, τέτοιου είδους μέτρα προβλέπεται κατά τα άρθρα 1 και 2 του α.ν. 2520/1940 «περι υγειονομικών διατάξεων»[29]ότι θεσπίζονται από το Υπουργείο Υγείας, ενώ προβλέπονται και από τα άρθρα 1 και 23 του α.ν. 340/1936 «Περί των Υγειονομικών διατάξεων της δια θαλάσσης, δια ξηράς και δια του αέρος επικοινωνίας και της οργανώσεως της οικείας Υγειονομικής Υπηρεσίας»[30] σε συνδυασμό με το β.δ. της 31.11.1950 «περί μέτρων προς καταπολέμηση επιδημικών νόσων»[31], όπου στο άρθρο 1 αυτού επιχειρείται και ενδεικτική απαρίθμηση των νόσων αυτών.

2.2.1.2 Συνεπώς, βασικό στοιχείο πλήρωσης της αντικειμενικής υπόστασης του εγκλήματος είναι ο εντοπισμός των διατάξεων του νόμου ή της αρμόδιας αρχής που καθορίζουν τα μέτρα αποτροπής της συγκεκριμένης μεταδοτικής ασθένειας και, βέβαια, όσον αφορά τα μέτρα που θεσπίζουν διατάξεις τυπικών νόμων, δεν γεννώνται ιδιαίτερα ζητήματα.

Ειδικώς, όμως, στις περιπτώσεις όπου τα μέτρα διατάχθηκαν από αρχή, πρέπει να ερευνώνται επισταμένως οι εξής δύο προϋποθέσεις: κατά πρώτον, ελέγχεται αν η διαταγή της στηρίζεται σε ρητή και ειδική εξουσιοδότηση νόμου – κατά δεύτερον, ελέγχεται αν η αρχή ήταν και τόπο αρμόδια για τον καθορισμό των συγκεκριμένων μέτρων και αν τούτο προκύπτει από τη σχετική ειδική εξουσιοδότηση του νόμου[32] [33].

Τοιουτοτρόπως, το στοιχείο της αρμοδιότητας της αρχής αποτελεί ειδικό στοιχείο του αδίκου που περιλαμβάνεται με θετική διατύπωση στην αντικειμενική πλευρά της νομοτυπικής μορφής του εγκλήματος[34]. Περαιτέρω, τα τεθέντα από την αρμόδια αρχή πρέπει να αποτελούν «διατεταγμένα» μέτρα, δηλαδή να έχουν τη μορφή δεσμευτικών οδηγιών - και να απαιτούν υπακοή - και όχι τυχόν απλών (έστω και «ισχυρών») συστάσεων[35]. Επίσης, τα μέτρα αυτά πρέπει να είναι σε κάθε περίπτωση σχετικά με τους τρόπους μεταδόσεως της συγκεκριμένης ασθένειας και μάλιστα αποτρεπτικά αυτής, με τρόπο ώστε η παραβίασή τους να μπορεί να οδηγήσει αιτιακά στη διάδοση της ασθένειας, με την έννοια ότι θα πρέπει να αποτελούν όρους, οι οποίοι αυτοδύναμα εξελισσόμενοι, επιφέρουν το αποτέλεσμα της μεταδόσεώς της[36].

Στην περίπτωση των σχετικών Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου και των Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων, που ήδη έχουν εκδοθεί προς αποφυγή εξάπλωσης του COVID  - 19, ήδη με την ως άνω από 12.03.2020 υπ’ αρ. 4 και με αριθ. πρωτ. 2433 Εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου, όπως συμπληρώθηκε με την από 31.03.2020 υπ’ αρ. 7 Εγκύκλιο, κρίνονται ως αρμόδιες οι αρχές, που προχώρησαν στην έκδοση των ως άνω συμπληρωματικών αυτών κανόνων και πράγματι σύμφωνα και με τα άρθρα 1 και 2 του α.ν. 2520/1940, όπως ήδη αναφέρθηκε, οι ως άνω πράξεις έχουν εκδοθεί και από το Υπουργείο Υγείας. Βέβαια, είναι προφανές ότι η εκάστοτε περίπτωση θα πρέπει να εξετάζεται αυτοτελώς σε σχέση με το τυχόν παραβιασθέν μέτρο και βάσει των πραγματικών περιστατικών που έλαβαν χώρα.

2.2.2 Στην περίπτωση εξάπλωσης ασθένειας σε ανθρώπους, ως μεταδοτική χαρακτηρίζεται η ασθένεια που μπορεί να προσβάλλει σε άνθρωπο ένεκα διάδρασής του και να προσλάβει το χαρακτήρα επιδημίας[37] (ή έτι περαιτέρω στην περίπτωση του COVID -19 πανδημίας), όπως παραδείγματος χάριν η λέπρα, η φυματίωση και τα αφροδίσια νοσήματα (όπως ήδη αναφέρθηκε η απαρίθμηση του β.δ. του 1950 είναι ενδεικτική), αλλά και μεταδοτική ασθένεια ζώου, που δύναται να μεταδοθεί και στον άνθρωπο[38], όπως παραδείγματος χάριν η λύσσα[39].

Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι στην προγενέστερη διάταξη του άρθρου 283 ΠΚ, όπου προβλεπόταν η εξάπλωση ασθένειας σε ζώα, γινόταν χρήση του όρου μολυσματικές ασθένειες, ο οποίος και δεν χρησιμοποιείται στη διάταξη του νέου άρθρου 285 ΠΚ. Ωστόσο, βάσει της προγενέστερης διάταξης του άρθρου 283 ΠΚ, ως μολυσματικέςχαρακτηρίζονταν οι νόσοι που αναφέρονται στο β.δ. της 26.3/24.04.1936, ήτοι γενικά κάθε ασθένεια που μεταδίδεται άμεσα ή έμμεσα και προσβάλλει στον ίδιο περιορισμένο χώρο ή σε ευρύτερη περιφέρεια με τα ίδια νοσηρά φαινόμενα κατά τον ίδιο χρόνο ή σε μεγάλα ή μικρά χρονικά διαστήματα μεγάλο αριθμό ζώων, ομοειδών ή ετεροειδών[40].

Περαιτέρω, επισημαίνεται ότι είναι αμφίβολο αν στην παρούσα διάταξη δύναται να υπαχθεί και η μετάδοση του ιού HIV[41], δεδομένου και ότι δεν υπάρχουν μέτρα που να έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή κατ’ εξουσιοδότηση, οπότε στην περίπτωση του HIV εφαρμόζεται η διάταξη περί ανθρωποκτονίας[42].

2.2.3 Στη συνέχεια, η παραβίαση των μέτρων με ενέργεια ή παράλειψη[43], εφόσον από αυτή τη συμπεριφορά κατά την κοινή πείρα μπορεί να προκύψει κίνδυνος[44] και πάντως απαιτουμένου η παραβίαση να αποτελεί γενικά πρόσφορο τρόπο διαδόσεως μιας υπαρκτής μεταδοτικής ασθένειας, δηλαδή η συμπεριφορά αυτή να έχει τη γενική ικανότητα να προκαλέσει την δυνατότητα κινδύνου. Το έγκλημα δηλαδή της παραγράφου 1 του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα, όπως ήδη αναφέρθηκε, είναι «δυνητικής διακινδυνεύσεως»[45] και, συνεπώς, απαιτείται η παραβίαση των διατεταγμένων με νόμο ή από την αρμόδια αρχή μέτρων προκειμένου να αποτραπεί η εισβολή ή διάδοση ασθένειας να μπορούν να δικαιολογήσουν τη δυνατότητα από αυτήν να προκύψει κίνδυνος[46]. Δηλαδή, δεν αρκεί εν προκειμένω μόνη η συμπεριφορά του δράστη αλλά απαιτείται, δηλαδή, σύμφωνα με τη νέα μορφή της διάταξης (και σε αντίθεση με τις προϊσχύσασες διατάξεις) ο έλεγχος ενός όχι συγκεκριμένου αλλά in concretoδυνητικού κινδύνου («κίνδυνος κινδύνου»). Επομένως, σύμφωνα με τη νέα μορφή της διάταξης, ο νομοθέτης απαιτεί σε πραγματικό επίπεδο κάτι περισσότερο από την αφηρημένη επικινδυνότητα προκειμένου η διάταξη να τύχει εφαρμογής[47].

2.2.4 Επιπρόσθετα, σε κάθε περίπτωση προβληματική φαίνεται να είναι η ορολογική διάσταση που εντοπίζεται στη διατύπωση των στοιχείων α’ και β’ της παραγράφου 1 του ά. 285 ειδικότερα σε ό,τι αφορά τα χαρακτηριστικά του δυνητικού κινδύνου. Συγκεκριμένα, στην περ. α’ της παρ. 1 αναφέρεται ότι ο κίνδυνος πρέπει να είναι «κοινός». Στη, δε, περ. β’ αναφέρεται «κίνδυνος … σε αόριστο αριθμό ανθρώπων», χωρίς να προσδιορίζεται με το επίθετο «κοινός». Η διαφορά αυτή δημιουργεί ερμηνευτικά ζητήματα καθώς φαίνεται ότι ο νομοθέτης με τη χρήση του επιθέτου «κοινός» στην περ. α’ ως άνω θέτει ενδεχομένως διαφορετικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή της περίπτωσης αυτής σε σχέση με την περ. β’ ως αν, σύμφωνα με τον ευρύτερο (σε σχέση με την αναφορά σε «αόριστο αριθμό») ποινικοδογματικό ορισμό του όρου «κοινός κίνδυνος»[48]

2.2.5 Οι παράγραφοι 2 και 3 του ως άνω άρθρου προβλέπουν εγκλήματα εκ του αποτελέσματος και υπάγονται στην ειδική κατηγορία των εγκλημάτων αυτών, ήτοι στα «εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα»[49] του άρθρου 29 ΠΚ, τα οποία περιλαμβάνουν ένα εκ δόλου βασικό έγκλημα και ένα περαιτέρω βαρύτερο αποτέλεσμα[50].

Τοιουτοτρόπως, το έγκλημα της παραγράφου 1 του ά. 285 τιμωρείται βαρύτερα εάν όντως ένεκα της παραβίασης επέλθει το αποτέλεσμα μετάδοσης της ασθένειας αυτής σε ζώα ή σε άνθρωπο (παρ. 2) - µε διακριτές, βέβαια, ποινές ανάλογα αν πρόκειται για µετάδοση αυτής σε ζώα ή σε άνθρωπο - και εάν επέλθει ο θάνατος ανθρώπου ή μεγάλου αριθμού ανθρώπων η ποινή που επιβάλλεται αυξάνεται έτι περαιτέρω (παρ. 3).

2.3 Η υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος του άρθρου 285 ΠΚ

2.3.1 Ο δόλος για την πλήρωση του εγκλήματος συνίσταται στη γνώση της παραβίασης της απαγορευτικής διάταξης της αρχής και της αρμοδιότητας αυτής και βούληση της παραβίασης της με δυνητικό κίνδυνο διάδοσης μεταδοτικής νόσου είτε σε ζώα είτε σε αόριστο αριθμό ανθρώπων[51], ενώ αρκεί και ο ενδεχόμενος δόλος[52].

