Η Επιβολή Κυρώσεων (Sanctions) Σε Κράτη ως Μέσο Διαφύλαξης της Διεθνούς Έννομης Τάξης

Αθανασία Λιονάτου, ΜΔΕ

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται αδρομερώς το ζήτημα των οικονομικών κυρώσεων κατά κρατών. Αφού πρώτα επιχειρείται η επεξήγηση της έννοιας των οικονομικών κυρώσεων, αναφέρονται συνοπτικά οι μορφές τους, ενώ στη συνέχεια γίνεται λόγος για τις συνέπειες που ενδέχεται να προκαλέσουν σε φυσικά και νομικά πρόσωπα, με ιδιαίτερη μνεία στην πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για θεσμοθέτηση ποινικής ευθύνης στις περιπτώσεις παραβίασης των επιβαλλόμενων από την ΕΕ κυρώσεων.

Εισαγωγή - Έννοια των κυρώσεων

Πράξεις τελούμενες από φυσικά πρόσωπα που απειλούν την παγκόσμια ασφάλεια και προκαλούν διεθνή ανησυχία, επισύρουν την ποινική μεταχείριση των δραστών, με αποτέλεσμα , συχνά, παραπάνω του ενός κράτη, να διεκδικούν την άσκηση την ποινικής δικαιοδοσίας^[1]. Εύλογα όμως προκύπτει το ερώτημα τι συμβαίνει στις περιπτώσεις εκείνες που τα ίδια τα κράτη προβαίνουν σε ενέργειες που παραβιάζουν τους διεθνείς κανόνες συμπεριφοράς. Ένα διεθνώς διαδεδομένο μέσο τιμωρίας και αναχαίτισης τέτοιων συμπεριφορών, είναι η επιβολή κυρώσεων[2].

Οι κυρώσεις επιβάλλονται από ένα κράτος ή έναν οργανισμό αποτελούμενο από σύνολο κρατών, κατά ενός άλλου κράτους, το οποίο με τις ενέργειές του, απειλεί τη διεθνή ειρήνη και την παγκόσμια ασφάλεια. Οι κυρώσεις χρησιμοποιούνται ως εργαλείο άσκησης πίεσης κατά των χωρών που προσβάλλουν με τις ενέργειές τους τη διεθνή έννομη τάξη, ώστε οι τελευταίες να αναγκαστούν να αλλάξουν συμπεριφορά^[3] . Παραδείγματα ενεργειών που εγείρουν την επιβολή κυρώσεων είναι η διεξαγωγή πολέμου, η χρήση πυρηνικών όπλων, η χρηματοδότηση της τρομοκρατίας, οι κυβερνοεπιθέσεις, και οι παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.^[4]

Στη σύγχρονη ιστορία, οι κυρώσεις εμφανίζονται περί τον ‘Α παγκόσμιο πόλεμο, όταν η Μεγάλη Βρετανία και η Γαλλία προσπάθησαν να απομονώσουν τη Γερμανία και τους συμμάχους της από την παγκόσμια οικονομία.^[5]

Το πρώτο οργανωμένο καθεστώς κυρώσεων, θεσπίστηκε από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών το 1966 κατά της Νότιας Ροδεσίας, νυν Ζιμπάμπουε. Το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με την απόφαση 232, αποφάσισε ότι όλα τα κράτη θα αποτρέψουν την πώληση ή αποστολή όπλων, πυρομαχικών κάθε τύπου, στρατιωτικών αεροσκαφών, στρατιωτικών οχημάτων και εξοπλισμού και υλικών για την κατασκευή και συντήρηση όπλων και πυρομαχικών στη Νότια Ροδεσία.^[6]

Σήμερα, οι κυριότεροι φορείς θέσπισης κυρώσεων είναι ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, η Ευρωπαϊκή Ένωση, και το Αμερικανικό γραφείο ελέγχου ξένων περιουσιακών στοιχείων (OFAC).

Μορφή των κυρώσεων

Οι κυρώσεις μπορεί να λάβουν διάφορες μορφές. Μπορεί να απαγορεύουν τις εμπορικές συναλλαγές με μια ολόκληρη χώρα, όπως το μακροχρόνιο εμπάργκο των ΗΠΑ στην Κούβα^[7], ή μπορεί να θέτουν μερικότερους περιορισμούς.

