Φάκελος James Bulger

Τζίνα Λαγκαδινού, ΜΔΕ

Πριν 31 χρόνια ακριβώς, η κοινωνία του Liverpool αλλά και σύσσωμο το Ηνωμένο Βασίλειο θα κληθεί να αντιμετωπίσει ένα από τα πιο στυγερά και ειδεχθή εγκλήματα του 20^ου αιώνα. Ένα έγκλημα το οποίο διαπράττεται από ανήλικους δράστες σε ένα παιδί μόλις 2 ετών.

Η υπόθεση του James Bulger παραμένει ένα από τα πιο διαβόητα εγκλήματα στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου, αφήνοντας έτσι ένα μόνιμο αντίκτυπο στην αντίληψη του κοινού για το έγκλημα από ανήλικους δράστες, αλλά και το δικαστικό σύστημα της χώρας εν γένει. Ιδιαίτερης μνείας χρήζει η ανάκριση των δύο αγοριών, η οποία δραματοποιείται μέσα από την μικρού μήκους ταινία «Detainment», η οποία αναπαράγει επακριβώς την διαδικασία που ακολουθήθηκε έως ότου ομολογήσουν οι νεαροί δράστες.

Το χρονικό του εγκλήματος

Ο James Patrick Bulger ήταν ένα δίχρονο αγόρι από το Merseyside της Αγγλίας. Στις 12 Φεβρουαρίου 1993, απήχθη από το εμπορικό κέντρο New Strand στο Bootle του Liverpool. Η μητέρα του βρισκόταν στο ταμείο ενός καταστήματος και άφησε από το χέρι της τον James για λίγα μόνο δευτερόλεπτα (Howard, 2023).

Οι δράστες ήταν δύο δεκάχρονα αγόρια, ο Robert Thompson και ο Jon Venables. Βρίσκονταν στο εμπορικό κέντρο, έχοντας κάνει κοπάνα από το σχολείο, από όπου έκλεψαν μικροπράγματα από τα καταστήματα, μεταξύ αυτών ζαχαρωτά, μία κούκλα, μπαταρίες και ένα κουτί με μπλε μπογιά. Τα αγόρια εντόπισαν τον μικρό James, τον πήραν από το χέρι και τον απομάκρυναν από την μητέρα του. Αξίζει να σημειωθεί σε αυτό το σημείο ότι προσπάθησαν να απομακρύνουν άλλο ένα κοριτσάκι από την μητέρα του πριν από τον James, ωστόσο εκείνη το αντιλήφθηκε εγκαίρως, τους έβαλε τις φωνές και τα αγόρια έτρεξαν μακριά (Roberts, 2014).

Τα αγόρια οδήγησαν τον Τζέιμς έξω από το εμπορικό κέντρο, συγκεκριμένα τέσσερα χιλιόμετρα μακριά, στον σταθμό Walton του Liverpool. 38 περαστικοί είδαν τα τρία παιδιά να προχωρούν μόνα τους στο δρόμο, με τον μικρό James να κλαίει και να είναι χτυπημένος, ωστόσο ύστερα κατέθεσαν ως μάρτυρες ότι υπέθεσαν πως ήταν αδέλφια που επέστρεφαν στο σπίτι τους και για αυτό δεν επενέβησαν (Taylor, 2021).

Ολόκληρη η απαγωγή και τα επακόλουθα γεγονότα καταγράφηκαν από κάμερες κλειστού κυκλώματος. Τα δύο αγόρια υπέβαλαν τον Τζέιμς σε φρικτή βία, συμπεριλαμβανομένου του ξυλοδαρμού με τούβλα και μια σιδερένια ράβδο. Το βασανιστήριο του μικρού Τζέιμς ξεκίνησε, όταν του πέταξαν την μπλε μπογιά που είχαν κλέψει προηγουμένως στο εμπορικό κέντρο στο ένα μάτι. Τον χτύπησαν με πέτρες, τον κλωτσησαν, τον έγδυσαν και του έδωσαν το τελειωτικό χτύπημα με ένα σιδερολοστό. Ο ιατροδικαστής μέτρησε 42 τραύματα στο σώμα του, τα περισσότερα στο κεφάλι. Τον άφησαν πάνω στις ράγες, για να τον πατήσει το τρένο και να φανεί ότι ο θάνατός του ήταν ατύχημα. Ο μικρός James ήταν νεκρός πριν περάσει το τρένο. Οι λεπτομέρειες του εγκλήματος συγκλόνισαν το έθνος όταν αργότερα αποκαλύφθηκαν στο δικαστήριο (Sommerlad, 2023).