2.3.2 Το έγκλημα της παραγράφου 1 τελείται και από αμέλεια του δράστη (ά. 285 παρ. 4 ΠΚ), ο οποίος με θετική ενέργεια ή με παράλειψη προβαίνει σε πράξεις που συντελούν στη μετάδοση της ασθένειας παραβιάζοντας τα τεθέντα μέτρα προς αποτροπή δημιουργίας του ανωτέρω δυνητικού κινδύνου[53].

Αξίζει, δε, να σημειωθεί, ότι η περίπτωση δυνατότητας κινδύνου μετάδοσης ασθένειας σε ζώα ένεκα εξ αμελείας παραβίασης μέτρων αποτελεί διακεκριμένη μορφή του άρθρου 285 ΠΚ, καθώς φθορά ξένης ιδιοκτησίας από αμέλεια δεν τυποποιείται[54]. Εξάλλου, φαίνεται να αναγνωρίζεται ότι η από αµέλεια παραβίαση των µέτρων για την αποτροπή της εισβολής ή της διάδοσης µιας µεταδοτικής ασθένειας σε ζώα απειλείται διαζευκτικά µε χρηµατική ποινή ή παροχή κοινωφελούς εργασίας, λόγω της περιορισµένης απαξίας της.

2.4. Πλαίσιο ποινής

Το προγενέστερο άρθρο 283 του Ποινικού Κώδικα προέβλεπε για την με πρόθεση εξάπλωση μολυσματικής ασθένειας ζώων φυλάκιση τουλάχιστον έξι μηνών (και άρα έως πέντε ετών). Στην παράγραφο 1 του νέου άρθρου 285 ΠΚ, για το αντίστοιχο πλέον αδίκημα (με διαφορετικές προϋποθέσεις, ήτοι την ύπαρξη δυνητικού κινδύνου) προβλέπεται φυλάκιση έως τρία έτη ή χρηματική ποινή. Τοιουτοτρόπως, το πλαίσιο ποινής μειώνεται τόσο στην περίπτωση του δυνητικού κινδύνου εξάπλωσης μεταδοτικής ασθένειας σε ζώα και στην περίπτωση του εγκλήματος της παραγράφου 1, όσο και στην περίπτωση των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενου εγκλήματος (παρ. 2) λόγω, όπως ορίζεται στην αιτιολογική έκθεση του ν. 4619/2019[55], «της περιορισµένης απαξίας του». Αυτή, βέβαια, η δήθεν «περιορισμένη απαξία» είναι δεκτική κριτικής: στην εποχή που η προστασία των ζώων βρίσκεται στο επίκεντρο νομικών ρυθμίσεων[56], ανεξαρτήτως της διαφοροποίησης του πλαισίου ποινής, η αναφορά περιορισμένη απαξία στην προστασία των ζώων μάλλον κρίνεται τουλάχιστον ατυχής.

Τουναντίον, στην περίπτωση που η παραβίαση μέτρων είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατο ένεκα της μεταδοτικής ασθένειας σε ανθρώπους το πλαίσιο ποινής αυστηροποιείται σε σχέση με το προγενέστερο άρθρο 284 ΠΚ, το οποίο και προέβλεπε κάθειρξη έως δέκα ετών για την περίπτωση θανάτου από τη μετάδοση μεταδοτικής ασθένειας σε άνθρωπο, καθώς στη νέα διάταξη με το εδάφιο β’ της παρ. 3 του νέου άρθρου 285 ΠΚ προβλέπεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών όταν αποτέλεσμα είναι ο θάνατος άλλου και η επιβολή ισόβιας κάθειρξης σε περίπτωση που επήλθε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ατόμων. Σε κάθε περίπτωση, βέβαια, καθίσταται προφανές το πρόβλημα στη διατύπωση της διάταξης αναφορικά με την ασαφή χρήση του επιθέτου «μεγάλου» σχετικά με τον αριθμό ανθρώπων των οποίων επήλθε ο θάνατος[57].

2.5 Συρροή του εγκλήματος του άρθρου 285 ΠΚ με άλλα εγκλήματα.

Για την ανάλυση και την εξέταση των ζητημάτων συρροής που ανακύπτουν μεταξύ του άρθρου 285 ΠΚ και άλλων εγκλημάτων και δεδομένης της διαφορετικής φύσης που λαμβάνει ανά εκάστη παράγραφο το έγκλημα, χρήσιμη είναι και η αντίστοιχη εξέταση ανά παράγραφο του υπό ανάλυση άρθρου.

Ειδικότερα:

2.5.1 Συρροές στο ά. 285 παρ. 1 ΠΚ.

Στην από 25.02.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α’42/25.02.2020)[58], με τίτλο «Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» και δη στο άρθρο 1 παρ. 6 αυτής, προβλέπεται ότι: «Όποιος δεν συμμορφώνεται με τα μέτρα του παρόντος άρθρου[59] τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) ετών, εκτός αν η πράξη τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη».

Συνεπώς, από το κείμενο της διάταξης αυτής προκύπτει η ξεκάθαρη και ρητή νομοθετική επιλογή η ως άνω διάταξη να λειτουργεί ως επικουρική έναντι αυτής του άρθρου 285 ΠΚ και άρα να συρρέει φαινομενικά με αυτή, καθώς το 285 ΠΚ προβλέπει αυστηρότερο πλαίσιο ποινής[60]. Βέβαια, αναφορικά με την εφαρμογή της διάταξης του ά. 285 είναι απαραίτητο να συντρέχουν όλες οι προϋποθέσεις εφαρμογής της, όπως παρουσιάστηκαν ανωτέρω. Τον σκοπό της επιλογής αυτής του νομοθέτη φαίνεται ότι εξυπηρετεί και η από τις 12.03.2020 με την υπ’ αρ. 4 και με αριθ. πρωτ. 2433 εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου[61], με την οποία επισημαίνεται προς τους Εισαγγελείς Εφετών της χώρας και δι’ αυτών προς τους Εισαγγελείς Πρωτοδικών της περιφέρειάς τους ότι πρωτίστως εφαρμογή διεκδικεί η διάταξη του άρθρου 285 του Ποινικού Κώδικα εκτός των διαλαμβανομένων στις διατάξεις αυτές ιδίων ποινικών κυρώσεων. Εν συνεχεία, με την από 31.03.2020 και υπ’ αρ. 7 και με αριθ. πρωτ. 2733 συμπληρωματική εγκύκλιο της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου[62], επισημαίνεται και πάλι η ανάγκη εγρήγορσης και συνεχούς παρέμβασης των αρμόδιων Εισαγγελικών αρχών, όταν «παραβιάζονται τα νόμιμα μέτρα, που είτε έχουν διαταχθεί είτε θα διατάσσονται, σχετικώς με την καταπολέμηση και διάδοση της νόσου του κορωνοϊού COVID – 19, ενόψει και της πρόβλεψης, πρωτίστως, της διάταξης του άρθρου 285 ΠΚ».

2.5.2 Συρροές ά. 285 παρ. 2 ΠΚ.

Το προβλεπόμενο στην δεύτερη παράγραφο του άρθρου 285 ΠΚ έγκλημα στοιχειοθετείται με την επέλευση του αποτελέσματος της μετάδοσης της ασθένειας σε άνθρωπο («η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα να μεταδοθεί η ασθένεια…σε άνθρωπο…»). Περαιτέρω, καθίσταται αντιληπτό ότι δεν νοείται μετάδοση της ασθένειας σε άνθρωπο δίχως να επέρχεται και σωματική βλάβη αυτού[63] και, άρα, το αδίκημα του άρθρου 308 ΠΚ (απλή σωματική βλάβη) απορροφάται από το άρθρο 285 ΠΚ λόγω σιωπηρής επικουρικότητας[64] του εγκλήματος της σωματικής βλάβης, σε σχέση με το έγκλημα της παραγράφου 2 του άρθρου 285 ΠΚ, καθώς το έγκλημα της παρ. 2 του άρθρου 285 ΠΚ περιλαμβάνει και το έγκλημα του άρθρου 308 ΠΚ.

Στην περίπτωση μεταδοτικής ασθένειας ζώων, το αδίκημα απορροφάται από το άρθρο 381 ΠΚ, ήτοι την φθορά ξένης ιδιοκτησίας[65], λόγω σιωπηρής επικουρικότητας[66] της διάταξης του άρθρου 285 ΠΚ και της χαμηλής απαξίας του συγκεκριμένου εγκλήματος (της εξάπλωσης μεταδοτικής ασθένειας σε ζώα), σε σχέση με το αδίκημα του άρθρου 381 ΠΚ.

Επιπροσθέτως, το αδίκημα της εξάπλωσης μεταδοτικής ασθένειας ζώων, συρρέει αληθινά με το αρθρο 2 παρ. 2 του ν. 1650/1986[67] καθώς και με τη διάταξη του ά. 16 του ν. 4039/2012. Τέλος, το αδίκημα του άρθρου 1 παρ. 2 και 3 του ν. 1300/1982[68] περί ζωοκτονίας απορροφάται από την παρούσα διάταξη, λόγω ειδικότητας[69] [70].

 2.5.3 Συρροές ά. 285 παρ. 3 ΠΚ.

Στην περίπτωση της τέλεσης της πράξεως της παρ. 3 του άρθρου 285 ΠΚ («Αν η παραβίαση είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο άλλου επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα ετών και αν προκλήθηκε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη»), αν το βαρύτερο αποτέλεσμα του θανάτου οφείλεται σε δόλο και άρα πρόκειται για μη γνήσιο εκ του αποτελέσματος έγκλημα[71], υπάρχει αληθινή συρροή με ανθρωποκτονία (άρθρο 299 ΠΚ)[72].

2.5.4 Συρροές ά. 285 παρ. 4 ΠΚ.

Η τέλεση της πράξης από αμέλεια (παρ. 4) συρρέει αληθινά με την από αμέλεια σωματική βλάβη ή ανθρωποκτονία, διότι υποστηρίζεται ότι η συνολική απαξία της παραγράφου 4 του άρθρου 285 ΠΚ, δεν αντιμετωπίζεται με την απειλούμενη έως δύο έτη ποινή φυλάκισης ή χρηματική ποινή[73].

Περαιτέρω, όπως ήδη αναφέρθηκε, δεδομένου ότι δεν νοείται πλέον φθορά ξένης ιδιοκτησίας από αμέλεια (βλ. αιτιολογική έκθεση του ν. 4619/2020[74]), η παρ. 4 του άρθρου 285 ΠΚ και η περίπτωση εξάπλωσης μεταδοτικής ασθένειας ζώων από αμέλεια αποτελεί διακεκριμένη μορφή του εγκλήματος του άρθρου 285 ΠΚ.

2.6. Απόπειρα (άρθρα 42 ΠΚ επ.)

