Πέντε σίγουρα γιατί και τουλάχιστον είκοσι-επτά επειδή: οι ΗΠΑ κατά του ΔΠΔ
Δεκαέξι χρόνια αργότερα μετά την απόσυρση της υπογραφής των ΗΠΑ, και επιπλέον την παραμονή της επετείου των δεκαεπτά ετών από τότε που συνέβη το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001, ο σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, Τζον Μπόλτον, προχωρά ένα μεγάλο βήμα «μπροστά»: με μια ιστορική ομιλία δεν κόβει οριστικά τις γέφυρες για οποιαδήποτε μελλοντική συνεργασία των Ηνωμένων Πολιτειών με το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ), αλλά μέσα από την δημόσια προβολή πέντε κυρίαρχων για τον ίδιο λόγων, θέτει τις ΗΠΑ σε πορεία μετωπικής σύγκρουσης με το θεσμό του ΔΠΔ. Επιπλέον, ασκεί δριμεία κριτική στον τρόπο λειτουργίας και την αποτελεσματικότητα του ΔΠΔ, ενώ δεν διστάζει να απειλήσει με ποινικές κυρώσεις τους δικαστές και τον Εισαγγελέα του ΔΠΔ σε περίπτωση που κινήσουν ποινικές διαδικασίες σε βάρος Αμερικανών πολιτών.
Εισαγωγή - Ιστορική Αναδρομή
Ο Τζον Μπόλτον ξεκινά την ομιλία του παρουσιάζοντας την ίδρυση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΔΠΔ) το 1998 ως το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης προσπάθειας των υποστηρικτών της λεγόμενης «παγκόσμιας διακυβέρνησης»[1] να εγκαθιδρύσουν ένα υπερεθνικό δικαιοδοτικό όργανο, το οποίο θα μπορεί, υπερβαίνοντας τις εθνικές δικαιοδοσίες, να διώκει άμεσα δράστες ειδεχθών εγκλημάτων. Για τους υποστηρικτές του, σημειώνει, το ΔΠΔ αποτέλεσε ένα κρίσιμο μέσο υπέρβασης των φερόμενων αδυναμιών των εθνικών κρατών, ακόμη κι εκείνων που έχουν αντιπροσωπευτική δημοκρατία, ισχυρό Σύνταγμα και κράτος δικαίου.
Αμέσως μετά το δεξί χέρι του Ντόναλντ Τραμπ σε θέματα εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ συνεχίζει διακρίνοντας αυτό που παρουσιάζεται ως θεμελιώδης στόχος του ΔΠΔ σε αντιδιαστολή με αυτό που ισχύει στην πραγοματικότητα. Έτσι σημειώνει ότι ενώ το ΔΠΔ θεωρητικά στοχεύει να φέρει ενώπιον της δικαιοσύνης δράστες των πιο ειδεχθών εγκλημάτων, πρακτικά έχει αποτύχει, καθώς είναι «αναποτελεσματικό»,[2] «δεν λογοδοτεί πουθενά»[3] και είναι «εντελώς επικίνδυνο»,[4] αφού ένας από τους κεντρικούς μα ανομολόγητους στόχους του είναι να περιορίσει δραστικά τις ΗΠΑ.
Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, αναφέρει ο Μπόλτον, ο Τζορτζ Γ. Μπους τον Μάιο του 2002, λίγο προτού συσταθεί επίσημα το ΔΠΔ τον Ιούλιο του 2002, απέσυρε την υπογραφή των ΗΠΑ από το Καταστατικό της Ρώμης -την ιδρυτική δηλαδή του ΔΠΔ πράξη-, διότι επρόκειτο για νομοθέτημα «θεμελιακά παράνομο.»[5] Προβάλλει δε ως έναν επιπρόσθετο λόγο της παραπάνω απόφασης του πρώην Προέδρου των ΗΠΑ Τζορτζ Γ. Μπους το γεγονός ότι χορηγήθηκε στον Εισαγγελέα του ΔΠΔ τεράστια και ουσιαστικά ανέλεγκτη εξουσία. Ο Μπόλτον ολοκληρώνει τις σκέψεις του στο θέμα της απόσυρσης της υπογραφής των ΗΠΑ καταλήγοντας στο ότι το νέο αυτό δικαιοδοτικό μόρφωμα στο χώρο του διεθνούς (ποινικού) δικαίου συνιστούσε προσβολή των συνταγματικών δικαιωμάτων των Αμερικανών πολιτών, καθώς και της εθνικής κυριαρχίας των ΗΠΑ.