Το διαμελισμένο σώμα του James Bulger βρέθηκε δύο μέρες αργότερα στη σιδηροδρομική γραμμή. Η αποκάλυψη του εγκλήματος οδήγησε σε εθνική κατακραυγή και έντονη κάλυψη από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η υπόθεση πήγε σε δίκη, κάνοντας τους Thompson και Venables τους νεότερους καταδικασμένους δολοφόνους στη σύγχρονη αγγλική ιστορία (Wolff & Smith, 2001).

Το ιστορικό των νεαρών δραστών

Οικογενειακό Περιβάλλον:

Αξίζει να αναφερθεί ότι τόσο ο Thompson όσο και ο Venables προέρχονταν από ένα προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον. Η οικογένεια του Thompson ήταν γνωστό ότι αντιμετώπιζε προβλήματα, όπως η ενδοοικογενειακή βία και η εγκληματική συμπεριφορά. Ο πατέρας είχε εγκαταλείψει την μητέρα του μερικά χρόνια πριν. Η οικογένεια του Venables είχε επίσης αντιμετωπίσει προκλήσεις και σαν παιδί είχε ιστορικό προβλημάτων συμπεριφοράς στο σχολείο (Koutropoulou, 2023). Κατά τη μελέτη των καταθέσεων του Jon Venables και του Robert Thompson, ήταν πολύ εμφανές ότι και οι δύο νεαροί δράστες ήταν λίγο πολύ θύματα κοινωνικής αποδιοργάνωσης, βίας εντός της οικογένειας, άγχους και αναποτελεσματικής ανατροφής (Rathnayake, 2023).

Ηλικία την ώρα του εγκλήματος:

Ο Thompson και ο Venables ήταν και οι δύο δέκα ετών τη στιγμή της δολοφονίας, καθιστώντας τους τους νεότερους καταδικασμένους δολοφόνους στη σύγχρονη βρετανική ιστορία, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.

Σύλληψη και δίκη:

Τα δύο αγόρια συνελήφθησαν μετά την ταυτοποίησή τους από πλάνα CCTV. Οδηγήθηκαν σε ανάκριση σε διαφορετικά αστυνομικά τμήματα. Βρέθηκαν κατηγορούμενα έπειτα από πολύωρες συζητήσεις με τους αστυνομικούς και αφού εν τέλει ομολόγησαν την συμμετοχή τους στο έγκλημα. Η μικρού μήκους ταινία «Detainment» αναπαράγει επακριβώς την διαδικασία στην οποία τα νεαρά αγόρια υπεβλήθησαν, τους ισχυρισμούς τους, την διάψευση των κατηγοριών και τέλος την αποδοχή της ενοχής τους.

Η δίκη έγινε τον Νοέμβριο του 1993. Κατά τη διάρκεια της δίκης, προέκυψαν λεπτομέρειες σχετικά με το επίπεδο βίας που ασκήθηκε στον James Bulger, συμπεριλαμβανομένων αποδεικτικών στοιχείων ότι τον είχαν χτυπήσει με τούβλα και μια μεταλλική ράβδο. Ο Thompson και ο Venables κρίθηκαν ένοχοι για απαγωγή και φόνο και καταδικάστηκαν και οι δύο αρχικά σε κάθειρξη 8 ετών, η οποία έπειτα αυξήθηκε με παρέμβαση του Υπουργού Εσωτερικών, Michael Howard, σε τουλάχιστον 15 έτη (Howard, 2023).