Όπως ήδη αναφέρθηκε, στην παράγραφο 1 του άρθρου 285 ΠΚ, στοιχειοθετείται έγκλημα δυνητικής διακινδύνευσης, όπου η πράξη θεωρείται τετελεσμένη εφόσον μπορεί να διαπιστωθεί η δυνατότητα να προκύψει κίνδυνος και δίχως δηλαδή να είναι αναγκαίο να μεταδοθεί η νόσος.

Περαιτέρω, σύμφωνα και με την ανάπτυξη του Μυλωνόπουλου για την απόπειρα στα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, τα γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, όπως τα διαλαμβανόμενα στην παράγραφο 2 και 3 του άρθρου 285 ΠΚ, δεν φαίνεται να είναι δεκτικά απόπειρας[75].

2.7. Παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας.

Σύμφωνα με την προγενέστερη διάταξη του άρθρου 63 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας (ΚΠΔ), ο δικαιούμενος χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης, σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα, εδύνατο να παρασταθεί ως πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη, για την αποζημίωση και την αποκατάσταση από το έγκλημα. Βάσει των τροποποιήσεων που επέφερε ο ν. 4620/2019[76] στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας[77] η παράσταση πολιτικής αγωγής τροποποιήθηκε σε παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας και σύμφωνα με το νέο άρθρο 63 του ΚΠΔ: «Οι δικαιούμενοι κατά τον αστικό κώδικα σε αποζημίωση ή αποκατάσταση από το έγκλημα ή σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης, ακόμη και όταν από διάταξη νόμου η υποχρέωση για την αποκατάσταση της ζημίας ή την ικανοποίηση της ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης περιορίζεται αποκλειστικά σε τρίτο πρόσωπο, μπορούν να παραστούν στο ποινικό δικαστήριο για την υποστήριξη της κατηγορίας...»

Αναφορικά με το άρθρο 285 ΠΚ και εάν χωρεί παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας, αρχικώς θα πρέπει να γίνει διαχωρισμός επί των παραγράφων αυτού.

Ειδικότερα, στις παραγράφους 2 και 3 του άρθρου 285 ΠΚ, όπως ήδη αναλύθηκε, θεσπίζεται κυρωτικός κανόνας εγκλημάτων εκ του αποτελέσματος στα οποία πλήττονται αγαθά παθόντων ή αμέσως ζημιωθέντων δικαιούμενων κατά τον αστικό κώδικα σε αποζημίωση ή αποκατάσταση από το έγκλημα ή σε χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης ή ψυχικής οδύνης. Επομένως, στις περιπτώσεις, οι έχοντες τα ως άνω δικαιώματα νομιμοποιούνται ενεργητικώς για παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας.

Ωστόσο, η πρώτη παράγραφος του άρθρου 285 ΠΚ αφορά έγκλημα δυνητικής διακινδύνευσης, όπου δεν απαιτείται να έχει επέλθει η μετάδοση της ασθένειας προς πλήρωση του. Προστατεύεται, δε, όπως ήδη έχει αναφερθεί, το κοινωνικό σύνολο[78]. Παρότι για τα υπερατομικά αγαθά, έως την ψήφιση του ν. 4620/2019 υποστηριζόταν τόσο στη θεωρία[79]όσο και στην νομολογία[80] η άποψη ότι το κριτήριο για τη δυνατότητα παράστασης πολιτικής αγωγής ήταν αν το δικαίωμα ή το συμφέρον που προσβλήθηκε άνηκε στη σφαίρα προστασίας του κανόνα δικαίου που παραβιάστηκε, όπου, δηλαδή, εκτός από το κρατικό ή κοινωνικό έννομο αγαθό προσβαλλόταν και ορισμένο ατομικό δικαίωμα ή συμφέρον, στην προκείμενη περίπτωση δεν φαίνεται να τίθεται τέτοιο ζήτημα. Η τυχόν υποστήριξη της παράστασης προς υποστήριξη της κατηγορίας σε (κατά τη γραμματική διατύπωση) πράξη παραβίασης μέτρων «αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κοινός κίνδυνος για ζώα» ή «κίνδυνος μετάδοσης σε αόριστο αριθμό ανθρώπων» δύναται να εισάγει στο ελληνικό ποινικό δικονομικό δίκαιο ένα ευρύτατο δικαίωμα για μη αδικηθέντα ή αμέσως ζημιωθέντα νομικά και φυσικά πρόσωπα, το οποίο είναι ασύμβατο με το ελληνικό ποινικό δικονομικό σύστημα και δύναται να προσομοιάζει στην actio popularis. Η διατύπωση της διάταξης της παραγράφου 1 του ά. 285 ΠΚ είναι τόσο ευρεία που δεν φαίνεται να μπορεί να δικαιολογήσει περιουσιακή ζημία ή ηθική βλάβη ή άλλη αστική αξίωση, που να καθιστά φυσικά ή νομικά πρόσωπα παθόντες ή αμέσως ζημιωθέντες.

 3. Συμπερασματικές Σκέψεις

Η διεθνής εξάπλωση της πανδημίας του κορωνοϊού ανέδειξε την ανάγκη παγκοσμίως για ισχυρά εθνικά συστήματα υγείας, άριστους διεθνείς μηχανισμούς αναφοράς και λειτουργικές υποδομές των υπηρεσιών υγείας.

Στο πλαίσιο αυτό, η Ελλάδα υπήρξε από τις χώρες που συνειδητοποίησε το μέγεθος του προβλήματος και έλαβε μέτρα περιορισμού της εξάπλωσης της ασθένειας. Οι διατάξεις φυσικής απόστασης αποφασίστηκαν και εφαρμόστηκαν ακριβώς διότι το παρόν σύστημα υγείας της χώρας θα αδυνατoύσε να αντιμετωπίσει το επιπλέον φορτίο, ελλείψει μέτρων[81]. Και σε ευρωπαϊκό επίπεδο το δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης και των μελών των οικογενειών τους να κυκλοφορούν και να διαμένουν ελεύθερα στην Επικράτεια των κρατών μελών, το οποίο και κατοχυρώνεται ρητώς, ανεστάλη[82], καθώς όλο και περισσότερες χώρες έσλεισαν τα σύνορά τους[83].

Τοιουτοτρόπως, στην προσπάθεια περιορισμού και ελέγχου της εξάπλωσης του COVID – 19, εκδόθηκε μία σειρά Υπουργικών Αποφάσεων και Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου, όπως ήδη αναφέρθηκε, οι οποίες αποτελούν τους βασικότερους συμπληρωματικούς κανόνες, που θέτουν τις προϋποθέσεις της ποινικής αξιολόγησης του κυρωτικού κανόνα που θέτει το αρθρο 285 του Ποινικού Κώδικα και πράγματι έχουν προσωρινή ισχύ, ακριβώς προς αντιμετώπιση των μεταβαλλόμενων συνθηκών.

Ωστόσο, παρότι ο συντακτικός νομοθέτης φαίνεται να ιδρύει ειδική κυριαρχική σχέση μέσα στην οποία και για την προστασία της δημόσιας υγείας[84] υφίστανται θεσμική προσαρμογη τα ασκούμενα συνταγματικά δικαιώματα[85][86] περιοριζόμενα ποσοτικά και χρονικά, κατά το επιβαλλόμενο μέτρο, όπως προκύπτει από την αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της ειδικής κυριαρχικής σχέσης και ενός εκάστου συνταγματικού δικαιώματος[87], δεν πρέπει να παραγνωρίζεται ο κίνδυνος για ενδεχόμενες μελλοντικές καταχρήσεις. Μάλιστα, ο Σπ. Βλαχόπουλος διαπιστώνει ότι υπάρχει «μεγάλος κίνδυνος της σταδιακής εμπέδωσης ενός “συνταγματικού μιθριδατισμού”, ο οποίος θα μας εθίσει στην ιδέα της απώλειας θεμελιωδών δικαιωμάτων μας για λόγους προστασίας υπέρτερων εννόμων αγαθών»[88].

Σε σχέση και με το ως άνω πλαίσιο, καθίσταται ευκρινές ότι τα συστήματα εντοπισμού και παρακολούθησης τα οποία σε κάποιες χώρες εφαρμόζονται αυτή την περίοδο για την ανίχνευση πιθανών φορέων, αν χρησιμοποιηθούν ασυλλόγιστα, θα καταφέρουν καίριο πλήγμα σε θεμελιώδη δικαιώματα[89]. Εξάλλου, για την ελληνική πραγματικότητα, η δυνατότητα να προκύψει κίνδυνος η οποία περιγράφεται στη διάταξη του ά. 285 προφανώς και δεν δύναται να πληρούται από μόνη τη διαπίστωση παραβίασης μέτρων[90].

Αντίστοιχους προβληματισμούς εισφέρει συγκεκριμένα η αυτόκλητη ερμηνεία των εκδοθησόμενων περιορισμών και μέτρων από το Λιμενικό Σώμα και την ελληνική ακτοφυλακή, σύμφωνα με την οποία, εφόσον δεν επιτρέπεται από την σχετική ΚΥΑ, η κολύμβηση («μπάνιο») στη θάλασσα απαγορεύεται[91], καίτοι προφανώς αποτελεί μορφή σωματικής άσκησης, παραγνωρίζοντας την βασική αρχή ότι σε μία δημοκρατική πολιτεία, ακόμα και μία υπό συνθήκες εκτάκτου ανάγκης ό,τι δεν απαγορεύεται ρητά επιτρέπεται και όχι το αντίθετο. Επιπρόσθετα, και σε ό,τι αφορά σε καίριο επίπεδο την όποια τυχόν παραβίαση μέτρων, η σχετική ΚΥΑ ορίζει ως εξαίρεση από τη γενική απαγόρευση μετακίνησης τη «Σωματική άσκηση σε εξωτερικό χώρο» χωρίς καμία απολύτως προϋπόθεση, ενώ στο έντυπο «Βεβαίωση μετακίνησης»(αναρτημένο στην ιστοσελίδα forma.gov.gr) προστίθενται χωρίς καμία νομική βάση οι αόριστες έννοιες «σύντομη» (ως επίθετο προσδιοριστικό στη μετακίνηση) και «κοντά στην κατοικία μου»[92].

Επομένως, δεν παρέχεται σε καμία περίπτωση εν λευκώ εντολή στην εκτελεστική εξουσία να περιορίζει ελεύθερα τα συνταγματικά δικαιώματα και να χρησιμοποιεί καμία ποινική διάταξη (και ιδίως αυτή του ά. 285 ΠΚ σύμφωνα και με τις προϋποθέσεις της) ως «δαμόκλειο σπάθη», αλλά μόνον στις περιπτώσεις εκείνες, που προβλέπει το Σύνταγμα και κατά το μέτρο, τον τρόπο και τον χρόνο που οι περιορισμοί αυτοί συνδέονται με αιτιώδη συνάφεια με τα θεσμικό αντικειμενικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκούνται και με τις παγιωμένες συνταγματικές αρχές, όπως ενδεικτικά η αρχή της αναλογικότητας[93].