Έτσι όμως σήμερα οι ΗΠΑ φαίνεται να έρχονται σε αντίθεση με την ίδια τους την νομική παράδοση και την μακρόχρονή διεθνή τους πολιτική, καθώς ιστορικά οι ΗΠΑ υπήρξε πρωταγωνίστρια στη σύσταση του Δικαστηρίου για τη διεξαγωγή της δίκης της Νυρεμβέργης, δηλαδή του πρώτου διεθνούς δικαστηρίου που καταδίκασε τις δυνάμεις του Άξονα για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας,[6] ενώ αργότερα διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο και στην ίδρυση των ειδικών διεθνών ποινικών δικαστηρίων της Γιουγκοσλαβίας, της Ρουάντα[7], καθώς και των υβριδικών δικαστηρίων της Σιέρα Λεόνε και της Καμπότζης.[8]
Σύμφωνα με τον Μπόλτον, ωστόσο, το ΔΠΔ δημιουργήθηκε ως ένας ανεξέλεγκτος παγκόσμιος οργανισμός, ο οποίος διεκδικεί δικαιοδοσία χωρίς τη συγκατάθεση ατόμων και κρατών. Υποστηρίζει, έτσι, ο Μπόλτον πως το ΔΠΔ έχει «αυτόματη δικαιοδοσία» (sic) να διώξει εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, το έγκλημα της γενοκτονίας, καθώς και το έγκλημα της επίθεσης, κάτι το οποίο «σημαίνει»[9] ότι μπορεί να ασκήσει με καινοφανή τρόπο ποινικές διώξεις κατά προσώπων, των οποίων οι κυβερνήσεις δεν έχουν αναγνωρίσει, υπογράψει ή επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης (σημ. κανονικά μόνο το τελευταίο, αφού η επικύρωση είναι το νομικά κρίσιμο βήμα προκειμένου μια χώρα να καταστεί κράτος-μέρος στο Καταστατικό της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (ΚΡΔΠΔ)).
«Το προηγούμενο φθινόπωρο», αναφέρει αμέσως ακολούθως, «οι χειρότερες προβλέψεις μας για τις διακηρυγμένες και υπερβολικά ευρείες διωκτικές εξουσίες επιβεβαιώθηκαν.»[10] Συγκεκριμένα ανέφερε κατά λέξη: «Το Νοέμβριο του 2017, ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ ζήτησε έγκριση προκειμένου να διερευνήσει φερόμενα εγκλήματα πολέμου που διαπράχθηκαν από μέλη των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων και επαγγελματίες των μυστικών υπηρεσιών κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Αφγανιστάν», κι αυτό μολονότι «ούτε το κράτος του Αφγανιστάν ούτε κάποιο άλλο κράτος-μέλος του Καταστατικού της Ρώμης ζήτησε μια τέτοια έρευνα»[11] (sic). Ποιος ήταν ακριβώς ο λόγος της έρευνας; Ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ ζήτησε να διερευνήσει πιθανές παραβιάσεις κατά την κράτηση φερόμενων προσώπων ως τρομοκρατών.
Κλείνει δε το εισαγωγικό τμήμα της ομιλίας του με την ακόλουθη φράση: «Γι’ αυτό το λόγο την παραμονή της 11ης Σεπτεμβρίου, επιθυμώ να στείλω ένα σαφές και ξεκάθαρο μήνυμα εκ μέρους του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θα χρησιμοποιήσουν κάθε μέσο προκειμένου να προστατεύσουν τους πολίτες τους καθώς και τους συμμάχους τους από άδικη δίωξη αυτού του παράνομου δικαστηρίου.»[12]
Ο Τζον Μπόλτον σπεύδει να αιτιολογήσει τη στάση αυτή των ΗΠΑ απέναντι στο Καταστατικό της Ρώμης. Η πολιτική τους αυτή οφείλεται σε πέντε βασικούς λόγους σχετικά με το ΔΠΔ, τη φερόμενη εξουσία του και την αποτελεσματικότητά του, οι οποίες έχουν αναλυτικά ως εξής:
1. Πρώτος Λόγος - Η Προσβολή της εθνικής κυριαρχίας και της ασφάλειας των ΗΠΑ
Πρώτον, σύμφωνα με τον Μπόλτον, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) απειλεί την εθνική κυριαρχία και τα συμφέροντα της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ. Το ΔΠΔ συνιστά μια άνευ προηγουμένου προσπάθεια να αποδοθούν εξουσίες σ’ ένα υπερκρατικό όργανο χωρίς τη συναίνεση είτε των κρατών είτε των προσώπων επί των οποίων ασκεί δικαιοδοσία [αντίθετα βλ. άρ. 12(2)α του Καταστατικού της Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (εφεξής ΚΡΔΠΔ) όπου θεμελιώνεται η αρχή της εδαφικής κυριαρχίας].[13] «Ως Αμερικανοί» -υπογραμμίζει ο Μπόλτον- «αντιλαμβανόμαστε πλήρως ότι η συναίνεση του κυβερνωμένου αποτελεί προϋπόθεση μιας αληθινής σύννομης νομιμοποίησης».[14]
Επιπρόσθετα, κατά τον Μπόλτον, η δομή του ΔΠΔ είναι αντίθετη σε θεμελιώδεις αμερικανικές αρχές, όπως το σύστημα ελέγχου και ισορροπιών[15] κατά την άσκηση μιας εξουσίας και η αρχή της διάκρισης των εξουσιών. Δυστυχώς το ΔΠΔ, αναφέρει, δεν σέβεται την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, αφού συγχωνεύει τις δύο από τις τρεις εξουσίες. Σύμφωνα με τη δομή του ΔΠΔ, η εκτελεστική εξουσία (Εισαγγελία) αποτελεί όργανο του δικαστηρίου, γεγονός που οι νομοθέτες του αμερικανικού συντάγματος θα το θεωρούσαν απαράδεκτο.