Φυλάκιση και αποφυλάκιση:

 Ωστόσο το 2001, τόσο ο Thompson όσο και ο Venables αφέθηκαν ελεύθεροι υπό όρους έπειτα από οκτώ χρόνια κάθειρξης. Τους δόθηκαν νέες ταυτότητες και αυστηρή δια βίου ανωνυμία για να προστατευτούν από πιθανές επιθέσεις εκδίκησης. Η έκβαση αυτή ήταν αποτέλεσμα της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το οποίο έκρινε ότι τα θεμελιώδη δικαιώματα των παιδιών σε μια δίκαιη δίκη καταπατήθηκαν με την έντονη παρέμβαση του Τύπου, με το ότι η υπόθεση εκδικάστηκε σε δικαστήριο ενηλίκων με την παρουσία τρίτων και δημοσιογράφων,  καθώς και από την απόφαση του τότε Υπουργού Εσωτερικών (Home Secretary) για μεγαλύτερη ποινή των 15 ετών από αυτή που αναλογούσε στην πραγματικότητα (8 έτη)  (Hubble, 2000). Η απόφαση να ελευθερωθούν σε τόσο νεαρή ηλικία και τα μέτρα που εφαρμόστηκαν για την ανωνυμία ήταν αμφιλεγόμενα και πυροδότησαν εν νέου δημόσιο διάλογο στην χώρα.

Το 2010, ο Jon Venables φυλακίζεται ξανά, καθώς συλλαμβάνεται με υλικό παιδικής πορνογραφίας στον υπολογιστή του. Αφέθηκε ελεύθερος έπειτα από τρία χρόνια φυλάκισης και του δόθηκε μια δεύτερη νέα ταυτότητα. Το 2017 επιστρέφει για μια ακόμη φορά πίσω στη φυλακή για 40 μήνες, αφού ανακαλύφθηκε περισσότερο αντίστοιχο υλικό στον υπολογιστή του. Ο Venables προχώρησε σε μια αίτηση αποφυλάκισης, η οποία απορρίφθηκε το 2020 έπειτα από αξιολόγηση της υπόθεσής του (Halliday, 2023).

Η Ποινική Μεταχείριση και Έκθεση των Δραστών μέσω των Μ.Μ.Ε.

 Μια πτυχή που είναι πολύ σχετική με αυτήν την υπόθεση είναι η δύναμη του ηθικού πανικού και η επιρροή του Τύπου και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Η υπόθεση του James Bulger ξεκίνησε ένα από τα υψηλότερα κύματα ηθικού πανικού (moral panic) που έχει συμβεί στην ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου (Hay, 1995). Η απάντηση του Ηνωμένου Βασιλείου στην υπόθεση James Bulger ήταν πολύπλευρη, περιλαμβάνοντας νομικές και κοινωνικές αντιδράσεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ο συγκλονιστικός χαρακτήρας του εγκλήματος, όπου δύο δεκάχρονα αγόρια απήγαγαν, βασάνισαν και δολοφόνησαν τον δίχρονο James Bulger, προκάλεσε έναν βαθύ εθνικό απολογισμό.

Δημόσια κατακραυγή και συνεχής κάλυψη από τα ΜΜΕ:

Η βάναυση φύση του εγκλήματος οδήγησε σε εκτεταμένο δημόσιο σοκ και οργή. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης κάλυψαν εκτενώς την υπόθεση, με πολλά ταμπλόιντ να χαρακτηρίζουν τους νεαρούς δράστες ως «διαβολικούς», «φρικιά», «γεννημένους εγκληματίες». Αυτή η έντονη εστίαση στα μέσα ενημέρωσης επηρέασε την κοινή γνώμη και έθεσε ερωτήματα σχετικά με την κατάσταση της κοινωνίας και την αντιληπτή κατάρρευση των ηθικών αξιών. Επίσης δημιούργησε μια διαστρεβλωμένη εικόνα της παιδικής εγκληματικότητας, καθώς τα μέσα αναπαρήγαγαν μια αύξηση του φαινομένου, η οποία δεν επιβεβαιώνεται και δεν αντιστοιχούσε στα επίσημα στατιστικά (Hay, 1995).