Δρ. Φώτης Σπυρόπουλος

Δικηγόρος – οικονομολόγος

Διδάκτωρ Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών

[1] Βλ. ενδεικτικά τις δημοσιεύσεις Nicholas LePan, Visualizing the History of Pandemics, Visual Capitalist, 14.03.2020 (url:https://www.visualcapitalist.com/history-of-pandemics-deadliest/ προσπελάστηκε 31.03.2020) / Ο λοιμός. Οι μεγαλύτερες πανδημίες που άλλαξαν την παγκόσμια ιστορία. Πως ξεκίνησαν και με ποιο τρόπο αντιμετωπίστηκαν..., δημοσίευμα ιστοσελίδας «Η μηχανή του χρόνου», url:http://www.mixanitouxronou.gr/o-loimos-oi-megalyteres-pandimies-poy-allaxan-tin-pagkosmia-istoria-pos-xekinisan-kai-me-poio-tropo-antimetopistikan/ (προσπελάστηκε στις 31.03.2020) & Κορωνοϊός: Οι 10 πιο φονικές πανδημίες στην ανθρώπινη ιστορία, δημοσίευμα ιστοσελίδας “economistas”, 09.03.2020 (url:  https://www.economistas.gr/ygeia/24383_koronoios-oi-10-pio-fonikes-pandimies-stin-anthropini-istoria, προσπελάστηκε στις 31.03.2020).

[2] Βλ. «Επιδημίες & συμβάντα στον κόσμο – Προληπτικά μέτρα για τους ταξιδιώτες (Ιανουάριος 2019)» στην ιστοσελίδα του εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (url: https://eody.gov.gr/epidimies-symvanta-ston-kosmo-proliptika-metra-gia-toys-taxidiotes-ianouarios-2019/, προσπελάστηκε στις 31.03.2020).

[3] Βλ. σχετικά “Ethical and Legal Considerations in Mitigating Pandemic Disease: Workshop Summary”, Institute of Medicine (US) Forum on Microbial Threats, Washington (DC): National Academies Press (US); 2007 (url: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK54171/, προσπελάστηκε στις 31.03.2020) & Dave Roos, Social Distancing and Quarantine Were Used in Medieval Times to Fight the Black Death - Way back in the 14th century, public health officials didn't understand viruses, but they understood the importance of keeping a distance and disinfecting, ιστοσελίδα history.com, 25.03.2020 (url: https://www.history.com/news/quarantine-black-death-medieval, προσπελάστηκε στις31.03.2020) όπου και εξηγείται και η προέλευση της λέξης «καραντίνα».

[4] Χ. Ρούσσος, SARS, Σοβαρό Οξύ Αναπνευστικό Σύνδρομο, Ιατρικές εκδ. Π. Χ. Πασχαλίδης, 2003.

[5] Tracking coronavirus: Map, data and timeline, BNO News, First published 25 February 2020, updated 05 April 2020 (url: https://bnonews.com/index.php/2020/02/the-latest-coronavirus-cases/, προσπελάστηκε στις 05.04.2020)

Βλ. και την επίσημη ιστοσελίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την καταχώρηση κρουσμάτων του COVID-19, url: https://experience.arcgis.com/experience/685d0ace521648f8a5beeeee1b9125cd, προσπελάστηκε στις 19.03.2020.

[6] Tracking corona virus, ό.π.

[7] WHO Director-General's opening remarks at the media briefing on COVID-19 - 11 March 2020, WHO, 2020 (url: https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-opening-remarks-at-the-media-briefing-on-covid-19---11-march-2020,προσπελάστηκε στις 19.03.2020).

[8] Επ. Πανάς, Νέος Κορωνοϊός SARS COVID-2: Η καταστροφή της Ιταλίας ως παράδειγμα προς αποφυγήν, 29.03.2020, url: https://panas1821.wordpress.com/2020/03/29/%ce%bd%ce%ad%ce%bf%cf%82-%ce%ba%ce%bf%cf%81%cf%89%ce%bd%ce%bf%cf%8a%cf%8c%cf%82-sars-covid-2-%ce%b7-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%b1%cf%83%cf%84%cf%81%ce%bf%cf%86%ce%ae-%cf%84%ce%b7%cf%82-%ce%b9%cf%84%ce%b1/?fbclid=IwAR3sncGRs1aLB0XrZQoP15PFHlWdE23SbjvLc3FPmJKjh7M5vCXcSov506U, προσπελάστηκε 01.04.2020.

[9] Βλ. ενδεικτικά για τα μέτρα που έχουν ληφθεί στην πληττόμενη Ιταλία Diletta Tega, Fighting COVID 19 – Legal Powers and Risks: Italy, Verfassungsblog on matters constitutional, 23.03.2020, url: https://verfassungsblog.de/fighting-covid-19-legal-powers-and-risks-italy/, προσπελάστηκε στις 01.04.2020.

[10] Ειδικότερα, στην προσπάθεια περιορισμού και ελέγχου της εξάπλωσης του COVID – 19 έχουν εκδοθεί μια σειρά από Πράξεις Νομοθετικού Περιοχομένου και Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων, με πιο σημαντικές ίσως την Κοινή Υπουργική Απόφαση με αριθμό ΔΙα/Γ.Π οικ 20036/2020 (ΦΕΚ 986/Β/22-3-2020), για την «Επιβολή του μέτρου του προσωρινού περιορισμού της κυκλοφορίας των πολιτών προς αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού COVID-19», όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα (για την υπ’ αριθμ. ΔΙα/Γ.Π οικ 20036/2020 ΚΥΑ βλ. url:https://www.e-nomothesia.gr/kat-ygeia/astheneies/koine-upourgike-apophase-agp-oik-20036-2020.html, προσπελάστηκε στις 29.03.2020) και την Κοινή Υπουργική Απόφαση με αριθμό ΔΙα/ΓΠ.οικ. 19024/2020 (ΦΕΚ 915/Β/17-3-2020) για την «Επιβολή του μέτρου της προσωρινής απαγόρευσης λειτουργίας ιδιωτικών επιχειρήσεων, στο σύνολο της Επικράτειας, για το χρονικό διάστημα από 18.3.2020 έως και 31.3.2020, προς περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19» (Για την υπ’ αρθμ. Δια/Γ.Π οικ 19024/2020 ΚΥΑ βλ. url: https://www.e-nomothesia.gr/law-news/demosieutheke-phek-apophase-tis-epikheireseis-pou-kleinoyn.html, προσπελάστηκε στις 29.03.2020). Περαιτέρω, στις 03.04.2020 ψηφίσθηκε και ο νόμος 4682/2020 (ΦΕΚ Α' 76/03-04-2020), για την «Κύρωση: α) της από 25.2.2020 Π.Ν.Π. «Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» (Α΄ 42), β) της από 11.3.2020 Π.Ν.Π. «Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού COVID-19  και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του» (A΄ 55) και γ) της από 14.3.2020 Π.Ν.Π. «Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης της ανάγκης περιορισμού της διασποράς του κορωνοϊού COVID-19» (Α΄ 64) και άλλες διατάξεις» (url:https://www.taxheaven.gr/law/4682/2020, προσπελάστηκε στις 06.04.2020).

[11] Βλ. χαρακτηριστικά και τον άρτι ψηφισθέντα νόμο 4675/2020 (ΦΕΚ 54/Α/11-3-2020) «Πρόληψη, προστασία και προαγωγή της υγείας ανάπτυξη των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και άλλες διατάξεις». Στον νόμο αυτόν ιδιαίτερο νομικό ενδιαφέρον παρουσιάζει και η διάταξη του α. 4 παρ. 3 περ. iii) χωρίο β) όπου αναφέρεται ότι: «β) Σε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ, υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου. Με την ανωτέρω απόφαση ορίζονται η ομάδα του πληθυσμού ως προς την οποία καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός με καθορισμένο εμβόλιο, η τυχόν καθορισμένη περιοχή υπαγωγής στην υποχρεωτικότητα, το χρονικό διάστημα ισχύος της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, το οποίο πρέπει πάντοτε να αποφασίζεται ως έκτακτο και προσωρινό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας για συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού, η ρύθμιση της διαδικασίας του εμβολιασμού και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια».

[12] Βλ. και την επίσημη ενημερωτική ιστοσελίδα σχετικά με τα μέτρα που έχουν ληφθεί στο url: https://covid19.gov.gr/ (προσπελάστηκε στις 08.04.2020).

[13] Για την ερμηνεία της διάταξης του ά. 285 του ποινικού κώδικα βλ. και Α. Χαραλαμπάκη, Ο Νέος Ποινικός Κώδικας – Συνοπτική ερμηνεία κατ’ άρθρο του Ν. 4619/2019, εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, 2η εκδ., Αθήνα 2020, σελ. 232 επ.

[14] Για τη γενική και την ειδική πρόληψη βλ. ενδεικτικά Ν. Χωραφά, Γενικαί Αρχαί του Ποινικού Δικαίου, 9η έκδ., Σάκκουλας, Αθήναι, 1978, σελ. 40,  Ιάκ. Ι. Φαρσεδάκη, Η Εγκληματική σκέψη. Απ’ την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1990, σελ. 19 και 31. Για την έννοια της γενικής πρόληψης πρβλ. επίσης ενδεικτικώς Ν. Ανδρουλάκη, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος – Θεωρία για το έγκλημα, εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα 2000, σελ. 41 επ. και Ν. Κουράκη, Εισαγωγή στη θεωρία της ποινής, εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα, 2000, σελ. 29 επ. Ειδικότερα για τη γενική πρόληψη και τη σχέση της με την αποτελεσματικότητα των ποινικών νόμων βλ. Έφη Λαμπροπούλου, Κοινωνιολογία του ποινικού δικαίου και των θεσμών της ποινικής δικαιοσύνης, εκδ. Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2012, σελ. 185 επ. και για την ειδική πρόληψη Χρ. Χ. Μυλωνόπουλο, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, Δίκαιο & Οικονομία, 2008, Π. Ν. Σάκκουλας, σελ. 35 επ.

[15] Βλ. από την ιστοσελίδα “lawspot.gr” (url: https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/n-4619-2019/arthro-285-poinikos-kodikas-nomos-4619-2019-paraviasi, προσπελάστηκε στις 19.03.2020).

[16] Για αυτήν την εγκύκλιο βλ. στο site του Αρείου Πάγου (url: https://www.eisap.gr/sites/default/files/circulars/%CE%95%CE%93%CE%9A.4_2020.pdf, προσπελάστηκε στις 29.03.2020).

[17] Για αυτήν την εγκύκλιο βλ. στο site του Αρείου Πάγου (url: https://www.eisap.gr/sites/default/files/circulars/%CE%95%CE%93%CE%9A.7_2020.pdf?fbclid=IwAR1MUsKcIYvty1NFRlYm1HQbaBXkBZa620rUSJ6G-xzc-2vvO6DVgg9fKG4, προσπελάστηκε στις 06.04.2020).