Ο κύριος Μπόλτον, ωστόσο, αγνοεί το γεγονός ότι το σύστημα απόδοσης δικαιοσύνης από το Δικαστήριο είναι αποτέλεσμα συγχώνευσης και προσαρμογής των διαφορετικών συστημάτων των κρατών-μερών του. Οι συντάκτες του Καταστατικού της Ρώμης συνένωσαν τα δυο βασικά δικαιϊκά συστήματα, το αγγλοσαξονικό και το ηπειρωτικό, με συνέπεια οι ρόλοι των δικαστικών λειτουργών να είναι διαφοροποιημένοι σε σχέση με αυτούς στις ΗΠΑ. Έτσι, ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ έχει μάλλον τη θέση που έχει ο εθνικός εισαγγελέας στο ηπειρωτικό δίκαιο, είναι μέλος δηλαδή της δικαστικής και όχι της εκτελεστικής εξουσίας. Επομένως, σαφώς διατηρείται η αρχή της διάκρισης των εξουσιών, κάτι που άλλωστε δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικό, αφού οι συντάκτες του Καταστατικού προέρχονταν κατά κύριο λόγο από δημοκρατικά κράτη, βασικό θεμέλιο των οποίων είναι ακριβώς η αρχή διάκρισης των εξουσιών.
Άλλη ανησυχία την οποία εκφράζει ο Μπόλτον είναι πως δεν υπάρχουν επαρκείς μηχανισμοί ελέγχου προκειμένου το ΔΠΔ να λογοδοτεί και οι υπάλληλοί του να θεωρούνται υπεύθυνοι. Διερωτάται, όμως, κανείς εύλογα ποιο ανώτατο/διεθνές δικαστήριο λογοδοτεί; Δεν θα ήταν εξ ορισμού αντιφατικό να αναμένεται ένα ανώτατο δικαιοδοτικό όργανο να λογοδοτεί για τις κρίσεις του; Θα παρέμενε και κατόπιν αυτού ανώτατο;
Ο Μπόλτον δεν παραλείπει να αναφερθεί και στα πρόσφατα σκάνδαλα κακοδιαχείρισης και διαφθοράς που συγκλόνισαν τα θεμέλια του ΔΠΔ. Είναι χαρακτηριστικό, επισημαίνει, ότι ο πρώτος εκλεγμένος Εισαγγελέας από τη Συνέλευση των Κρατών-Μερών: α) επιχείρησε να προστατεύσει ένα υψηλόβαθμο κυβερνητικό στέλεχος από διώξεις β) βοήθησε έναν επιχειρηματία που συνδέεται με παραβιάσεις στη Λιβύη γ) μοιράστηκε απόρρητα έγγραφα του δικαστηρίου με την ηθοποιό Αντζελίνα Τζολί. Μολονότι τα σκάνδαλα αυτά υπήρξαν μια μαύρη σελίδα στη λειτουργία του Δικαστηρίου, δεν μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει πως και τα πιο σωστά οργανωμένα κράτη έρχονται αντιμέτωπα με παρόμοια περιστατικά διαφθοράς ή μη συνετής διοίκησης και, μάλιστα, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό και συχνότητα.
