Φυλακές και πανδημία
Η πανδημία της νόσου Covid -19 και η ανάγκη αυτοπροστασίας από αυτήν επέβαλαν μια σειρά από περιορισμούς, με πρωταρχικούς εξ’ αυτών την κοινωνική απομόνωση. Αν και η φυλακή θεωρείται κατεξοχήν απομονωμένο περιβάλλον και ως εκ τούτου υπό μια έννοια, θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι όσοι ζουν εντός της προστατεύονται από τους κινδύνους που ελλοχεύουν εκτός αυτής, η κατάσταση όμως μπορεί να ιδωθεί και αντίστροφα: τα άτομα που στερούνται την ελευθερία τους, είναι πιο ευάλωτα, καθώς τα περιθώρια αντίδρασης και αυτοπροστασίας τους είναι λιγοστά άπαξ και ο ιός καταφέρει να εισχωρήσει στα καταστήματα κράτησης που διαβιούν.
Κάθε πολίτης σε καθεστώς ελευθερίας έχει τη δυνατότητα να εφαρμόσει απαρέγκλιτα τα μέτρα προφύλαξης και να προστατεύσει την υγεία του. Ωστόσο, η δυνατότητα αυτή είναι αμφίβολο σε ποιο βαθμό παρέχεται σε πολίτες που βρίσκονται υπό καθεστώς εγκλεισμού. Διαρθρωτικοί λόγοι έχουν καταστήσει σχεδόν αδύνατη τη συμμόρφωση με τα παραδοσιακά μέτρα περιορισμού: φυσική απόσταση, εθελοντική καραντίνα για ύποπτα κρούσματα, υγειονομική απομόνωση για θετικά άτομα. Επιπλέον, οι ελληνικές φυλακές ταλαιπωρούνται εδώ και πολλά χρόνια από φαινόμενα συνωστισμού, αφού ο αριθμός των εγκλείστων υπερβαίνει κατά πολύ τις προδιαγραφές των φυλακών σε πολλά καταστήματα κράτησης.
Παρά την προσπάθεια τήρησης των υγειονομικών πρωτοκόλλων, οι έγκλειστοι δεν άργησαν να βρεθούν εκτεθειμένοι στον ιό. Τα πρώτα κρούσματα της νόσου καταγράφηκαν σε σωφρονιστικούς υπαλλήλους των καταστημάτων κράτησης[3]. Περί τα τέλη του 2020, τα σωφρονιστικά καταστήματα αριθμούσαν ήδη επιβεβαιωμένα κρούσματα.[4] Με βάση τα πρόσφατα δεδομένα, το μεγαλύτερο πρόβλημα σε σχέση με τα κρούσματα σε κρατούμενους και υπαλλήλους εντοπίζεται στις φυλακές Τρικάλων, Άμφισσας, Κορυδαλλού, Κω, Αυλώνα, Διαβατών καθώς και στο Ψυχιατρείο Κορυδαλλού.[5]
Λόγω της αυξημένης επικινδυνότητας που διατρέχουν οι έγκλειστοι, η προτεραιοποίησή τους για εμβολιασμό έχει κριθεί αναγκαία από μελετητές.[6] Από την αρχή της πανδημίας, ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας είχε εκφράσει την ανάγκη να ενταχθούν κατά προτεραιότητα οι κρατούμενοι, καθώς και το προσωπικό των φυλακών στο πρόγραμμα εμβολιασμού δημοσιεύοντας μάλιστα κατευθυντήριες γραμμές για την υλοποίηση ενός τέτοιου σχεδίου.[7] Στην Ελλάδα, ωστόσο, οι εμβολιασμοί των κρατουμένων ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 2021.[8] Σύμφωνα με τα στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής, έως και το Νοέμβριο είχαν γίνει 6139 εμβολιασμοί σε κρατούμενους σε σύνολο 11.113, ποσοστό που φτάνει το 55,2%. [9] Αξίζει να σημειωθεί ότι οι εμβολιασμοί των κρατουμένων πραγματοποιούνται μόνο με το μονοδοσικό εμβόλιο της Johnson, χωρίς να τους παρέχεται η δυνατότητα επιλογής άλλου εμβολίου, πράγμα που αναπόφευκτα εγείρει ένα ακόμη ζήτημα μη ίσης μεταχείρισης των κρατουμένων συγκριτικά με τους πολίτες σε καθεστώς ελευθερίας.[10]
Στην προσπάθεια να αποφευχθεί ένα κύμα υπερμετάδοσης στις φυλακές, ενεργοποιήθηκαν έκτακτα μέτρα, τόσο για το προσωπικό των φυλακών όσο και για τους κρατούμενους, τα οποία όμως περιόρισαν ακόμη περισσότερο τα δικαιώματα τους. Για παράδειγμα, προκειμένου να περιοριστεί η μετάδοση του ιού, στις φυλακές Κορυδαλλού, Τρικάλων και Άμφισσας απαγορεύτηκαν τα επισκεπτήρια, οι άδειες κρατουμένων χορηγούνται κατά περίπτωση, ενώ απαγορεύτηκαν οι προφυλακίσεις και οι μεταγωγές[11].