[18] Άρθρο 285 ΠΚ, προ της ψήφισης του ν. 4619/2019: «1. Όποιος παραβιάζει τα μέτρα που έχει διατάξει ο νόμος ή η αρμόδια αρχή για να αποτραπεί η εισβολή ή η διάδοση επιζωοτίας ή ασθένειας φυτών τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών. 2. Αν η πράξη τελέστηκε από αμέλεια, επιβάλλεται φυλάκιση μέχρι έξι μηνών ή χρηματική ποινή» (url: https://www.lawspot.gr/sites/default/files/images/nea/pk-pinakas-m2_rev3.pdf, προσπελάστηκε στις 24.03.2020).

[19] Βλ. url: https://www.forin.gr/downloads/download/4242/n-4601-2019-aitiologikh-ekthesh, προσπελάστηκε στις 24.03.2020.

[20] Με βάση το ερώτημα ποιος μπορεί να είναι ο κατάλληλος δράστης ενός εγκλήματος οι ποινικές υποστάσεις δύναται να διακριθούν σε κοινές και ιδιαίτερες, οι δε αξιόποινες πράξεις αντίστοιχα σε κοινά (delicta communia) και ιδιαίτερα εγκλήματα (delicta propria). Σε περίπτωση που κάθε άνθρωπος μπορεί να πραγματοποιεί κάποια ποινική υπόσταση, η ποινική αυτή υπόσταση χαρακτηρίζεται ως κοινή. Ετσι, μπορεί λ.χ. η κλοπή ή η ανθρωποκτονια να διαπραχθούν από τον καθένα. Ο νόμος χρησιμοποιεί στις υποστάσεις των άρθρων 372 ΠΚ και 299 ΠΚ για τον χαρακτηρισμό του υποκειμένου τη λέξη «όποιος». Άλλες ποινικές υποστάσεις, όμως, μπορούν να πληρωθούν μόνο από τελείως συγκεκριμένα υποκείμενα, πρόσωπα δηλαδή που έχουν ορισμένη ιδιότητα ή τελούν σε ορισμένη σχέση (ιδιαίτερα εγκλήματα), λ.χ. όλα τα γνήσια εγκλήματα περί την υπηρεσία είναι και ιδιαίτερα εγκλήματα, (βλ. Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, Τόμος Ι, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή 2005, σελ. 88 – 89, Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 143 επ.).

[21] Σχετικά με την έννοια του «κοινού κινδύνου» βλ. Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 103, υποσ. 310.

[22] Πρβλ. Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 699 και ΑΠ 597/1998, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ.

[23] Σχετικά με τα εγκλήματα «αφηρημένα συγκεκριμένης» / δυνητικής διακινδύνευσης βλ. Χρ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 152-153 και Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 103-104.

[24] Οι προϊσχύσασες διατάξεις προέβλεπαν εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης (Πρβλ. για τα προγενέστερα άρθρα 283, 284 και 285 ΠΚ, Α. Μπουρόπουλος, ό.π., σελ. 428, Η. Γάφος, ό.π., σελ. 131, Μ. Καϊάφα – Γκμπάντι, ό.π., σελ. 420, Χ.Γ. Δέδες, ό.π., σημ. 42). Τα εγκλήματα αφηρημένης διακινδύνευσης, στην τυποποίηση των οποίων δεν υπάρχει το αποτέλεσμα της εμπειρικής πρόκλησης κινδύνου, τα οποία ωστόσο κρίνονται από το νομοθέτη ως αφηρημένα επικίνδυνα για τα έννομα αγαθά, ονομάζονται και αλλιώς μη γνήσια εγκλήματα διακινδύνευσης. Σε αυτά η αξιόποινη μεταβολή στον εξωτερικό κόσμο που συνδέεται με την ενέργεια του δράστη δεν αποτελεί κατά την αντικειμενική υπόσταση εμπειρικό όρο κινδύνου αλλά αρκεί ότι αποτελεί αφηρημένη δυνατότητα βλάβης εννόμου αγαθού, κρινόμενη από το νομοθέτη και ανεξάρτητα από εμπειρικές συνθήκες που θα επέτρεπαν την εμπειρική εξέλιξή της σε βλάβη. Η αντικειμενική στήριξη του αδίκου σε αυτά τα εγκλήματα σε αντίθεση με τα συγκεκριμένης, είναι εξαιρετικά προβληματική γιατί σ’ αυτά τα εγκλήματα δεν υπάρχει αποτέλεσμα. Η Μ. Καϊάφα-Γκμπάντιυποστηρίζει ότι για να μιλάμε για αφηρημένη διακινδύνευση θα πρέπει με την πράξη που τυποποιείται στο νόμο να δημιουργείται τουλάχιστον μία πηγή κινδύνου, να δρομολογείται δηλαδή μία αυτοδύναμη αιτιώδης διαδρομή προς την βλάβη με την μορφή θεμελίωσης μίας λειτουργικής πηγής κινδύνου που εκπέμπει πραγματικά κίνδυνο και είναι ανοικτή δηλαδή προσβάσιμη στα έννομα αγαθά και μπορεί να οδηγήσει αυτοδύναμα στην βλάβη τους, καθώς τούτο εξαρτάται κατά βάση από το πλησίασμα και από την είσοδο των εννόμων αγαθών σε αυτήν ή αντίστροφα από την επέκτασή της προς αυτά (βλ. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, «Κοινώς επικίνδυνα εγκλήματα», 3η έκδοση, εκδ. Σάκκουλα, 2005, σελ. 443).

[25] Στο άρθρο 29 ΠΚ ο ποινικός νομοθέτης «κατασκευάζει» ένα σύνθετο εν στενή εννοία ιδιώνυμο έγκλημα. Τούτο δε, διότι σύμφωνα με τον «κλασικό» ορισμό των εκ του αποτελέσματος διακρινόμενων εγκλημάτων, ο δράστης του βασικού αδικήματος επιφέρει από υπαιτιότητά του ένα περαιτέρω βαρύτερο αποτέλεσμα, αυτοτελώς τυποποιούμενο ως ποινικό αδίκημα σε ξεχωριστή ποινική διάταξη (βλ. Α. Κωστάρα, Ποινικό δίκαιο, Σύνοψη Γενικού μέρους, εκδ. Αντ. Ν Σάκκουλας, Ιανουάριος 2004, σελ. 139).

[26] Πρβλ. Α. Μπουρόπουλος, Ερμηνεία Ποινικού Κώδικα, τεύχος Β’, εκδ. Ν. Σάκκουλας, 1960, σελ. 428 – 420 και Η. Γάφος, Ποινικόν Δίκαιον, Ειδικόν Μέρος, τεύχος 2ον, Έκδοσις Βα, 1975, σελ. 132.

[27]Λευκός ποινικός νόμος υπάρχει όταν οι προϋποθέσεις της ποινικής αξιολόγησης δεν περιγράφονται στον κυρωτικό κανόνα αυτό, αλλά στον νόμο, διατάγματα και υπουργικές αποφάσεις, παραπέμπουν, δηλαδή, σε πρωτεύοντες πρωταρχικούς κανόνες άλλων νομοθετημάτων στα οποία προβλέπεται το περιεχόμενο της αξιόποινης συμπεριφοράς. Οι ποινικοί νόμοι εν λευκώ μένουν λευκοί ακριβώς προκειμένου με τους εκάστοτε συμπληρωματικούς κανόνες να αντιμετωπίζονται δεόντως οι μεταβαλλόμενες κάθε φορά συνθήκες (βλ. Ν. Κ. Ανδρουλάκης, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, Θεωρία για το Έγκλημα, Αθήνα 2000, σελ 130 & Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 65 επ. και σελ. 79 αναφορικά με την αναδρομικότητά τους).

[28] Πρβλ. Μ. Καϊάφα-Γκμπάντι, ό.π. και ΣυμβλΠλΜυτ 23/1995, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ.

[29] α.ν. 2520 άρθρο 1 παρ. 1: «Προς προστασίαν της δημοσίας υγείας εν γένει επιτρέπεται η έκδοσις υγειονομικών διατάξεων, ων η εκτέλεσις δύναται ν` ανατίθεται εις αστυνομικά, υγειονομικά ή άλλα δημόσια όργανα» και άρθρο 2 παρ. 1: «Τις υγειονομικές διατάξεις που προβλέπονται στο προηγούμενο άρθρο εκδίδει ο Υπουργός Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων. Στις περιπτώσεις που οι διατάξεις αυτές αφορούν και την προστασία του περιβάλλοντος, συνυπογράφονται από τον Υπουργό Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Εργων» (url:https://www.kodiko.gr/nomologia/document_navigation/547850/a.n-2520-1940, προσπελάστηκε στις 29.03.2020).

[30] Ο νόμος 340/1936 όριζε τα της Υγειονομικής Υπηρεσίας, η οποία θα ανήκε στο Υπουργείο Κρατικής Υγιεινής και Αντίληψης. Αντικείμενο των αρμοδιοτήτων της ήταν «ο υγειονομικός έλεγχος παντός εισερχομένου δια θαλάσσης, ξηράς και αέρος εις την Ελληνικήν Επικράτειαν και η λήψης των ενδεικνυομένων υγειονομικών μέτρων ιδίως όσον αφόρα: α) εις τους ταξιδιώτας, πληρώματα, ή προσωπικόν μεταφορικών μέσων, β) εις τα εισαγώμενα ζώα, γ) εις τα εισαγώμενα ζωϊκά προϊόντα ή τρόφιμα ζωϊκής προελεύσεως, δ) εις τα εισαγώμενα εμπορεύματα» (βλ. Κ. Τσιάμης, Γ. Βρυώνη, Ε. Πουλάκου-Ρεμπελάκου, Γ. Ανδρούτσος, Α. Τσακρής, Έλεγχος εισαγόμενων λοιμωδών νοσημάτων στην Ελλάδα: από τον μεσοπόλεμο στην μεταπολεμική Ευρώπη, Εργαστήριο Μικροβιολογίας, Ιατρική Σχολή Αθηνών, Ερευνητική Εργασία, Τόμος 59 Τεύχος 2, Απρίλιος - Ιούνιος 2014, σελ. 47).

[31] Για τις διατάξεις του β.δ. της 31.11.1950 βλ. url: https://www.eetaa.gr/metaboles/fek/1950/fek_262a_1950.pdf, προσπελάστηκε στις 29.03.2020.

[32] Πρβλ. Α. Μπουρόπουλος, ό.π., σελ. 429, Η. Γάφος, ό.π., σελ. 131, σημ. 25, Μ. Καϊάφα – Γκμπάντι, ό.π., σελ. 412 και Χ. Γ. Δέδες, «Εγκλήματα κοινού κινδύνου», εκδ. Αντ. Σάκκουλα, 1979, σελ. 143 και 164.

[33] Βλ. και σχετική ανάπτυξη προβληματισμών αναφορικά με εφαρμογή μέτρων χωρίς νομική βάση από την σχετική ΚΥΑ στην ενότητα 3 του παρόντος πονήματος.