Η ανάπτυξη των επιχειρημάτων του Μπόλτον αναφορικά με τον πρώτο αυτό λόγο ανησυχίας των ΗΠΑ απέναντι στο ΔΠΔ κλείνει με τη σημείωση πως «εν κατακλείδι είναι ένα δικαστήριο που αντιτίθεται στα ιδανικά του έθνους μας, ο χειρότερος εφιάλτης των ιδρυτών των ΗΠΑ. Ένα κομψό κτίριο γραφείων σε μια μακρινή χώρα που θέλει να καθορίζει την αθώωση ή την ενοχή Αμερικανών πολιτών.»[16]
2. Δεύτερος Λόγος - Η Δικαιοδοσία του ΔΠΔ επί Αμφιλεγόμενων Εγκλημάτων
Εν σχέσει με τον δεύτερο λόγο ανησυχίας, ο Μπόλτον θεωρεί ιδιαίτερα προβληματικό το γεγονός ότι οι ορισμοί των εγκλημάτων, και πάνω απ’ όλα του εγκλήματος της επίθεσης, είναι σύμφωνα με την οπτική του ασαφείς και υπόκεινται σε ευρεία ερμηνεία από το ΔΠΔ.[17] Έτσι υποστηρίζει χαρακτηριστικά πως «αν το ΔΠΔ υπήρχε κατά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, οι εχθροί της Αμερικής θα ήταν αναμφίβολα πρόθυμοι να κρίνουν τις Ηνωμένες Πολιτείες και τους συμμάχους τους ενόχους εγκλημάτων πολέμου για τις εκστρατείες βομβαρδισμού της Γερμανίας και της Ιαπωνίας.»[18] [19]
Επιπρόσθετα, φθάνει στο σημείο να υποστηρίξει ότι στο μέλλον ενδέχεται το ΔΠΔ να επεκτείνει τη δικαιοδοσία του σε ακόμη πιο αμφιλεγόμενα εγκλήματα. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια παράλληλης εκδήλωσης στη Συνέλευση των Κρατών- Μερών συζητήθηκε η πιθανότητα προσθήκης στο μέλλον του εγκλήματος της «οικοκτονίας» (ecocide). Υποστηρίζει πως το έγκλημα της επίθεσης θα μπορούσε να αποτελέσει πρόσχημα για πολιτικά υποκινούμενες διώξεις.[20] Τονίζει χαρακτηριστικά: «Ήταν η αποστολή των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων Νέιβι Σιλς που σκότωσαν τον Οσάμα Μπιν Λάντεν στο Πακιστάν έγκλημα επίθεσης; ... Ή οι δράσεις του Ισραήλ προκειμένου να υπερασπιστεί το ίδιο σε αναρίθμητες περιπτώσεις;»[21]
Το επόμενο βήμα του ΔΠΔ σύμφωνα με τον Μπόλτον θα είναι να διεκδικήσει οικουμενική δικαιοδοσία, έτσι ώστε «οι γραφειοκράτες της Χάγης»[22] να μπορούν να διώξουν τον οποιονδήποτε, οπουδήποτε για ασαφή εγκλήματα. Το σχόλιο αυτό του Συμβούλου Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ αποτελεί σαφώς κινδυνολογία, καθώς πρόκειται για ένα επισφαλές και αναιτιολόγητο συμπέρασμα.
3. Τρίτος Λόγος - Η Αποτυχία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
Ο Μπόλτον στο σημείο αυτό, ψέγει έντονα το ΔΠΔ λέγοντας πως αυτό έχει αποτύχει στο θεμελιώδη στόχο του να αποτρέψει και να τιμωρήσει τα ειδεχθή εγκλήματα που προβλέπονται στο Καταστατικό του. Τα τελευταία 16 έτη (2002-2018), αναφέρει, πάνω από 1,5 δισεκατομμύρια δολάρια δαπανήθηκαν για μόλις 8 καταδίκες. Αυτή η απογοητευτική καταγραφή δεν αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για δικτάτορες, τυράννους και διεθνείς εγκληματίες.
Δυστυχώς, η διαπίστωση αυτή αποτελεί μια πραγματικότητα, η οποία είναι δυσκολο να μεταβληθεί στο προσεχές μέλλον. Εντούτοις, είναι αδύνατον τα εθνικά δικαστήρια να διώξουν τέτοιου είδους εγκλήματα, καθώς δεν μπορούν τα περισσότερα κράτη να εξασφαλίσουν τόσο υψηλά κονδύλια για την κίνηση ποινικής δίωξης τέτοιων εγκλημάτων, ενώ είναι σπάνια η ύπαρξη προσωπικού με εξειδικευμένες γνώσεις επί της αντικειμενικής και υποκειμενικής υπόστασης των εν λόγω εγκλημάτων σε εθνικό επίπεδο.
Αλλά και η ίδια η ιδέα ότι γραφειοκράτες που βρίσκονται κάπου μακριά, μαζί με επίσημα ενδεδυμένους με τηβέννους δικαστές θα φοβίσουν ανθρώπους όπως τον Σαντάμ Χουσεΐν, τον Χίτλερ, τον Στάλιν και τον Καντάφι από τα να διαπράξουν μεγάλα εγκλήματα, είναι κατά τον Μπόλτον πέρα ως πέρα εσφαλμένη, αφού «όπως έχει αποδείξει η ιστορία, η μόνη αληθινά αποτρεπτική ισχύς είναι αυτή που ο Φραγκλίνος Ρούζβελτ είχε αποκαλέσει μια φορά ως «η ισχύς του δικαίου των ΗΠΑ και των συμμάχων τους.»[23] Πράγματι, η ύπαρξη ενός υπερεθνικού δικαστηρίου δεν φαίνεται να έχει αποτρέψει τις κτηνωδίες για τις οποίες έχει αυτό δικαιοδοσία εξαιτίας των περιορισμών και των τεράστιων προκλήσεων που αντιμετωπίζει, αλλά κυρίως λόγω της έλλειψης στήριξης της δουλειάς του.[24] Εντούτοις, είναι λάθος να θεωρήσουμε ότι η σκέψη ενός αποτελεσματικού υπερεθνικού δικαιοδοτικού οργάνου δεν είναι παρά ένας ευσεβής πόθος. Ορθό είναι να επισημάνουμε, όμως, την ανάγκη συμμετοχής σε αυτήν την προσπάθεια των ισχυρών κρατών-ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία-καθώς, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Ρούζβελτ και παραπάνω, θα λειτουργήσει πολύ πιο αποτελεσματικά το Δικαστήριο με την υποστήριξη των χωρών.
