Από το Columbine στη Florida: Μαζικές δολοφονίες στα σχολεία ΤΕΥΧΟΣ #6 ΙΟΥΝΙΟΣ 2018

Από το Columbine στη Florida: Μαζικές δολοφονίες στα αμερικανικά σχολεία

Βαγιανού Βαρβάρα, Τζάνη Δέσποινα*
Λύκειο Columbine, Colorado, 20 Απριλίου 1999: δώδεκα μαθητές κι ένας καθηγητής πέφτουν νεκροί από σφαίρες δύο συμμαθητών τους, οι οποίοι στο τέλος αυτοκτονούν. Δημοτικό σχολείο Sandy Hook,Connecticut, 14 Δεκεμβρίου 2012: ένας οπλισμένος εικοσάχρονος ανοίγει πυρ, αφήνοντας πίσω του 27 νεκρούς, μεταξύ των οποίων παιδιά ηλικίας 6-7 ετών. Λύκειο Marjory Stoneman, Florida, 14 Φεβρουαρίου 2018: ένας παλιός μαθητής του σχολείου κάνει μια απρόσμενη επιστροφή και σκοτώνει με πυροβόλο όπλο 17 μαθητές και καθηγητές.

Δυστυχώς σε αυτή τη –συνεχώς αυξανόμενη- λίστα έρχεται να προστεθεί και το λύκειο Santa Fe του Texas, όπου ένας δεκαεφτάχρονος μαθητής πυροβόλησε και σκότωσε εννιά μαθητές κι έναν καθηγητή. Με μερικές μόνο ήμερες, λοιπόν, να μας χωρίζουν από την τελευταία μαζική ανθρωποκτονία (mass shooting)[1] σε σχολείο και τις ΗΠΑ σχεδόν να μονοπωλούν το ενδιαφέρον ως σημείο αναφοράς τέτοιων επιθέσεων, πυροδοτήθηκε εκ νέου η συζήτηση για τους γενεσιουργούς παράγοντές τους και την αντιμετώπισή τους. Γιατί οι ΗΠΑ αποτελούν «εύφορο» έδαφος και ποιοι λόγοι δύνανται να οπλίσουν το χέρι του, συχνά ανήλικου, δράστη;

Τα σχολεία ως χώρος δράσης

Aπό χώρος εκπαίδευσης και διακίνησης ιδεών, παρακολουθούμε σχολικά προαύλια να στοχοποιούνται ως χώροι διάπραξης βίαιων επιθέσεων, όπως μαζικές ανθρωποκτονίες. Γιατί, όμως, συμβαίνει αυτό; Ο Καθηγητής Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου Αντώνης Μαγγανάς σημειώνει ότι τα σχολεία επιλέγονται «επειδή αποτελούν χώρους μαζικών συγκεντρώσεων και δημιουργούν συνθήκες για περισσότερα θύματα. Εξάλλου, συχνά ο δράστης φοιτά ή έχει φοιτήσει στο σχολείο-στόχο». Ένας ακόμα λόγος είναι η αναζήτηση της φήμης.

Οι δράστες γνωρίζουν ότι οι επιθέσεις σε σχολεία λαμβάνουν μεγάλη προσοχή από τα ΜΜΕ. Πολλές φορές μιμούνται τις ενέργειες προηγούμενων μαζικών δολοφόνων σε σχολεία και ελπίζουν να αποκτήσουν υψηλό επίπεδο έκθεσης από τα μέσα ενημέρωσης. Ένας ακόμα παράγοντας που έχει συνδεθεί με τις επιθέσεις στα σχολεία είναι το bullying. Πολλοί από τους μαθητές έχουν πέσει θύματα σχολικού τραμπουκισμού ή άλλης μορφής άδικων πράξεων και επιστρέφουν με σκοπό την εκδίκηση.

Οι δράστες αυτής της μορφής ονομάζονται «Injustice collectors»[2], όρος που αναφέρεται σε άτομα που πιστεύουν ότι έχουν προσβληθεί ή αντιμετωπιστεί άδικα. Συχνά κρατούν λίστες με ανθρώπους που θεωρούν ότι τους είχαν κάνει κακό και επιτίθενται στα σχολεία για να αποδώσουν, με τον δικό τους διαστρεβλωμένο τρόπο, δικαιοσύνη.[3] «Στην ουσία, τέτοιες επιθέσεις ενδέχεται να αποτελούν εκτόνωση της βίας που το ίδιο το άτομο μπορεί να έχει βιώσει», συμπληρώνει ο κ.Μαγγανάς.