[34] Βλ. Ι. Μανωλεδάκης, Ερμηνεία κατ’ άρθρο των όρων του Ειδικού Μέρους του Ποινικού Κώδικα, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα 1996, σελ. 38, όπου υποστηρίζεται ότι η εναντίωση στην εφαρμογή μιας απολύτως άκυρης απόφασης, δεν στοιχειοθετεί καν αρχικό άδικο. Συγκεκριμένα, ανυπόστατη είναι η πράξη που αυτός που την εξέδωσε δεν έχει καν την ιδιότητα του ή τη λειτουργική αρμοδιότητα του κρατικού οργάνου ή η πράξη δεν έχει τα θεμελιώδη μορφολογικά στοιχεία της, ενώ απολύτως άκυρη είναι η κρατική πράξη που εκδόθηκε σε αντίθεση με το Σύνταγμα και έχει ουσιώδη μορφολογικά ελαττώματα. Η νομολογία, δε, σταθερά επιμένει ότι: νόμιμη είναι η πράξη όταν κείται εντός του κύκλου της κατά νόμου αρμοδιότητας αρχής και συντρέχουν οι ουσιώδεις τύποι που είναι προδιαγεγραμμένοι για αυτήν (βλ. ΑΠ 1492/1983 ΠοινΧρον 1984, σελ. 484, ΑΠ 218/1984, ΠοινΧρον 1984, σελ. 790, ΑΠ 857/1992, ΠοινΧον 1992, σελ. 883, ΑΠ 1212/1993 ΠοινΧρον 1993, σελ. 985).

Από τα ανωτέρω, προκύπτει ότι εφόσον η πράξη στην οποία καλείται κάποιος να συμμορφωθεί κινείται εκτός των ορίων της νομοθετικής εξουσιοδότησης και δεν έχει εκδοθεί από την αρμόδια αρχή, δεν στοιχειοθετεί καν αρχικό άδικο. Διαφορετική άποψη φαίνεται να υποστηρίζεται στην ΣυμβλΠλΜυτ 23/1995, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, σύμφωνα με το σκεπτικό της οποίας, σε περίπτωση αναρμόδιοτητας της αρχής, υπάρχει λόγος άρσης του αδίκου. Ωστόσο, η άποψη αυτή μάλλον δεν είναι βάσιμη, καθώς βάσει των ανωτέρω δεν προκύπτει κατ’ αρχήν άδικη πράξη, προκειμένου να αρθεί το άδικο αυτής, βάσει του άρθρου 20 του Ποινικού Κώδικα ως ενάσκηση δικαιώματος ή βάσει κάποιου άλλου λόγου άρσης του αδίκου και αυτή να κριθεί τελειωτικά μη άδικη. Βλ. σχετικά με την κατ’ αρχήν και την τελειωτικά άδικη πράξη τις αναπτύξεις του Μυλωνόπουλου (Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 379).

[35] Πρβλ. Η. Γάφος, ό.π., σελ. 131 , Χ. Γ. Δέδες, ό.π., σελ. 143 και Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 737.

[36] Μ. Καϊάφα – Γκμπάντι, ό.π., σελ. 416 – 417.

[37]Ως επιδημία (επί + δήμος) ή λοιμός, χαρακτηρίζονται οι εξάρσεις ασθενειών που εμφανίζονται σε έναν ανθρώπινο πληθυσμό και δεδομένη χρονική περίοδο, σε βαθμό μεγαλύτερο του αναμενόμενου. Μπορεί να περιορίζονται γεωγραφικά σε ένα τόπο ή μια ολόκληρη χώρα. Στην περίπτωση που η επιδημία εξαπλωθεί και εκτός των γεωγραφικών ορίων μιας χώρας, ορίζεται ως πανδημία (βλ. ετυμολογία στην ιστοσελίδα Wikipedia, url: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B9%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%AF%CE%B1, προσπελάστηκε στις 06.04.2020).

[38] Βλ. ΑΠ 674/1973, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ.

[39] Πρβλ. Μ. Μαργαρίτης, για το προγενέστερο άρθρο 284, ό.π., σελ. 738.

[40] Πρβλ. Μ. Μαργαρίτης, για το προγενέστερο άρθρο 283, ό.π., σελ. 736.

[41] Βλ. και υπ. αριθ. 262/2008 Διάταξη Εισαγγελέα Εφετών Θεσσαλονίκης, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ, όπου δεν αναγνωρίζεται ποινική ευθύνη ιατρών, βάσει του προγενέστερου άρθου 284 ΠΚ, για μετάδοση HIV, καθώς: «ο ιός του AIDS δεν μπορεί να ανιχνευτεί με τη μέθοδο ελέγχου των αντισωμάτων όταν η προσβολή έχει επέλθει προ δύο ή τριών εβδομάδων. Εκτός και αν συντελεστεί η μέθοδος του μοριακού ελέγχου (NAT), η οποία όμως δεν έχει ακόμη υιοθετηθεί από όλα τα νοσοκομεία της χώρας. Ο εργαστηριακός εξοπλισμός των νοσοκομείων και η στελέχωση αυτών από βιολόγους ή μοριακούς βιολόγους είναι ζήτημα της πολιτείας και όχι των υπηρετούντων στις μονάδες μικροβιολογίας των νοσοκομείων. Ο εξοπλισμός των νοσοκομείων με τα κατάλληλα μηχανήματα PCR (για τον μοριακό έλεγχο NAT) ανήκει στο Υπουργείο Υγείας, το οποίο ενεργεί όμως σύμφωνα με τον προϋπολογισμό του κράτους για την υγεία και εξαρτάται από το Υπουργείο Οικονομικών και εν γένει την οικονομική πολιτική του κράτους. Για τα ανωτέρω όμως δεν μπορεί να προσδοθεί ποινική ευθύνη σε συγκεκριμένα πρόσωπα».

[42] Μ. Καϊάφα – Γκμπάντι, ό.π., σελ. 495 και Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 738.

[43] Τόσο η ενέργεια όσο και η παράλειψη συνιστούν μορφές συμπεριφοράς και αποτελούν τμήμα της πραγματικότητας. Η διάγνωση, δε, της παράλειψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς είναι δυσχερέστερη από τη διάγνωση της ενέργειας, καθώς ενώ για την κατάφαση της πράξης στην περιοχή της ενέργειας αρκεί το γεγονός ότι αυτή η ενέργεια τελεί σε οποιαδήποτε σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον, έχει οποιοδήποτε κοινωνικό νόημα, η διάγνωση της παράλειψης προϋποθέτει αναγωγή στο συγκεκριμένο νόημα, δηλαδή στη συγκεκριμένη αξίωση την οποία είχε εγείρει το κοινωνικό περιβάλλον, έναντι αυτού που παρέλειψε και την οποία αυτός ακριβώς δεν ικανοποίησε, (βλ. Λ. Κοτσαλής, ό.π., σελ. 212 και 214, υποσημείωση 470).

[44] Για την έννοια του κινδύνου στο ποινικό δίκαιο βλ. ενδεικτικά την πλήρη ανάλυση του Χ. Μυλωνόπουλου, Ποινικό Δίκαιο, ό. π., σελ. 149 επ.

[45] Σχετικά με τα εγκλήματα «αφηρημένα συγκεκριμένης» / δυνητικής διακινδύνευσης βλ. Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 103-104 και Χρ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 152-153.

[46] Βλ. και ά. 279 ΠΚ.

[47] «Εδώ δεν απαιτείται να κινδύνευσε πράγματι κάποιο έννομο αγαθό, ούτε όμως ο κίνδυνος προσβολής του υπήρξεν απλώς ο νομοθετικός λόγος ποινικοποίησης της συγκεκριμένης συμπεριφοράς, αλλά απαιτείται να υπήρξε συμπεριφορά τέτοια, που δικαιολογεί την κρίση ότι από αυτήν είναι δυνατόν, κατά την κοινή πείρα, να προκληθεί όχι βλάβη αλλά κίνδυνος ενός εννόμου αγαθού» (έτσι Χρ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, ό. π., σελ. 152).

[48] Σχετικά με την έννοια του «κοινού κινδύνου» βλ. Λ. Κοτσαλής, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, ό.π., σελ. 103, υποσ. 310.

[49] Χρ. Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 148 και σελ. 335 επ.

[50] Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα διακρίνονται σε «γνήσια», τα οποία στοιχειοθετούνται όταν ο δράστης έχει αμέλεια ως προς το περαιτέρω βαρύτερο αποτέλεσμα και σε «μη γνήσια», τα οποία στοιχειοθετούνται ακόμη και όταν ο δράστης έχει δόλο ως προς το βαρύτερο αποτέλεσμα (βλ. Χρ. Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 343).

[51] Πρβλ. για τα άρθρα 283 και 284 ΠΚ, Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 736 και 738.

[52] Χρ. Χ. Μυλωνόπουλος, Εφαρμογές Ποινικού Δικαίου, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1997, σελ. 55 - 61, όπου αναλύονται οι διαφορές μεταξύ ενδεχόμενου δόλου και αμέλειας και συμπερασματικά ορίζεται ότι: «Ο δόλος και η αμέλεια, ως μορφές εσωτερική συμμετοχής, συγκροτούν μια συνεχώς μεταλλασσόμενη αλληλουχία συμπεριφορών. Πρόκειται για μια εσωτερική συμμετοχή που μεταβάλλεται κατά περιεχόμενο, ανάλογα με το βαθμό της. Η μεταβολή αυτή δεν συντελείται απότομα αλλά βαθμιαία σταδιακά και ανεπαίσθητα. Μεταξύ δόλου και αμέλειας δεν υπάρχει συγκεκριμένο όριο. Μεταξύ τους υπάρχει μια αξιολογική σχέση διαβάθμισης (normative Stufenverhaltnis), από την οποία προκύπτει ότι όσο πιο έντονη είναι η εσωτερική συμμετοχή στην πρόκληση του αποτελέσματος, τόσο μεγαλύτερη είναι η κοινωνική αποδοκιμασία της πράξης».

[53] Πρβλ. για το προϊσχύσαν άρθρο 284 ΠΚ Η. Γάφος, ό.π., σελ. 84.

[54] Βλ. και αιτιολογική έκθεση του ν. 4619/2019, για το άρθρο 285 ΠΚ (url: https://www.forin.gr/downloads/download/4242/n-4601-2019-aitiologikh-ekthesh, προσπελάστηκε στις 24.03.2020).

[55] Βλ. url: https://www.forin.gr/downloads/download/4242/n-4601-2019-aitiologikh-ekthesh, προσπελάστηκε στις 24.03.2020.