4. Τέταρτος Λόγος - Η Αρχή της Συμπληρωματικότητας
Το ΔΠΔ είναι «περιττό», μας λέει ο Μπόλτον, γιατί το δικαιικό σύστημα των ΗΠΑ τηρεί τα υψηλότερα νομικά και ηθικά πρότυπα. Αυτά τήρησε άραγε και στο Γκουαντάναμο, ή λόγω γεωγραφικής τοποθεσίας-εκτός ΗΠΑ- αποφασίστηκε να παρεκκλίνουν των νομικών και ηθικών τους αρχών; Μάλιστα, μας ενημερώνει ότι μέλη των ενόπλων δυνάμεων των ΗΠΑ επιχειρούν πάντοτε σεβόμενοι το δίκαιο της ένοπλης σύρραξης (law of armed conflict).
Σε σχέση δε με το αντεπιχείρημα των υποστηρικτών του ΔΠΔ, ότι δηλαδή οι εθνικές έννομες τάξεις είναι απολύτως συμβατές με το ΔΠΔ, αφού αυτό λειτουργεί βάσει της αρχής της συμπληρωματικότητας ως το έσχατο καταφύγιο δικαίου, ο Μπόλτον επισημαίνει ότι κανείς δεν ξέρει βάσει ποιων κριτηρίων εφαρμόζεται η αρχή της συμπληρωματικότητας (σημ. υπάρχει ήδη από το 2006 σχετική εγκύκλιος του Εισαγγελέα του ΔΠΔ, αλλού είναι ίσως το πρόβλημα).
Για να διαπιστώσουμε αν είναι βάσιμες οι επιφυλάξεις του Μπόλτον ως προς τα κριτήρια αυτά, αρκεί μια σύντομη ανάλυση της αρχής της συμπληρωματικότητας στο ΔΠΔ. Αρχικά, η αρχή αυτή αποτυπώνεται στην 6η, 10η παράγραφο του Προοιμίου και στο άρθρο 1 του Καταστατικού της Ρώμης, αλλά και έμμεσα στο άρθρο 17 ΚΡΔΠΔ και εκ πλαγίου στο άρθρο 20§3 ΚΡΔΠΔ.[25] Η αρχή της συμπληρωματικότητας, λοιπόν, σημαίνει πως η δικαιοδοσία του ΔΠΔ ενεργοποιείται στην περίπτωση που τα εθνικά δικαστήρια απέχουν σκόπιμα ή αποτυγχάνουν να ασκήσουν δίωξη για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα επίθεσης.[26] Η ενεργοποίηση αυτή της δικαιοδοσίας του ΔΠΔ γίνεται ύστερα από παραπομπή μιας υπόθεσης στο ΔΠΔ είτε από κάποιο κράτος-μέρος του Καταστατικού είτε από παραπομπή του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Επίσης, προβλέπεται ρητά στο Καταστατικό πως ο Εισαγγελέας μπορεί να εκκινήσει τη δίωξη και proprio motu, από μόνος του δηλαδή με βάση πληροφορίες οι οποίες έχουν συγκεντρωθεί και αφορούν τα κράτη τα οποία εμπίπτουν στη δικαιοδοσία του.[27] Βλέπουμε, λοιπόν, πως όντως ο Εισαγγελέας του ΔΠΔ έχει μεγάλη διακριτική ευχέρεια να κινήσει διώξεις, γεγονός που ήδη έχει ενοχλήσει εξαιρετικά τις ΗΠΑ, όπως ομολογεί ο Μπόλτον. Ωστόσο, η ευχέρεια αυτή του Εισαγγελέα, αλλά και του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, είναι πλήρως αιτιολογημένες και αποδεικτικά στοιχειοθετημένες, οπότε οι όποιοι φόβοι είναι αβάσιμοι και δεν αφορούν την απονομή της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης.