Χαρακτηριστικά δραστών και ενδείξεις

Τέτοιου είδους επιθέσεις αποτελούν κάθε άλλο παρά κεραυνό εν αιθρία κι αυτό σημαίνει πως υπάρχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, που μπορεί καθιστούν ένα άτομο υποψήφιο δράστη[4][5]

Παράγοντες Κατηγορίες Συγκεκριμένες αιτίες
Ατομικοί Ψυχική ασθένεια

 

Κατάθλιψη, αυτοκτονικές τάσεις, εμμονή με τα όπλα.

 

Ταυτότητα των δραστών Συνήθως άντρες, λευκοί
Πρόσβαση σε όπλα Ευκολία πρόσβασης σε πυροβόλα όπλα, συνήθως χρήση του ημιαυτόματου AR-15.
Σχέσεις με συνομηλίκους Ερωτική απογοήτευση, θύμα τραμπουκισμού, κοινωνική περιθωριοποίηση
Οικογενειακές σχέσεις Παραμέληση ή κακοποίηση
Ατομικά χαρακτηριστικά και συνήθειες Εγωκεντρισμός, ναρκισσισμός, έλλειψη ενσυναίσθησης και απομόνωση.

Κατανάλωση ναρκωτικών και αλκοόλ[6]

Κοινωνικοί Τοπική, κοινωνική δυναμική των νέων Αποκλεισμός από την κοινωνική ομάδα
Σχολικό πλαίσιο Κακές σχέσεις μεταξύ φοιτητών/μαθητών-καθηγητών.

 

Ο παραπάνω πίνακας κατηγοριοποιεί και προσδιορίζει τις ενδείξεις που παρατηρούνται και δεν πρέπει να αγνοούνται, καθώς ενδέχεται να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για μια επικείμενη επίθεση. Το United States Secret Service έδειξε ότι οι έφηβοι που προετοιμάζουν τέτοιες επιθέσεις, έχουν μιλήσει σε τουλάχιστον ένα άτομο για τα σχέδιά τους και συνήθως προμηθεύονται το όπλο από το σπίτι τους.[7] Παράλληλα, έχει διαπιστωθεί ότι ο δράστης έχει πραγματοποιήσει εκτεταμένη έρευνα σχετικά με προηγούμενους σχολικούς πυροβολισμούς, ενώ και η έκθεσή τους σε σχετικές ειδήσεις μπορεί να προκαλέσει μιμητικές τάσεις[8].

Ένα συχνό μοτίβο του τρόπου δράσης τους αφορά την αυτοκτονία που ακολουθεί με το πέρας της επίθεσης.  Αυτό βέβαια εξαρτάται από την ψυχοσύνθεση του καθένα και όπως σχολιάζει ο κ. Μαγγανάς «αυτή είναι η λύση ή λήθη του δράματος. Μπορεί  μαζί με την επίθεση να αισθάνονται ότι ολοκληρώνεται και η ζωή τους ή ακόμη και να επηρεάζονται από την μετέπειτα κατακραυγή».

Γιατί στις ΗΠΑ;

Από την αρχή του έτους στις ΗΠΑ υπήρξαν πάνω από δέκα επιθέσεις και απόπειρες[9], συμπληρώνοντας τις δεκάδες άλλες της τελευταίας εξαετίας. Στατιστικά, τα οποία τείνουν να δαιμονοποιήσουν το φαινόμενο και γι’ αυτό δεν θα πρέπει να εξετάζονται μεμονωμένα και ανεξάρτητα από τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του συμβάντος. Ωστόσο, ακόμη και οι απόπειρες χρήζουν προσοχής, καθώς αποτελούν στόχους που τέθηκαν αλλά δεν επιτεύχθηκαν. Βλ. πίνακα παρακάτω.

«Το πρόβλημα  στις ΗΠΑ υφίσταται  από τη δεκαετία του ‘90 και δυστυχώς παρουσιάζει αυξητικές τάσεις με ολέθρια αποτελέσματα για την αμερικανική κοινωνία», επισημαίνει ο Ευάγγελος Στεργιούλης, Καθηγητής στην έδρα Αστυνομικών Σπουδών του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου, συμπληρώνοντας πως η αμερικάνικη κοινωνία έχει εθιστεί σε διάφορες εκφάνσεις βίας, οι οποίες επηρεάζουν καταλυτικά και τη συμπεριφορά των εφήβων. Ιστορικοί και πολιτισμικοί παράγοντες δημιουργούν τις ιδιαίτερες συνθήκες, που διαμορφώνουν μια κουλτούρα συνηθισμένη στη βία.