[56]  Πρβλ. χαρακτηριστικά την πρόσφατη τροποποίηση του ά. 20 του ν. 4039/2012 «Για τα δεσποζόμενα και τα αδέσποτα ζώα συντροφιάς και την προστασία των ζώων από την εκμετάλλευση ή τη χρησιμοποίηση με κερδοσκοπικό σκοπό» με το άρθρο 29 του ν. 4509/2017. Συγκεκριμένα, μη θεωρώντας τις πράξεις εναντίον ζώων «περιορισμένης απαξίας», δίδεται η δυνατότητα παράστασης πολιτικής αγωγής (πλέον παράσταση προς υποστήριξη της κατηγορίας με τον νέο ΚΠΔ) στα φιλοζωικά σωµατεία προκειµένου να υποστηρίξουν την κατηγορία (είτε κατά την προδικασία είτε αργότερα ενώπιον του ακροατηρίου). Αναλυτικά η νέα διάταξη του ά. 29 ν. 4509/2017 έχει ως εξής: “Στο άρθρο 20 του ν. 4039/2012 (Α΄ 15) προστίθεται παράγραφος 7 ως εξής: «7. Στις περιπτώσεις εγκλημάτων του παρόντος νόμου, ως πολιτικώς ενάγων μπορεί να παρίσταται αυτοτελώς και κάθε φιλοζωικό σωματείο που δραστηριοποιείται σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο, ανεξάρτητα αν έχει υποστεί περιουσιακή ζημία, προς υποστήριξη της κατηγορίας και μόνο. Η σχετική δήλωση μπορεί να γίνει τόσο κατά την προδικασία όσο και στο ακροατήριο, σύμφωνα με το άρθρο 84 του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.»”.

[57] … κατά παραβίαση της αρχής nullum crimen nulla poena sine lege certa και του ά. 7 παρ. 1 Σ. Βλ. και σχετικές αναπτύξεις στον Ανδρουλάκη, όπου διαλαμβάνεται ότι «… το άρθρο 1 ΠΚ … αξιώνει, βέβαια, ταυτόχρονα, και από τον νομοθέτη την έκδοση «ρητών», δηλαδή σαφών ποινικών διατάξεων, που περιγράφουν σταθερά και με λεπτομέρεια την οι κεία εγκληματική συμπεριφορά» (έτσι Ν. Ανδρουλάκης, Ποινικό Δίκαιο – Γενικό Μέρος – Θεωρία για το έγκλημα, ό.π., σελ. 131-132).

[58] Για την από 25.02.2020 ΠΝΠ βλ. στο url: https://www.taxheaven.gr/law/%CE%A0%CE%9D%CE%A025.02.2020/2020, (προσπελάστηκε στις 08.04.2020).

[59] Τα μέτρα που προβλέπει η από 25.02.2020 ΠΝΠ, στην παράγραφο 2 του άρθρου 1 αυτής, συνίστανται:

α. Στην υποχρεωτική υποβολή σε κλινικό και εργαστηριακό ιατρικό έλεγχο, υγειονομική παρακολούθηση, εμβολιασμό, φαρμακευτική αγωγή και νοσηλεία προσώπων, για τα οποία υπάρχουν εύλογες υπόνοιες ότι μπορεί να μεταδώσουν άμεσα ή έμμεσα τη νόσο

β. στην επιβολή κλινικών και εργαστηριακών ιατρικών ελέγχων, καθώς και μέτρων προληπτικής υγειονομικής παρακολούθησης, εμβολιασμού, φαρμακευτικής αγωγής και προληπτικής νοσηλείας προσώπων που προέρχονται από περιοχές όπου έχει παρατηρηθεί μεγάλη διάδοση της νόσου

γ. στην επιβολή προληπτικών ελέγχων υγειονομικής φύσεως και κλινικών ή εργαστηριακών ελέγχων σε όλα ή επιμέρους σημεία εισόδου και εξόδου από τη χώρα μέσω αεροπορικών, θαλάσσιων, σιδηροδρομικών ή και οδικών συνδέσεων με χώρες μεγάλης διάδοσης της νόσου

δ. στον προσωρινό περιορισμό, εν όλω ή εν μέρει, των αεροπορικών, θαλάσσιων, σιδηροδρομικών ή και οδικών συνδέσεων με χώρες μεγάλης διάδοσης της νόσου

ε. στον προσωρινό περιορισμό προσώπων των περιπτώσεων α. και β. υπό συνθήκες που αποτρέπουν την επαφή με τρίτα πρόσωπα, από την οποία θα μπορούσε να προκληθεί μετάδοση της νόσου. Το μέτρο του προσωρινού περιορισμού δύναται να υλοποιείται σε κατάλληλο χώρο νοσοκομείου, υγειονομικής δομής, θεραπευτικού ιδρύματος, σε κατάλληλες δημόσιες ή ιδιωτικές εγκαταστάσεις προσωρινής διαμονής, ή και κατ’οίκον, ανάλογα με την απόφαση του αρμόδιου κάθε φορά οργάνου

στ. στην προσωρινή απαγόρευση της λειτουργίας σχολικών μονάδων και πάσης φύσεως εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων, δημοσίων και ιδιωτικών, κάθε τύπου και βαθμού, χώρων θρησκευτικής λατρείας, καθώς και στην προσωρινή απαγόρευση και αναστολή μετακινήσεων για οποιονδήποτε λόγο του εκπαιδευτικού και λοιπού προσωπικού και μαθητών, σπουδαστών, φοιτητών οποιωνδήποτε εκ των ανωτέρω σχολικών μονάδων, εκπαιδευτικών δομών, φορέων και ιδρυμάτων

ζ. στην προσωρινή απαγόρευση της λειτουργίας θεάτρων, κινηματογράφων, χώρων αθλητικών και καλλιτεχνικών εκδηλώσεων, αρχαιολογικών χώρων και μουσείων, καταστημάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος, ιδιωτικών επιχειρήσεων, δημόσιων υπηρεσιών και οργανισμών, καθώς και γενικά χώρων συνάθροισης κοινού

η. στην προσωρινή επιβολή μέτρων περιορισμού της κυκλοφορίας μέσων μεταφοράς εντός της επικράτειας

θ. στην προσωρινή επιβολή περιορισμού κατ’ οίκον σε ομάδες προσώπων προς αποφυγή ενεργειών που θα μπορούσαν να προκαλέσουν τη διάδοση της νόσου. Το μέτρο του προσωρινού περιορισμού ευρύτερων ομάδων προσώπων δύναται να προσδιορίζεται με αναφορά σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές. Στα πρόσωπα της περίπτωσης αυτής δύνανται να επιβάλονται και τα υπό περιπτώσεις α. και β. μέτρα.

[60] Συγκεκριμένα, στην παράγραφο 1 του άρθρου 285 ΠΚ, προβλέπεται ότι σε περίπτωση παράβασης των μέτρων για την αποφυγής διάδοσης μεταδοτικής ασθένειας, ο παραβάτης τιμωρείται «με φυλάκιση και χρηματική ποινή αν από την πράξη μπορεί να προκύψει κίνδυνος μετάδοσης της ασθένειας σε αόριστο αριθμό ανθρώπων» και στα εγκλήματα πλημμεληματικού χαρακτήρα η φυλάκιση κυμαίνεται από δέκα ημέρες έως και πέντε έτη (άρθρο 53 ΠΚ).

[61] Για αυτήν την εγκύκλιο βλ. στο site του Αρείου Πάγου (url: https://www.eisap.gr/sites/default/files/circulars/%CE%95%CE%93%CE%9A.4_2020.pdf, προσπελάστηκε στις 29.03.2020).

[62] Για αυτήν την εγκύκλιο βλ. στο site του Αρείου Πάγου (url: https://www.eisap.gr/sites/default/files/circulars/%CE%95%CE%93%CE%9A.7_2020.pdf?fbclid=IwAR1MUsKcIYvty1NFRlYm1HQbaBXkBZa620rUSJ6G-xzc-2vvO6DVgg9fKG4, προσπελάστηκε στις 06.04.2020).

[63] Πρβλ. για το προγενέστερο άρθρο 284, Μ. Καϊάφα – Γκμπάντι, ό.π., σελ. 491 επ. και Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 739.

[64] Βλ. ανωτέρω υποσημείωση υπ’ αρ. 60.

[65] Πρβλ. για το άρθρο 282 ΠΚ - δηλητηρίαση της νομής των ζώων Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 735.

[66] Βλ. ανωτέρω υποσημείωση υπ’ αρ. 60.

[67] Άρθρο 2 παρ. 2 ν. 1650/1986: «Ρύπανση: η παρουσία στο περιβάλλον ρύπων, δηλαδή κάθε είδους ουσιών, θορύβου, ακτινοβολίας ή άλλων μορφών ενέργειας, σε ποσότητα, συγκέντρωση ή διάρκεια που μπορούν να προκαλέσουν αρνητικές επιπτώσεις στην υγεία, στους ζωντανούς οργανισμούς και στα οικοσυστήματα ή υλικές ζημιές και γενικά να καταστήσουν το περιβάλλον ακατάλληλο για τις επιθυμητές χρήσεις του».

[68] Άρθρο 1 ν.1300/1982: «1. Ζωοκλοπή. Με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών και χρηματική ποινή 20.000 έως 1.000.000 δραχμών τιμωρείται η κλοπή ίππων, όνων, ημιόνων, βοειδών, βουβαλοειδών, αιγοπροβάτων, χοίρων και κυψέλων μελισσών ή του περιεχομένου τους. 2. Ζωοκτονία. Με τις ίδιες ποινές τιμωρείται η θανάτωση, με πρόθεση, ζώων της προηγούμενης παραγράφου καθώς και η καταστροφή ή βλάβη κυψελών μελισσών ή του περιεχομένου τους. 3. Αν η πράξη της ζωοκλοπής ή της ζωοκτονίας έχει ως αντικείμενο ζώα που βρίσκονται στον περίβολο ή σε στεγασμένο χώρο της οικίας του ιδιοκτήτη τους ή σε ειδικό για τη φύλαξη αυτών περιφραγμένο χώρο ή αν τα ζώα χρησιμοποιούνται για τη διατροφή της οικογένειας του ιδιοκτήτη τους επιβάλλεται φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών».

[69] Βλ. σχετικά με την περίπτωση απορρόφησης λόγω ειδικότητας, Χ. Μυλωνόπουλο, Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος Ι, ό.π., σελ. 371, όπου αναφέρεται ότι: «Ειδικότητα μεταξύ δύο ποινικών διατάξεων υπάρχει όταν η μία από αυτές περιλαμβάνει όλα τα στοιχεία της ειδικής υπόστασης ενός που προβλέπονται από την άλλη και τουλάχιστον ένα ακόμη».

[70] Πρβλ. για το προγενέστερο άρθρο 283 ΠΚ, Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 735 και 737.

[71] Βλ. Χρ. Χ. Μυλωνόπουλος, ό.π., σελ. 343 και υποσημείωση 45.

[72] Πρβλ. για το προγενέστερο άρθρο 284, Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 738, παράγραφος Ε.

[73] Πρβλ. για το προγενέστερο άρθρο 284, Μ. Μαργαρίτης, ό.π., σελ. 738.

[74] Βλ. url: https://www.forin.gr/downloads/download/4242/n-4601-2019-aitiologikh-ekthesh, προσπελάστηκε στις 24.03.2020.

[75] Χ. Μυλωνόπουλος, Ποινικό Δίκαιο Γενικό Μέρος ΙΙ, εκδ. Δίκαιο & Οικονομία Π. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα 2008, σελ. 79. Βλ. σε αυτό το σημείο και σχετικές αναπτύξεις για την απόπειρα στα μη γνήσια εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα.