5. Πέμπτος Λόγος - Η απόρριψη του ΔΠΔ σε παγκόσμιο επίπεδο
Ο Μπόλτον αναφέρει το «στατιστικό» επιχείρημα ότι το ΔΠΔ έχει απορριφθεί από το μεγαλύτερο τμήμα του πλανήτη. Σήμερα, περισσότερα από 70 κράτη, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού της Γης και πάνω από το 70% των στρατιωτικών δυνάμεων παγκοσμίως, δεν έχουν επικυρώσει το Καταστατικό της Ρώμης και δεν αποτελούν κράτη-μέρη του ΔΠΔ. Επιπρόσθετα, αρκετά Αφρικανικά κράτη (σημ. και εσχάτως οι Φιλιππίνες) έχουν αποχωρήσει ή απειλήσει ότι θα αποχωρήσουν από το ΔΠΔ. Ωστόσο, αυτό που εντέχνως αποκρύπτεται από το σόφισμα του Μπόλτον για τα 70 κράτη, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα 2/3 του συνολικού πληθυσμού της Γης και πάνω από το 70% των στρατιωτικών δυνάμεων του πλανήτη είναι πως ουσιαστικά 8 χώρες αγγίζουν από μόνες τους τα παραπάνω ποσοστά, ήτοι οι ΗΠΑ, η Ινδία, η Κίνα, το Πακιστάν, το Ισραήλ, η Τουρκία, το Ιράν και η Ρωσία.[28]
Τονίζει μάλιστα πως οι ΗΠΑ στέκονται πάντα στο πλευρό του φίλου και συμμάχου τους, το κράτος του Ισραήλ. Και έτσι, οποιεσδήποτε ενέργειες των Παλαιστινίων προκειμένου το ΔΠΔ να ξεκινήσει έρευνα κατά του Ισραήλ θεωρούνται εχθρικές ενέργειες. Δεν παραλείπει τέλος να μας υπενθυμίσει και την από τον Απρίλιο του 2016 δήλωση του νυν προέδρου των Η.Π.Α. Ντόναλντ Τραμπ, κατά την οποία: «τα συμφέροντα των Αμερικανών πολιτών και της αμερικανικής ασφάλειας θα τίθενται πάντοτε υπεράνω όλων».
Κατάληξη Ομιλίας Μπόλτον - Τι Σκοπεύουν να Πράξουν οι ΗΠΑ
Επί του πρακτέου, σε σχέση δηλαδή με το τι σκοπεύουν ακριβώς να πράξουν οι Η.Π.Α. εφεξής, ο Μπόλτον αναφέρει επί λέξει:
«Θα διαπραγματευτούμε ακόμη πιο δεσμευτικές διακρατικές συμφωνίες. Θα δράσουμε «κατά του ΔΠΔ και του προσωπικού του στο βαθμό που μας επιτρέπει η αμερικανική νομοθεσία. Θα απαγορεύσουμε στους δικαστές και τους εισαγγελείς να εισέλθουν στις ΗΠΑ. Θα παγώσουμε τα κεφάλαιά τους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα και θα τους διώξουμε στο αμερικανικό ποινικό σύστημα.»
Θα καταγράψουμε ποιες χώρες συνεργάζονται με το ΔΠΔ στο πλαίσιο ερευνών του ΔΠΔ κατά των ΗΠΑ και των συμμάχων τους και θα λάβουμε υπόψιν το γεγονός αυτό στο πλαίσιο της συνεργασίας μας μαζί τους σε στρατιωτικό και κατασκοπευτικό επίπεδο, καθώς και όσον αφορά την παροχή βοήθειας προς αυτές.
Θα εξετάσουμε την περίπτωση να περάσουμε μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας μέτρα προκειμένου «να περιορίσουμε τις σαρωτικές εξουσίες» του ΔΠΔ. Και όλα αυτά έχοντας πάντοτε ως γνώμονα ότι τα συμφέροντα των Αμερικανών πολιτών είναι υπεράνω όλων».[29]
Καταλήγοντας ο Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας των ΗΠΑ γίνεται ακόμη πιο προκλητικός τόσο απέναντι στο θεσμό του Δικαστηρίου όσο και απέναντι στα κράτη-μέρη του Καταστατικού. Ωστόσο, οι απειλές φαίνονται να είναι χωρίς αντίκρυσμα.
Ειδικότερα, όσον αφορά την απαγόρευση της εισόδου στις ΗΠΑ των δικαστών και των εισαγγελέων, κάτι τέτοιο φαίνεται αδύνατον, καθώς οι δικαστικοί λειτουργοί μεταβαίνουν συχνά στη Νέα Υόρκη για συναντήσεις μέσα στο κτήριο των Ηνωμένων Εθνών και σύμφωνα με το Τμήμα 11 της Συμφωνίας για τα Κεντρικά γραφεία του ΟΗΕ (1947) οι ΗΠΑ δε μπορούν να απαγορεύσουν την είσοδο.[30]
Όσο για την απειλή που εξέπεμψε κατά των κρατών-μερών σχετικά με τη συνεργασία σε στρατιωτικό και κατασκοπικό επίπεδο, αλλά και την παροχή βοήθειας, σαφώς είναι μια απειλή την οποία μπορεί να υλοποιήσουν οι ΗΠΑ, γεγονός το οποίο μπορεί να δημιουργήσει πρόβλημα στη λειτουργία του Δικαστηρίου. Ωστόσο, είναι μια απειλή η οποία και να πραγματοποιηθεί από αυτήν την κυβέρνηση είναι σχεδόν απίθανο να συνεχιστεί από τις επόμενες κυβερνήσεις των ΗΠΑ, καθώς έτσι θα έκοβαν κάθε δεσμό με τις χώρες της Ευρώπης, οι οποίες στηρίζουν ρητά το έργο του Δικαστηρίου ακόμα και μετά την ομιλία αυτή του Μπόλτον,[31] γεγονός που δε συμφέρει καμία πλευρά.
