Ελληνικό Τμήμα Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία

Γρηγορία Πανταζοπούλου, ΜΔΕ

Ελληνικό Τμήμα Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου Για τη Γυναικοκτονία

Ως γυναικοκτονία ορίζεται γενικά η δολοφονία γυναικών και κοριτσιών λόγω του φύλου τους^[1]. Η Διακήρυξη της Βιέννης για τις γυναικοκτονίες, του Οικονομικού και Κοινωνικού Συμβουλίου του ΟΗΕ^[2] αναφέρεται σε συγκεκριμένες εκφάνσεις του φαινομένου, όπως η δολοφονία γυναικών από τον νυν ή πρώην σύζυγο ή σύντροφο, η στοχευμένη δολοφονία γυναικών και κοριτσιών στο πλαίσιο ένοπλων συγκρούσεων, οι δολοφονίες που συνδέονται με εγκλήματα τιμής ή προίκας, εξαιτίας του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου τους, η δολοφονία των Αβοριγινων και των αυτόχθονων γυναικών και κοριτσιών με βάση το φύλο τους,  η παιδοκτονία κοριτσιών και η θανάτωση θηλυκών εμβρύων, οι θάνατοι που σχετίζονται με τον ακρωτηριασμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων, οι γυναικοκτονίες που συνδέονται με συμμορίες του οργανωμένου εγκλήματος, όπως εμπορία ναρκωτικών, ανθρώπων και όπλων κ.ά.. Η πρώτη καταγραφή σε νομικό λεξικό έλαβε χώρα το 1801, ως «femicide», από τον Joh Corry, ενώ στη σύγχρονη εποχή, ο όρος αποδίδεται στην κοινωνιολόγο  Dianna Russell, η οποία τον χρησιμοποίησε για πρώτη φορά το 1976^[3].

Σύμφωνα με σχετικές μελέτες^[4], το 58% των γυναικών-θυμάτων ανθρωποκτονίας από πρόθεση, το έτος 2017, δολοφονήθηκε από τον σύζυγο/σύντροφο ή άλλο μέλος της οικογένειάς του, ποσοστό, το οποίο βρίσκεται σε αύξηση σε σύγκριση με τα αντίστοιχα στοιχεία του 2012, τα οποία αναφέρονταν σε ποσοστό 47%, στατιστικό στοιχείο που φαίνεται να επιβεβαιώνεται και στην χώρα μας, παρά την έλλειψη επίσημης καταγραφής που να συμπεριλαμβάνει τη διάσταση του φύλου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΛ.ΑΣ., τα έτη 2013-2018 δολοφονήθηκαν στην Ελλάδα 69 γυναίκες με αιτία την ενδο-οικογενειακή βία, δηλαδή ποσοστό 30,4-50% ετησίως του συνόλου των γυναικών θυμάτων ανθρωποκτονιών, ποσοστό που εκτιμάται στην πραγματικότητα υψηλότερο, καθώς μέχρι τον Ν. 4531/2018, με τον οποίο κυρώθηκε η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, στην έννοια της οικογένειας δεν συμπεριλαμβάνονταν οι νυν ή τέως μόνιμοι σύντροφοι, ούτε τα μέρη συμφώνου συμβίωσης.

Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τη Γυναικοκτονία (European Observatory on Femicide - EOF) ξεκίνησε τον Ιανουάριο του 2018 στο Πανεπιστήμιο της Μάλτας. Αποτελεί το πρώτο παρατηρητήριο στην Ευρώπη που στοχεύει στην πρόληψη των γυναικοκτονιών μέσω της συλλογής και ανάλυσης δεδομένων.  Αποστολή του ΕΟF είναι πρώτα και κύρια η πρόληψη της γυναικοκτονίας μέσω της συλλογής και προβολής δεδομένων, της έρευνας και της ευαισθητοποίησης^[5].

To Ελληνικό Τμήμα του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για τη Γυναικοκτονία συστάθηκε το 2019, με σκοπό να παρουσιάσει την τρέχουσα εικόνα των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα, μέσα από ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα. Σύμφωνα με το εισαγωγικό του site του^[6], «δεν γνωρίζουμε αν οι γυναικοκτονίες έχουν αυξηθεί, γιατί δεν υπάρχουν καταγεγραμμένα συγκρίσιμα στοιχεία. Αυτό που σίγουρα έχει αλλάξει είναι ο βαθμός αφύπνισης και επίγνωσης και ο όρος γυναικοκτονία συμβάλλει στην ανάγκη ανάδειξης, διερεύνησης, κατανόησης και πρόληψης». Κατά την είσοδο στον ιστότοπο ο επισκέπτης αντικρίζει την πρόσοψη μιας αστικής πολυκατοικίας, ακούγοντας μια μουσική σύνθεση, που προκαλεί ένα αίσθημα ανησυχίας^[7].