Συνήθεις μορφές κυρώσεων είναι το εμπάργκο όπλων, οι περιορισμοί εξαγωγών και εισαγωγών, η απόσυρση διπλωματικών σχέσεων, η διακοπή θαλάσσιας και αεροπορικής διασύνδεσης, ο αποκλεισμός της χώρας από διεθνείς αθλητικές διοργανώσεις, η ανάκληση του εμπορικού καθεστώτος του πλέον ευνοούμενου κράτους (MFN), και οι απαγορεύσεις πιστώσεων, χρηματοδοτήσεων και επενδύσεων.^[8]

Επέκταση των συνεπειών των κυρώσεων σε νομικά και φυσικά πρόσωπα

Οι κυρώσεις επηρεάζουν εκτός από τα ίδια τα κράτη και τις νομικές οντότητες και τα άτομα που εμπλέκονται με οποιονδήποτε τρόπο στις παράνομες δραστηριότητες των κρατών που έχουν υποστεί κυρώσεις. Για παράδειγμα, μια εταιρία στην οποία ένα κράτος που έχει υποστεί οικονομικές κυρώσεις κατέχει ποσοστό του μετοχικού της κεφαλαίου, μπορεί να αποτελέσει και η ίδια άμεσο στόχο οικονομικών κυρώσεων. Το ίδιο ισχύει και για τα στελέχη της εταιρείας αυτής, δηλαδή τους Διευθύνοντες Συμβούλους και τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου. Οι κυρώσεις κατά ατόμων μπορεί να περιλαμβάνουν δέσμευση περιουσιακών στοιχείων του ατόμου ή επιβολή ταξιδιωτικών απαγορεύσεων σε αυτά.^[9]

Πέρα όμως από τις εταιρίες και τα άτομα που αποτελούν άμεσο στόχο των κυρώσεων, εμμέσως επηρεάζονται και τα φυσικά και νομικά πρόσωπα που συναλλάσσονται μαζί τους. Στις 28 Νοεμβρίου 2022, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο αποφάσισε ομόφωνα να προσθέσει στον κατάλογο των εγκλημάτων με ευρωπαϊκή διάσταση, τις παραβιάσεις των κυρώσεων της ΕΕ.^[10] Μετά την απόφαση του Συμβουλίου, στις 2 Δεκεμβρίου 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέβαλε πρόταση για οδηγία της ΕΕ που ορίζει τους κανόνες σχετικά με τον ορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων όσον αφορά την παραβίαση των κυρώσεων της ΕΕ.[11]

Στόχος της πρότασης είναι η διευκόλυνση της διερεύνησης, της δίωξης και της τιμωρίας των παραβιάσεων των περιοριστικών μέτρων, με τον ίδιο τρόπο σε όλα τα κράτη μέλη. Σύμφωνα με την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, μεταξύ των ποινικών αδικημάτων συγκαταλέγεται η διάθεση κεφαλαίων ή οικονομικών πόρων σε καθορισμένο πρόσωπο, οντότητα ή φορέα ή προς όφελος αυτού, η αποτυχία δέσμευσης αυτών των κεφαλαίων, η σύναψη συναλλαγών με τρίτες χώρες, οι οποίες απαγορεύονται ή περιορίζονται από περιοριστικά μέτρα της ΕΕ, η εμπορία αγαθών ή υπηρεσιών των οποίων η εισαγωγή, εξαγωγή, πώληση, αγορά, διαμετακόμιση ή μεταφορά απαγορεύεται ή περιορίζεται, η παροχή χρηματοοικονομικών δραστηριοτήτων που απαγορεύονται ή περιορίζονται. Ανάλογα με το αδίκημα, οι παραβιάσεις επισύρουν ποινής φυλάκισης τουλάχιστον πέντε ετών για τα φυσικά πρόσωπα, ενω για τα νομικά πρόσωπα πρόστιμα τουλάχιστον 5% του συνολικού παγκόσμιου κύκλου εργασιών.^[12] Η πρόταση αναμένεται να συζητηθεί από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και Συμβούλιο.

Το δε Αμερικάνικο γραφείο ελέγχου ξένων περιουσιακών στοιχείων (OFAC) αντιμετωπίζει ήδη τις παραβιάσεις των κυρώσεων ως σοβαρή απειλή για την εθνική ασφάλεια και τις εξωτερικές σχέσεις. Ως αποτέλεσμα, οι εγκληματίες αντιμετωπίζουν χρηματικά πρόστιμα που κυμαίνονται από μερικές χιλιάδες έως πολλά εκατομμύρια δολάρια ^[13].

Καταληκτικά

Οι οικονομικές κυρώσεις αποτελούν ένα προστατευτικό για τη διεθνή έννομη τάξη εργαλείο. Είναι μια μορφή μονομερούς δράσης εναντίον ενός κράτους που παραβιάζει το διεθνές δίκαιο. Έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση μιας σειράς θεμάτων που συνδέονται με παγκόσμια αποδεκτούς στόχους, ενώ η δε παραβιασή τους έχει αρνητικό αντίκτυπο που μπορεί να εκτείνεται έως και την ποινική τιμωρία των παραβατών.

Αθανασία Λιονάτου, Δικηγόρος, LLM International Corporate Law, Maastricht University