Επίλογος: Τι Μέλει Γενέσθαι στο Χώρο της Διεθνούς Ποινικής Δικαιοσύνης;
Αναμφισβήτητα αυτή η ομιλία του Τζον Μπόλτον χαρακτηρίζεται ως ιστορική, καθώς μαρτυρά τη θέση των ΗΠΑ αναφορικά με το ΔΠΔ. Η οριστική αποστασιοποίηση και εναντίωση προς τον σημαντικότερο διεθνή θεσμό για την τιμώρηση των πιο ειδεχθών εγκλημάτων στην ιστορία της ανθρωπότητας δημιουργεί ένα αίσθημα έλλειψης εμπιστοσύνης προς την αποτελεσματικότητα του ΔΠΔ, αλλά και φόβο πως ελλείψει συναίνεσης και συμμετοχής των ισχυρών κρατών, ο κόσμος βρίσκεται στο έλεος της τρομοκρατίας, των ολοκληρωτικών καθεστώτων και των ενόπλων συγκρούσεων.
Είναι δεδομένο πως το ΔΠΔ έχει πολύ δρόμο ακόμη να διανύσει, ώστε να καταστεί λειτουργικό και αποτελεσματικό εκπληρώνοντας το σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε. Επίσης σίγουρα το ΔΠΔ έχει πολλά πράγματα να κάνει όσον αφορά την αληθινή εφαρμογή και τήρηση της αρχής της συμπληρωματικότητας, όπως ήδη αναφέρθηκε, καθώς φαίνεται πράγματι η πρακτική εφαρμογή της να αποτελεί ένα μεγάλο αγκάθι.[32] Απομένει, λοιπόν, να δούμε ποια θα είναι η αντίδραση των κρατών-μερών του ΔΠΔ και του ίδιου ΔΠΔ πρωτευόντως αλλά και τα επόμενα βήματα των ΗΠΑ. Οι ΗΠΑ θα πραγματοποιήσουν κάποιες από τις απειλές τους κατά του ΔΠΔ αν το δικαστήριο ασκήσει διώξεις κατά Αμερικάνων πολιτών; Η αρχή της συμπληρωματικότητας θα αρχίσει να εφαρμόζεται ακριβώς όπως διατυπώθηκε από το διεθνή νομοθέτη; Μπορεί άραγε το ΔΠΔ να εκλάβει την άκρως επιθετική ρητορική του Μπόλτον ως μια μορφή υπερβολικά αυστηρής κριτικής, η οποία ωστόσο θα ωθήσει στη βελτίωση αυτού του τόσο σημαντικού δικαιικού θεσμού;
[1] “Global governance advocates”, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο εισαγωγικό μέρος της ομιλίας του. Ο τίτλος της ομιλίας του Τζον Μπόλτον στα Αγγλικά ήταν “Protecting American Constitutionalism and Sovereignty from International Threats” Speech Transcript: John Bolton on U.S. Policy Toward the International Criminal Court, 10 Σεπτεμβρίου 2018, < https://www.theepochtimes.com/speech-transcript-john-bolton-on-u-s-policy-toward-the-international-criminal-court_2656808.html >, τελευταία επίσκεψη στις 29 Δεκεμβρίου 2018.
[2] Βλ. ομιλία Μπόλτον, εισαγωγικό κομμάτι.
[3] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[4] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[5] “fundamentally illegitimate” ο ακριβής όρος που ο Μπόλτον χρησιμοποιεί στο εισαγωγικό μέρος της ομιλίας του.
[6] Β. Τσιλώνης, Η Διεθνής Ποινική Δικαιοσύνη κατά το Πρώτο Μισό του Εικοστού Αιώνα, Τιμητικός Τόμος Χριστόφορου Αργυρόπουλου, (Αθήνα: Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων / Νομική Βιβλιοθήκη), (2016), 385-404, σ. 390 και επ.
[7] Ειδικά Διεθνή Ποινικά Δικαστήρια είναι δικαστήρια περιορισμένου χρόνου τα οποία ιδρύθηκαν από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για την τιμώρηση των εγκληματιών ειδεχθών εγκλημάτων εις βάρος ενός συγκεκριμένου κράτους με σκοπό την αποκατάσταση και διατήρηση της ειρήνης. Τα δικαστήρια αυτά παύουν να υπάρχουν μόλις επιληφθούν όλων των υποθέσεων που προέκυψαν από μια συγκεκριμένη ιστορικά κατάσταση (Ψήφισμα 1966/2010 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για την ίδρυση των ειδικών διεθνών ποινικών δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα)· ‘Hybrid Courts’ (Project on International Courts and Tribunals) < http://www.pict-pcti.org/courts/hybrid.html >
[8] Υβριδικά Δικαστήρια είναι δικαστήρια περιορισμένου χρόνου τα οποία συντίθενται κάθε φορά από τα Ηνωμένα Έθνη και το ενδιαφερόμενο κράτος. Τα δικαστήρια αυτά παύουν να υπάρχουν μόλις επιληφθούν όλων των υποθέσεων που προέκυψαν από μια συγκεκριμένη ιστορικά κατάσταση (Ψήφισμα 1315/2000 του ιδίου για την ίδρυση του ειδικού δικαστηρίου της Σιέρα Λεόνε· ψήφισμα 57/228(Β)/2003 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών)· Suzanne Katzenstein, ‘Hybrid Tribunals: Searching for Justice in East Timor'’16 Harvard Human Rights Journal (2003), 245.