Την ομάδα του Ελληνικού Τμήματος του EOF αποτελούν η δικηγόρος Αναστασία Γκόνη - Καραμπότσου, η κοινωνιολόγος και πολιτική επιστήμων Στέλλα Καψαμπέλη, η υποψήφια διδακτόρισσα στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Αθανασία Κοντοχρήστου (συνεργάστηκε με την ομάδα τα έτη 2019-2020), η κοινωνική ανθρωπολόγος και υποψήφια διδακτόρισσα Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Πένυ Πασπάλη, και η επίκουρη καθηγήτρια στο τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κοινωνική ανθρωπολόγος και μέλος του γνωμοδοτικού συμβουλίου του EOF Αθηνά Πεγκλίδου^[8].

Ελλείψει άλλου και δη επίσημου τρόπου ενημέρωσης, η ομάδα πληροφορείται την κάθε περίπτωση από τα ΜΜΕ και προβαίνει σε μία σύντομη περιγραφή της, με τα εξής στοιχεία: την ημερομηνία, τον τόπο, την ηλικία θύτη και θύματος, τη μεταξύ τους σχέση, τυχόν ιστορικό οποιασδήποτε μορφής προηγούμενης βίας, τον τρόπο τέλεσης του εγκλήματος, την αντίδραση της τοπικής κοινωνίας και την απόκριση των Αρχών - τις συνθήκες δηλαδή που πλαισιώνουν την κάθε γυναικοκτονία^[9]. Η ομάδα μεριμνά και για την ενημέρωση του ημερολογίου σχετικά με την πορεία της κάθε υπόθεσης -π.χ. σύλληψη του δράστη, κατηγορία που του αποδίδεται, εξέλιξη της δίκης κ.ο.κ.-.  Σύμφωνα με την Στ. Καψαμπέλη, η κατά τα ανωτέρω καταγραφή, αμιγώς περιγραφική, συνιστά την ποιοτική πτυχή της ερευνητικής εργασίας, με στόχο να υπάρξει μια όσο δυνατόν πιο λιτή βάση πληροφοριών, που να μην υιοθετεί τον συνήθη δημοσιογραφικό λόγο και να μπορεί να είναι εύκολα προσβάσιμη στο κοινό^[10].

Περαιτέρω, η ομάδα προβαίνει και σε ποσοτική ανάλυση, καταγράφοντας και ταξινομώντας τις πληροφορίες σε ποσοστά, με μεταβλητές την επαγγελματική δραστηριότητα τόσο θύτη όσο και θύματος, τον τόπο καταγωγής τους, το κοινωνικό τους δίκτυο, το αν υπήρχε γνώση προηγούμενου ιστορικού βίας από γειτονικά και οικεία, συγγενικά πρόσωπα ή και φορείς όπως οι αρχές ή κάποιος άλλος επίσημος φορέας κτλ. Τα ποσοτικά δεδομένα ομαδοποιούνται κατ’ έτος και αποτυπώνονται περιγραφικά ανά μεταβλητή αλλά και σε γραφήματα, παρέχοντας στοχευμένη, προσβάσιμη και συμπυκνωμένη ενημέρωση^[11].

Τέλος, στην ιστοσελίδα της ομάδας υπάρχει κατάλογος ελληνικής και ξενόγλωσσης βιβλιογραφίας και αρθρογραφίας για το ζήτημα των γυναικοκτονιών, χρήσιμοι σύνδεσμοι για συναφείς οργανισμούς και δράσεις, καθώς και σχετική εργογραφία (εγκαταστάσεις, καλλιτεχνικές δημιουργίες, μιντιογραφίες, φιλμογραφία, θεατρικά έργα, μουσικές δημιουργίες).

Παρά τις εγγενείς δυσκολίες του εγχειρήματος, που πηγάζουν πρωτίστως από την παντελή έλλειψη επίσημου κρατικού συστηματικού μηχανισμού καταγραφής των γυναικοκτονιών στην Ελλάδα και την απουσία γενικευμένης συναίνεσης για τη χρήση του όρου και, συνακόλουθα, συγκεκριμένου νομοθετικού πλαισίου, η πρώτη απόπειρα συστηματικής καταγραφής των περιπτώσεων γυναικοκτονίας στη χώρα μας, αναμφίβολα προάγει την ορατότητα, αναδεικνύει το φαινόμενο και συμβάλλει στην πρόληψή του.

Γρηγορία Πανταζοπούλου, Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικού Δικαίου και Αντεγκληματικής Πολιτικής στην Ευρώπη Πανεπιστήμιο Paris 1 Panthéon-Sorbonne