«Στις ΗΠΑ επικρατεί η κουλτούρα far west, διαμορφωμένη από τα αντίστοιχα παραγόμενα πολιτισμικά προϊόντα και κυρίως ταινίες και παιχνίδια» παρατηρεί ο Μαγγανάς, διευκρινίζοντας πως από μόνα τους δεν δημιουργούν δολοφόνους, αποτελούν όμως βίαιες προσλαμβάνουσες που καλείται να επεξεργαστεί και να εσωτερικεύσει το κάθε μέλος της κοινωνίας. «Οι πολίτες και δη τα νεαρά άτομα, εθίζονται στην εικονική βία που προσφέρει η “εύκολη και παιγνιώδης ανθρωποκτονία”, η οποία καθίσταται δυνατή μέσα από ένα τηλεχειριστήριο και οδηγεί στη συνέχεια σε δραματικά αποτελέσματα για την κοινωνία».[10]

Οι ΗΠΑ αφενός διαχέουν τη βία στην καθημερινότητα των πολιτών αφετέρου επαναπαύονται στην ηθική(;) και υγιή(;) ψυχοσύνθεση τους, παρέχοντάς τους παράλληλα τα μέσα για μία πιθανή εκτόνωση της. Μια χώρα που δικαίως έχει ταυτιστεί με την οπλοκατοχή, διότι πρόκειται για «μια εθνική κουλτούρα, συνταγματικά κατοχυρωμένη», όπως διαπιστώνει ο κ.Στεργιούλης. Από το κυνήγι μέχρι την αυτοάμυνα «το όπλο αποτελεί απαραίτητο εργαλείο για τον Αμερικανό», επισημαίνει ο κ.Μαγγανάς. Είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ο ακριβής αριθμός των όπλων στις ΗΠΑ, όμως επίσημα στοιχεία της υπηρεσίας έρευνας του Κογκρέσου, έδειξαν πως από το 2009 και ύστερα ο αριθμός τους ξεπερνούσε εκείνον των αμερικανών[11]. Βλ. εικόνα 2.

Γιατί όχι στην Ελλάδα;

Όλες αυτές τις επιθέσεις τις έχουμε ακούσει ως είδηση και δει ως ταινίες και ντοκιμαντέρ. Ποιες είναι όμως οι πιθανότητες να μεταφερθούν από την οθόνη σε ένα ελληνικό  σχολείο; «Δεν εκτιμώ ότι η Ελλάδα είναι μία χώρα  που μπορούν να εκδηλωθούν τέτοιες μορφές ένοπλης βίας μέσα στα σχολεία, καθώς δεν υπάρχει το αντίστοιχο υπόβαθρο της αμερικανικής κοινωνίας. Πρόκειται για ιδιαίτερα και σύνθετα κοινωνικοπολιτικά δεδομένα» απαντά ο κ. Στεργιούλης. «Αυτό που μπορεί να δημιουργηθεί από την άλλη, είναι η χρήση όπλων στο πλαίσιο νεανικών συμμοριών για την διάπραξη εγκλημάτων, όπως ληστείες και όχι για επιθέσεις σε σχολεία», συμπληρώνει ο κ. Μαγγανάς.

«Μπορούμε να προστατέψουμε τους μαθητές, αν επιτρέψουμε σε εκπαιδευμένους καθηγητές να οπλοφορούν στο σχολείο»

Στον απόηχο της επίθεσης στη Florida ήρθε ξανά στο προσκήνιο το θέμα του ελέγχου των όπλων και της αυστηροποίησης των σχετικών νόμων. Ωστόσο, ο Αμερικανός Πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ πρότεινε μια λύση τελείως διαφορετικού προσανατολισμού, πλήρως εναρμονισμένη όμως με τις επιταγές της NRA[12] «ενός από τα ισχυρότερα λόμπι των ΗΠΑ, η ίδρυση του οποίου χρονικά συμπίπτει με τη σταθεροποίηση του κράτους των Ηνωμένων Πολιτειών» εξηγεί ο κ. Στεργιούλης, κάνοντας σαφές πως ενδεχόμενες τροποποιήσεις για τον έλεγχο τον όπλων θα συναντούσαν εμπόδια.

Η πρόταση, λοιπόν, ήταν η οπλοφορία εκπαιδευμένων καθηγητών, κάτι το οποίο σύμφωνα με τον Μαγγανά μοιάζει να είναι «λύση πανικού και καταστροφής, χωρίς κανένα στοιχείο ορθολογισμού». Μία «λύση» που όχι μόνο οπλίζει τα χέρια των εκπαιδευτικών, αλλά νομιμοποιεί την οπλοχρησία με την επίφαση της ασφάλειας και με την -μάλλον- αναμενόμενη προϋπόθεση πως ένας δάσκαλος είναι ψυχικά και νοητικά ισορροπημένος, ώστε να κρίνει μια κατάσταση ως επικίνδυνη και να επιδιώξει την ασφάλεια των γύρω του.