Νομοθετικές αλλαγές:

Η δίκη του Jon Venables και του Robert Thompson ήταν μια από τις πιο υψηλών προδιαγραφών στη νομική ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου. Παρά την ηλικία τους, υπήρξαν συζητήσεις για το αν έπρεπε να δικαστούν ως ενήλικες λόγω της σοβαρότητας του εγκλήματος τους. Η υπόθεση Bulger οδήγησε σε σημαντικές αλλαγές στο σύστημα δικαιοσύνης ανηλίκων του Ηνωμένου Βασιλείου. Μια περαιτέρω πτυχή που σχετίζεται με την υπόθεση αυτή, η οποία αποτελεί άμεση συνέπεια του ηθικού πανικού, είναι η αλλαγή της ηλικίας της ποινικής ευθύνης του εγκληματία, που επήλθε συνεπεία της υπόθεσης, και τον καθορισμό του κατώτατου ορίου ηλικίας από τα 14 στα 10 έτη (!). Ο Venables και ο Thompson ήταν τα πρώτα παιδιά στο Ηνωμένο Βασίλειο που αντιμετωπίστηκαν ως ενήλικες στο Δικαστήριο σε ηλικία 11 ετών. Το νέο ηλικιακό όριο ποινικής ευθύνης, το οποίο είναι το χαμηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έγινε ευρέως αποδεκτό από το κοινό εκείνη τη στιγμή, αλλά στις μέρες μας υπάρχουν ακόμα πολλοί επικριτές αυτής της απόφασης (Bona, 2023).

Η υπόθεση επηρέασε επίσης τις πολιτικές καταδίκης για ανήλικους παραβάτες. Οι Thompson και Venables δικάστηκαν ως ενήλικες και καταδικάστηκαν σε 15 χρόνια φυλάκιση, μια απόφαση που επικρίθηκε έντονα από τους υπερασπιστές των δικαιωμάτων των παιδιών και τους νομικούς εμπειρογνώμονες. Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έκρινε αργότερα ότι η δίκη των αγοριών δεν ήταν δίκαιη, καθώς ήταν πολύ μικρά για να συμμετάσχουν σωστά στην υπεράσπισή τους. Αυτό οδήγησε σε αλλαγές στον τρόπο με τον οποίο δικάζονται τα παιδιά στο δικαστήριο, με μεγαλύτερη έμφαση στη διασφάλιση ότι κατανοούν τη διαδικασία και μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά στην υπεράσπισή τους (Guerrero Puerta, 2017).

Δημόσια συζήτηση για τη νεολαία και το έγκλημα:

Η υπόθεση πυροδότησε μια ευρύτερη συζήτηση σχετικά με την κατάσταση της βρετανικής νεολαίας, τις κοινωνικές αξίες και την ανατροφή των παιδιών. Οι συζητήσεις περιστράφηκαν γύρω από ζητήματα της φύσης έναντι της ανατροφής («nature vs nurture»), την επιρροή των μέσων ενημέρωσης και των βιντεοπαιχνιδιών και τις ευθύνες των γονιών και των κοινοτήτων στην πρόληψη του εγκλήματος των νέων (James & Jenks, 1995).

Εστίαση στην Παιδική Προστασία:

Η υπόθεση Bulger τόνισε τα κενά στα συστήματα προστασίας των παιδιών και οδήγησε σε αυξημένη έμφαση στα μέτρα προστασίας. Υπήρξε μια δέσμευση για τη διασφάλιση της ασφάλειας και της ευημερίας των παιδιών, με προσπάθειες για τη βελτίωση των υπηρεσιών παιδικής πρόνοιας και των μηχανισμών κοινωνικής υποστήριξης (Allen, 2002).