Ακόμη και αν αυτά τα μέτρα καταφέρουν να περιορίσουν τον αριθμό των κρουσμάτων, είναι σκόπιμο να εξεταστεί κατά πόσο οι αυστηροί περιορισμοί για την εξάπλωση του κορονοϊού έχουν τελικά παρενέργειες- από κοινωνιολογική και εγκληματολογική σκοπιά- ίσως και επαχθέστερες της ίδιας της νόσου. Η εμπειρία της κράτησης είναι ήδη από μόνη της κίνδυνος για την υγεία. Η πλήρης απομόνωση από την έξω κοινωνία μπορεί να αποτελέσει επιπλέον στρεσογόνο παράγοντα και να επιδεινώσει μια ήδη κρίσιμη κατάσταση, αφού επιβάλλει αναγκαστική κοινωνική αποξένωση σε ένα πλαίσιο αναγκαστικής συμβίωσης. Ως λύση θα μπορούσε ίσως να προταθεί, ένα σχέδιο απεγκλεισμού των κρατουμένων που εκτίουν σύντομες ποινές για μη βίαια εγκλήματα, εκείνων που πλησιάζουν στο τέλος της ποινής τους, καθώς και εκείνων με επιβαρυμένη υγεία, όμως το ζήτημα αυτό είναι αντικείμενο έτερης μελέτης.
Αθανασία Λιονάτου, Δικηγόρος ΔΣΑ, LLM International Law & Globalization, Maastricht University
*photo by alfaz sayed on unsplash
[1] Για το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των φυλακών δείτε τη μελέτη του Αν .Καθηγητή Τμ. Κοινωνικής Πολιτικής ΔΠΘ, Ν. Κουλούρη, με τίτλο ‘’Υπερπληθυσμός των φυλακών: Η ανισοκατανομή ενός παλιρροϊκού φαινομένου’’ (Μάιος 2020) Διαθέσιμο στον ιστότοπο ’https://theartofcrime.gr/υπερπληθυσμός-των-φυλακών-η-ανισοκατ/
[2] Alexander Soderholm, ‘’Lessons from an ongoing crisis’’, International Drug Policy Consortium,Briefing Paper (March 2021) Διαθέσιμο στον ιστότοπο: https://www.ohchr.org/Documents/Issues/Detention/Call/Others/idpc-prisons-covid19-lessons-from-an-ongoing-crisis-2021.pdf
[3] Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, Δελτίο Τύπου,’’Εφαρμόζουμε αυστηρά στις φυλακές όλα τα υγειονομικά πρωτόκολλα’’, 01-10-2020 http://www.mopocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&lang=&perform=view&id=7195&Itemid=705
[4] Βλ. ενδεικτικά: ΣΚΑΙ, Φυλακές Διαβατών-Κορωνοϊός: Ένας νεκρός κρατούμενος και 108 κρούσματα, 13/11/2020https://www.skai.gr/news/greece/fylakes-diavaton-koronoios-enas-nekros-kratoumenos-kai-108-krousmata και Ναυτεμπορική, Πόσα κρούσματα Covid υπάρχουν στις φυλακές, 13/11/2020 https://www.naftemporiki.gr/story/1658174/posa-krousmata-covid-uparxoun-stis-fulakes και ΕΡΤ, Κέρκυρα: Θετικά στον κορονοϊό οκτώ τεστ κρατούμενων στις φυλακές – Δέκα συνολικά τα κρούσματα, 27/10/2020 https://www.ertnews.gr/eidiseis/ellada/kinonia/kerkyra-thetika-ston-koronoio-okto-test-kratoymenon-stis-fylakes-deka-synolika-ta-kroysmata/
[5] Βλ. ενδεικτικά: O κορονοϊος επελαύνει και στις φυλακές - Τι ζητούν οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι, 19/11/2021 https://tvxs.gr/news/ellada/o-koronoios-epelaynei-kai-stis-fylakes-ti-zitoyn-oi-sofronistikoi-ypalliloi
[6] Nayanah Siva, “Experts call to include prisoners in COVID-19 vaccine plans”, The Lancet, vol. 396, No. 10266 (December 2020); Nadie Kronfli and Matthew J. Akiyama, “Prioritizing incarcerated populations for COVID-19 vaccination and vaccine trials”, vol. 31, No. 100659 (December 2020).
[7] World Health Organization, ‘’WHO SAGE values framework for the allocation and prioritization of COVID-19 vaccination’’ (13-9-2020) Διαθέσιμο στον ιστότοπο https://www.who.int/publications-detail-redirect/who-sage-values-framework-for-the-allocation-and-prioritization-of-covid-19-vaccination
[8] Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, Δελτίο Τύπου ,’’Εμβολιασμός κρατουμένων σε όλα τα Καταστήματα Κράτησης’’, 01, 07, 2021 http://www.mopocp.gov.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=7424&Itemid=722&lang=
[9] Βλ. ενδεικτικά: O κορονοϊος επελαύνει και στις φυλακές - Τι ζητούν οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι 19/11/2021 https://tvxs.gr/news/ellada/o-koronoios-epelaynei-kai-stis-fylakes-ti-zitoyn-oi-sofronistikoi-ypalliloi
[10] Για περισσότερα αναφορικά με τα δικαιώματα των κρατουμένων σε εποχή πανδημίας, δείτε τη μελέτη της Δρ. Κοστάντζα Πόρο ‘’Φυλακές Εν Μέσω Πανδημίας: Δικαιώματα & Κοινωνική Στέρηση’’. (Ιούλιος 2020) Διαθέσιμη στον ιστότοπο https://www.enainstitute.org/wp-content/uploads/2020/07/%CE%95%CE%9D%CE%91_Prison-Covid-19_Final.pdf
[11] Βλ. ενδεικτικά Thetoc.gr, Το πρώτο "lockdown" σε τέσσερις ελληνικές φυλακές λόγω κορονοϊού: Στοπ σε επισκεπτήρια, άδειες,προφυλακίσεις, 23/11/2021 https://www.thetoc.gr/koinwnia/article/to-proto-lockdown-se-tesseris-ellinikes-fulakes-logo-koronoiou-stop-se-episkeptiria-adeies-profulakiseis/