[76] Για συγκριτική επισκόπηση των διατάξεων, βάσει των τροποποιήσεων του ν. 4620/2019 βλ. https://www.lawspot.gr/sites/default/files/images/nea/kpd-final.pdf (προσπελάστηκε στις 27.08.2019).

[77] Βλ. σχετικά με τον νέο κώδικα ποινικής δικονομίας Α. Παπαδαμάκης, Ποινική Δικονομία, - Θεωρία – Πράξη – Νομολογία, εκδ. Σάκκουλα, Σειρά Juris Prudentia, 9η εκδ., 2019.

[78] Μ. Μαργαρίτης, ο.π., σελ. 699 και ΑΠ 597/1998, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ.

[79] Βλ. Άννα Ψαρούδα Μπενάκη, Η πολιτική αγωγή στην ποινική δίκη, εκδ. Π. Ν. Σάκκουλα, 2015, σελ. 104 η οποία δέχεται ότι «…χωρεί παράσταση πολιτικής αγωγής , όταν προκαλείται η τέλεση κακουργήματος ή πλημμελήματος κατά ορισμένων προσώπων σύμφωνα με τα οριζόμενα στα άρθρα 184 (διέγερση), 187 (σύσταση και συμμορία), 189 (διατάραξη της κοινής ειρήνης), 190, 191 ΠΚ.» σελ. 83.

[80] Βλ. ΟλΑΠ 518/1975, ΠοινΧρον ΚΕ σελ. 845 (Εισαγγελέας Κ. Σταμάτης), αλλά και Ολ1769/1986, ΤΝΠ Νόμος και 5306/2014 Πλημμ. Πατρών, ΤΝΠ Νόμος, η οποία δέχθηκε παράσταση πολιτικής αγωγής του Πανεπιστημίου Πατρών, για το έγκλημα της διατάραξης κοινής ειρήνης, με το ίδιο κριτήριο, ότι δηλαδή στη σφαίρα προστασίας του άρθρου 189 ΠΚ «προσβάλλεται και ατομικό έννομο αγαθό, όποιου υπέστη τις συνέπειες της διατάραξης της κοινής ειρήνης, όπως είναι ο ιδιοκτήτης ακινήτου στο οποίο εισέβαλλε το πλήθος».

[81] Η. Μοσιάλος, Κοροναϊός : Τι έχει συμβεί έως τώρα και τι έπεται - Η επόμενη μέρα μετά την πανδημία, Τα Νέα, 29 Μαρτίου 2020 (url: https://www.tanea.gr/2020/03/29/greece/koronaios-ti-exei-symvei-eos-tora-ti-epetai-kai-poia-tha-einai-i-epomeni-mera/, προσπελάστηκε στις 29.03.2020).

[82] Ειδικότερα, ήδη πριν καν τη Συνθήκη της Λισαβόνας, η οδηγία 2004/38/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 29ης Απριλίου, προβλέπει συγκεκριμένα στο άρθρο 27 αυτής μία μόνο εξαίρεση στον κανόνα της ελεύθερης διέλευσης των πολιτών της Ένωσης: «Τα κράτη – μέλη μπορούν να επιβάλλουν περιορισμούς στην ελευθερία κυκλοφορίας και διαμονής των πολιτών της Ένωσης και των μελών της οικογένειάς τους, ανεξαρτήτως ιθαγένειας (μόνο) για λόγους δημόσιας τάξης, δημόσιας ασφάλειας ή δημόσιας υγείας. Δεν μπορεί να γίνεται επίκληση των λόγων αυτών για την εξυπηρέτηση οικονομικών σκοπών. 2. Κάθε μέτρο που λαμβάνεται για λόγους δημόσιας τάξης ή δημόσιας ασφάλειας πρέπει να τηρεί την αρχή της αναλογικότητας και να θεμελιώνεται αποκλειστικά στην προσωπική συμπεριφορά του αφορώμενου ατόμου. Η προσωπική συμπεριφορά του αφορώμενου ατόμου πρέπει να συνιστά πραγματική, ενεστώσα και αρκούντως σοβαρή απειλή, στρεφόμενη κατά θεμελιώδους συμφέροντος της κοινωνίας».

[83] A. Rettman, Nine EU states close borders due to virus, EU Observer, 16 Μαρτίου 2020 (url: https://euobserver.com/coronavirus/147742, προσπελάστηκε στις 03.04.2020).

[84] Εξάλλου, στο άρθρο 1 περίπτωση (16) του ν. 4662/2020 (Α΄) ως έκτακτη ανάγκη (emergency) ορίζεται η ξαφνική και απρόβλεπτη απειλητική κατάσταση που απαιτεί την άμεση λήψη μέτρων για την ελαχιστοποίηση των δυσμενών συνεπειών της και με την λήψη των μέτρων που ως άνω αναλύθηκαν, η χώρα ήδη βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης για την αντιμετώπιση και τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID – 19 (βλ. Α. Γκουρμπάτσης, Το νομικό πλαίσιο επιβολής του μέτρου της καραντίνας λόγω κορωνοϊού, dikastiko, 02.04.2020 (url:https://www.dikastiko.gr/articles/andrianos-gkoyrmpatsis-to-nomiko-plaisio-epivolis-toy-metroy-tis-karantinas-logo-koronoioy/?fbclid=IwAR2tmUi822VGwRDN_r6vArIW_mcNTAw_5JaTUyUM875Is3hQEw8SrpqCiHY, προσπελάστηκε στις 03.04.2020).

[85] Βλ. αναφορικά με τον σχετικό προβληματισμό Human Rights Dimensions of COVID-19 Response, Human Rights Watch, 19.03.2020, url: https://www.hrw.org/news/2020/03/19/human-rights-dimensions-covid-19-response, προσπελάστηκε στις 01.04.2020.

[86] Σύμφωνα με τον Καϊδατζή: «Φυσικά και είναι αντισυνταγματική η απαγόρευση κυκλοφορίας. Αλλά όχι γιατί θίγει δικαιώματα. Είναι αντισυνταγματική γιατί ένας τόσο δραστικός περιορισμός επιβλήθηκε χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση. Είναι ένα μέτρο που πληγώνει τη δημοκρατία.» (βλ. Ακρίτας Καϊδατζής, Το πρόβλημα είναι η δημοκρατία, όχι τα δικαιώματα, Εφημερίδα των Συντακτών, 27.03.2020 (url: https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/236873_problima-einai-i-dimokratia-ohi-ta-dikaiomata, προσπελάστηκε στις 04.04.2020).

[87] Α. Δημητρόπουλος, Το Σύνταγμα, η επιδημία και τα μέτρα, ιστοσελίδα dikastiko, 31.03.2020 (url: https://www.dikastiko.gr/articles/andreas-dimitropoylos-to-syntagma-i-epidimia-kai-ta-metra/?fbclid=IwAR3n5DvxS2h8cwtzWfEK-YzMuPfnUcRPlXNIMDy7q97saHqArhIQL2E5B4Y, προσπελάστηκε 01.04.2020).

[88] Σπ. Βλαχόπουλος, Όχι στον συνταγματικό “μιθριδατισμό”, Καθημερινή, 29.03.2020, (url:https://www.kathimerini.gr/1071326/opinion/epikairothta/politikh/oxi-ston-syntagmatiko-mi8ridatismo, προσπελάστηκε στις 31.03.2020).

[89] Ν. Αλιβιζάτος, Ποια δημοκρατία μετά τον COVID -19, Καθημερινή, 25.03.2020 (url:https://www.kathimerini.gr/1070545/article/epikairothta/ellada/n-alivizatos-poia-dhmokratia-meta-ton-covid-19?fbclid=IwAR3Zi36aeyIWWOhuMSSqiOCMBSOPKBdI_--UpsiOJMQqJMhMvSwjslj67eo, προσπελάστηκε την 01.04.2020).

[90] Δύναται όμως να τύχει εφαρμογής το άρθρο 1 παρ. 6 της από 25.02.2020 Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΦΕΚ Α’42/25.02.2020) με τίτλο «Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού», στο οποίο προβλέπεται ότι: «Όποιος δεν συμμορφώνεται με τα μέτρα του παρόντος άρθρου  τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) ετών, εκτός αν η πράξη τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη».

[91] Απαγορεύτηκε το κολύμπι στη θάλασσα λόγω κορωνοϊού - Η επίσημη ανακοίνωση, ενημερωτική ιστοσελίδα lifo.gr, 02.04.2020 (url:https://www.lifo.gr/now/greece/276678/apagoreytike-to-kolympi-sti-thalassa-logo-koronoioy-i-episimi-anakoinosi?fbclid=IwAR0PFiwzgecSENZJWmM7lDKaxgdSUzke7thCDaxc58hEbjYyMoRl3ieflm4, προσπελάστηκε στις 03.04.2020).

[92] Βλ. συγκεκριμένα για το εν λόγω θέμα Β. Σωτηρόπουλο, Κακοδιοίκηση στον έλεγχο μετακίνησης των πολιτών, ιστολόγιο “e-lawyer” (url:http://elawyer.blogspot.com/, προσπελάστηκε στις 04.04.2020).

[93] Στο πλαίσιο αυτό και η απόφαση του Conseil d’ État στη Γαλλία όπου κρίθηκε μη επιτρεπτή η καθολική απαγόρευση κυκλοφορίας, αναγνωρίζει όμως επιτρεπτή τη λήψη μέτρων για την πρόληψη της επιδημίας τα οποία μπορούν να περιορίσουν δικαιώματα και θεμελιώδεις ελευθερίες για την προστασία της δημόσιας υγείας, με ειδική αναφορά στην αρχή της αναλογικότητας. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη σκέψη του CONSEIL D' ETAT statuant au contentieux N° 439674 SYNDICAT JEUNES MEDECINS Ordonnance du 22 mars 2020 (url: https://www.conseil-etat.fr/ressources/decisions-contentieuses/dernieres-decisions-importantes/conseil-d-etat-22-mars-2020-demande-de-confinement-total, προσπελάστηκε στις 01.04.2020): “Ces mesures, qui peuvent limiter l’exercice des droits et libertés fondamentaux, comme laliberté d’aller et venir, la liberté de réunion ou encore la liberté d’exercice d’une profession doivent, dans cette mesure, être nécessaires, adaptéeset proportionnées à l’objectif de sauvegarde de la santé publique qu’elles poursuivent.” (βλ. και Le Conseil d’État rejette la demande deconfinement total et enjoint au Gouvernement de préciser la portée de certaines interdictions déjà édictées, ιστοσελίδα Conseil d’ État, 22.03.2020, url: https://www.conseil-etat.fr/actualites/actualites/statuant-en-urgence-le-conseil-d-etat-rejette-la-demande-de-confinement-total-et-enjoint-au-gouvernement-de-preciser-la-portee-de-certaines-interd?fbclid=IwAR0LClkT_W2SuVIcTDw3s79XVMNHmhf7TKFtxclZQxqs4oocP2VAlxar0cA, προσπελάστηκε στις 01.04.2020).