Αντίκτυπος στην καταδίκη και την αποκατάσταση:

Η υπόθεση επηρέασε τις πρακτικές καταδίκης για νεαρούς παραβάτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, δίνοντας έμφαση σε μια πιο διαφοροποιημένη προσέγγιση που έλαβε υπόψη την ηλικία, την ωριμότητα και τις ατομικές συνθήκες του δράστη. Δόθηκε μεγαλύτερη έμφαση στην αποκατάσταση, με πρωτοβουλίες που στοχεύουν στην αντιμετώπιση των υποκείμενων παραγόντων που συμβάλλουν στην παραβατικότητα των νέων (Hayden & Scraton, 2000).

Η μικρού μήκους ταινία Detainment

Μια υπόθεση τέτοιου βεληνεκούς φυσικά δεν μπορούσε να μην φτάσει και στην μεγάλη οθόνη, ειδικά με την έκρηξη θεαματικότητας των ντοκιμαντέρ εγκλημάτων τα τελευταία χρόνια. Η ταινία προτάθηκε για Oscar το έτος 2019 στην κατηγορία «Best Live Action Short», ωστόσο δημιούργησε αντιπαραθέσεις μεταξύ της οικογένειας του James Bulger και του παραγωγού/σκηνοθέτη, καθώς οι γονείς δεν είχαν ενημερωθεί πριν γυριστεί και δεν είχαν δώσει την συγκατάθεσή τους (Young, 2019).

Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας διάρκειας 30 λεπτών αναπαράγει τις συνεντεύξεις της αστυνομίας με τους Venables και Thompson χρησιμοποιώντας καταγραφές από τις αρχικές κασέτες της ανάκρισης, οι οποίες παίχτηκαν στο δικαστήριο κατά τη διάρκεια της δίκης. Ο σκηνοθέτης της, Vincent Lambe, δήλωσε πως δεν επιχείρησε να δικαιολογήσει τις πράξεις των παιδιών με την ταινία αυτή, αλλά να τους αποδώσει την ανθρώπινη πλευρά που τους στέρησαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, καθώς και να προσθέσει «κάποιες αποχρώσεις του γκρι» σε μια υπόθεση όπου πολλοί Βρετανοί δεν έβλεπαν καμία (Stolworthy, 2019).

Επίλογος

Η υπόθεση James Bulger χρησιμεύει ως μια οδυνηρή υπενθύμιση της ευθραυστότητας της παιδικής ηλικίας και των βαθιών συνεπειών των κοινωνικών αποτυχιών. Ενώ το ίδιο το έγκλημα ήταν μια τραγωδία ασύλληπτων διαστάσεων, οι συνέπειές του ανάγκασαν ένα έθνος να αντιμετωπίσει δυσάρεστες αλήθειες σχετικά με το έγκλημα ανηλίκων, την επιρροή των μέσων ενημέρωσης και τις κρατικές ευθύνες. Η υπόθεση Bulger δείχνει πώς μια μεμονωμένη υπόθεση μπορεί να έχει τόσο καθοριστική επίδραση στην κοινή γνώμη, προκαλώντας ηθικό πανικό και επηρεάζοντας τις κυβερνητικές πολιτικές σχετικά με τη δικαιοσύνη ανηλίκων, να προκαλέσει αύξηση του επιπέδου τιμωρητικότητας, προσέγγιση που στις μέρες μας φαίνεται να είναι ακατάλληλη για την αντιμετώπιση νεαρών παραβατών. Καθώς αναλογιζόμαστε αυτό το σκοτεινό κεφάλαιο της βρετανικής ιστορίας, μας υπενθυμίζεται η ανάγκη για συμπόνια, κατανόηση και δέσμευση να διασφαλίσουμε ότι τέτοιες τραγωδίες δεν θα επαναληφθούν ξανά, τόσο από την πλευρά των νεαρών δραστών, όσο και από την πλευρά της κοινωνίας.

Μπορείτε να παρακολουθήσετε την ταινία μικρού μήκους «Detainment» εδώ.

Τζίνα Λαγκαδινού, Εγκληματολόγος MSc, ginalagkadinou@gmail.com