Εξετάζοντας όλους τους γενεσιουργούς παράγοντες διαπιστώνεται ότι οι μαζικές επιθέσεις στα σχολεία δεν αποτελούν πρόβλημα που περιορίζεται μόνο μέσα στο στενό πλαίσιο του σχολείου, ούτε οφείλονται αποκλειστικά στην πρόσβαση σε όπλα. Οι νεαρής ηλικίας δράστες, δηλαδή, μεταφέρουν στο σχολείο μια συλλογική εμπειρία ζωής, «συνεπώς, κανένας παράγοντας δεν είναι καθοριστικός, αλλά και κανένας παράγοντας δεν είναι τελείως αδύναμος προκειμένου να οδηγήσει σε τέτοιες ακραίες συμπεριφορές» εξηγεί ο Δρ. Στεργιούλης. Πόσα πράγματα, όμως, δύναται να αλλάξουν για την πρόληψη και την αντιμετώπιση τέτοιων επιθέσεων; Μία ενδεχόμενη λύση καθίσταται τόσο πολύπλοκη όσο και το ίδιο το φαινόμενο. Το μόνο σίγουρο είναι πως η περαιτέρω νομιμοποίηση της οπλοκατοχής και οπλοχρησίας θα διαιωνίσει τον φαύλο κύκλο της βίας και τη λογική της καταστολής έναντι της πρόληψης, παραχωρώντας μάλιστα αρμοδιότητες επίσημων αρχών σε απλούς πολίτες.


*Βαγιανού Βαρβάρα, Δημοσιογράφος, Απόφοιτη του Τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ.

Τζάνη Δέσποινα, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια Εγκληματολογίας.

[1] Δεν υπάρχει κάποιος καθιερωμένος και ευρέως αποδεκτός ορισμός του mass shooting και ως εκ τούτου δεν έχει συγκεκριμένη απόδοση στα ελληνικά. Ωστόσο, ο ορισμός του FBI για την μαζική ανθρωποκτονία δίνει αρκετά στοιχεία: «είναι ένας αριθμός δολοφονιών (τέσσερις ή περισσότεροι) που συμβαίνουν κατά το ίδιο περιστατικό, χωρίς διακριτή χρονική περίοδο μεταξύ τους. Αυτά τα γεγονότα περιλαμβάνουν συνήθως μια ενιαία τοποθεσία, όπου ο δράστης δολοφόνησε πολλά θύματα». https://www.fbi.gov/stats-services/publications/serial-murder, στις 20 Απριλίου 2018. Ωστόσο, οι δράστες των πολυανθρωποκτόνων επεισοδίων, οι πολύ-ανθρωποκτόνοι της μιας φοράς, αποκαλούνται "mass murderers" και αποδίδονται στα ελληνικά ως «κατά συρροή ανθρωποκτόνοι», Παπαϊωάννου Π. (2013), Ανθρωποκτόνοι κατ’ εξακολούθηση και κατά συρροή, Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, σελ.12.
[2] Netivist, Reasons for school shootings: why are they so frequent?, https://netivist.org/debate/reasons-for-school-shootings, στις 20 Απριλίου 2018.
[4] Muscher G.,Research in School Shootings, https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1751-9020.2007.00008.x/, στις 20 Απριλίου 2018.
[5] FBI,The School Shooter: A threat assessment perspective, https://www.fbi.gov/, στις 23 Απριλίου 2018.
[6] Vernberg E., Premeditated Mass Shootings in Schools: Threat Assessment, https://www.academia.edu/18778414/Premeditated_Mass_Shootings_in_Schools_Threat_Assessment, στις 24 Απριλίου 2018.
[7] Burnett R.M., Shooting in American schools, https://www.academia.edu/14144461/Shootings_in_American_Schools ,στις 22 Απριλίου 2018.
[8] Good E., The things we know about school shooters, https://www.nytimes.com/2018/02/15/opinion/school-shooters-florida-guns.htmlστις 22 Απριλίου 2018.
[9] Loesche D., School shootings in America, https://www.statista.com/chart/12952/school-shootings-in-america/,στις25 Απριλίου 2018.
[10] Παπαϊωάννου Π.,Ανθρωποκτόνοι κατ’εξακολούθηση και κατά συρροή, το ελληνικό παράδειγμα, Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη, 2013.
[11] Krouse J.W. ,Gun Control Legislation, https://fas.org/sgp/crs/misc/RL32842.pdf, 26 Απριλίου 2018.
[12] National Rifle Association