[9] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[10] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[11] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[12] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[13] Άρθρο 12(2)α ΚΡΔΠΔ: «Στην περίπτωση του άρθρου 13, παράγραφος (α) ή (γ), το Δικαστήριο μπορεί να ασκήσει τη δικαιοδοσία του αν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα Κράτη είναι Μέρη στο παρόν Καταστατικό ή έχουν αποδεχθεί τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου σύμφωνα με την παράγραφο 3.
(α) Το Κράτος στο έδαφος του οποίου η συγκεκριμένη συμπεριφορά έλαβε χώρα ή, αν το έγκλημα διαπράχθηκε επί πλοίου ή αεροσκάφους, το Κράτος νηολογίου ή εγγραφής τους».
[14] Βλ. ομιλία Μπόλτον, στο σημείο του που αναφέρεται στον πρώτο λόγο ανησυχίας.
[15] “Checks and Balances Principle, όπως είναι γνωστή διεθνώς, θεμελιώδης συνταγματική αρχή εξασφαλιστική της διάκρισης των εξουσιών, για την οποία βλ. αναφορά σε σύγγραμμα.
[16] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[17] Ο ορισμός των εγκλημάτων πολέμου στο άρ. 8 ΚΡΔΠΔ αγγίζει στην επίσημη αγγλική εκδοχή τις 1.600 λέξεις-πρόκειται μάλλον για το πιο σχοινοτενές ποινικό άρθρο που γράφτηκε μάλλον ποτέ.
[18] Βλ. ομιλία Μπόλτον στο σημείο που αναφέρεται στον δεύτερο λόγο ανησυχίας.
[19] Στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι δοκιμάστηκαν για πρώτη φορά οι ατομικές βόμβες σε κατοικημένες περιοχές χωρίς η χρήση τους να συνδράμει στην απόκτηση ενός στρατιωτικού πλεονεκτήματος.
[20] Δεν μπορεί να ασκηθεί δίωξη κατά προσώπων με εθνικότητα κράτους που δεν είναι μέρος του Καταστατικού.
[21] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[22][22] Βλ. ομιλία Μπόλτον, ό.π.
[23] Βλ. ομιλία Μπόλτον στο σημείο που αναφέρεται στον τρίτο λόγο ανησυχίας.
[24] ‘Why Bolton’s Assault on the ICC Is Not in U.S. Interests’ (Just Security, 14 September 2018) < https://www.justsecurity.org/60743/boltons-assault-icc-u-s-interests/ >.
[25] Καταστατικό Ρώμης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (1998), Προοίμιο, άρθρα 1, 17 και 20§3.
[26] Βίκτωρ Τσιλώνης, Η Δικαιοδοσία του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου (Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2017), 289-290.
[27] Καταστατικό της Ρώμης για το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΚΡΔΠΔ), άρθρα 13,14,15.
[28] Βλ. Ενδεικτικά για τη στρατιωτική ισχύ των κρατών: List of countries by number of military and paramilitary personnel < https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_number_of_military_and_paramilitary_personn el >, 10 Most Powerful Militaries in 2018 - Military / Army Comparison < https://www.youtube.com/watch?v=KfZ vq_GiuUI >, τελευταία επίσκεψη 29 Δεκεμβρίου 2018.
[29] Βλ. καταληκτικό σημείο της ομιλίας του Μπόλτον.
[30] ‘Does Trump Have Legal Authority to Follow Through on John Bolton’s Threats to the Int’l Criminal Court?’ (Just Security, 20 Σεπτεμβρίου2018) < https://www.justsecurity.org/60705/explains-boltons-threats-icc/ >
[31] ‘Countries’ Reactions to Bolton’s Attack on the ICC’ (Just Security, 18 Σεπτεμβρίου 2018)
[32] Victor Tsilonis, “The Awakening Hypothesis of the Complementarity Principle”, in C.D. Spinellis, Nikolaos Theodorakis, Emmanouil Billis, George Papadimitrakopoulos (eds.), Europe in Crisis: Crime, Criminal Justice and the Way Forward, Essays in Honour of Nestor Courakis, Volume II: Essays in English, French, German, and Italian, (Athens: Ant. N. Sakkoulas Publications), (2017), pp. 1257-1303.