Ο ιδανικός Άνθρωπος μέσα απ' τους "12 Ενόρκους"
Η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη, μεταξύ άλλων, σκηνοθετεί την επιτυχημένη παράσταση "12 Ένορκοι" που συνεχίζεται για 4η χρονιά στο θέατρο Αλκμήνη. Με την Κωνσταντίνα έχουμε συνεργαστεί άψογα στο παρελθόν, για αυτό και είναι μεγάλη μου χαρά να φιλοξενήσω τις σκέψεις της με αφορμή το προκείμενο και - κατά γενική ομολογία - εξαιρετικό έργο.
Πρωτότυπο κείμενο του Reginald Rose, που αποτέλεσε επίσης και το κινηματογραφικό ντεμπούτο του Sidney Lumet. Η θεμελιώδης αρχή του Ποινικού Δικαίου και ο βασικός κορμός σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελούν τον κεντρικό θεματικό άξονα του έργου. Εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου. Η παράσταση εξακολουθεί να παίζεται με μεγάλη επιτυχία στο θέατρο Αλκμήνη στον Κεραμεικό με τα ηνία της σκηνοθετικής σκακιέρας στην Κωνσταντίνα Νικολαΐδη, η οποία, μαζί με τον Νότη Παρασκευόπουλο, επεξεργάστηκαν και μετέφεραν το κείμενο στην ελληνική γλώσσα. Η υπόθεση είναι η εξής: Βρισκόμαστε στη Νέα Υόρκη το 1957. Ένα αλλοδαπό αγόρι 16 ετών κατηγορείται για τον φόνο του πατέρα του και οι 12 ένορκοι πρέπει να αποφασίσουν για την καταδίκη ή την αθώωσή του.
Όπως μας αναφέρει η ίδια η σκηνοθέτρια: "Είδα την ταινία 12 ANGRY MEN του ’57 κυριολεκτικά χωρίς να κουνηθώ απ’ τη θέση μου. Με ρούφηξε η ιστορία, οι χαρακτήρες και οι συμπεριφορές τους, η εποχή. Έτσι αποφάσισα να το μεταφέρω σε θεατρική σκηνή."
Έχοντας υπόψη ότι ο αυτεπαγγέλτως διοριζόμενος δικηγόρος από το δικαστήριο δεν συνδέεται με τον κατηγορούμενο με πελατειακή σχέση με συνέπεια να μην τον ενδιαφέρει η έκβαση της υπόθεσης αφενός και ότι ο κάθε ένορκος χωριστά βιάζεται να ψηφίσει, για να γυρίσει στην καθημερινότητά του αφετέρου, θα 'λεγε κανείς ότι θα 'ταν ζήτημα λίγων λεπτών η καταδικαστική ετυμηγορία. Όμως με την πάροδο του χρόνου το ζήτημα του ότι μία ανάταση των χεριών μπορεί να βοηθήσει στην κατάβαση μιας ψυχής στον Άδη ή αλλιώς ότι οι ένορκοι μπορούν να παίξουν μια ζωή κορώνα - γράμματα κάθε άλλο παρά διεκπεραιωτικό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Έχουμε αρκετές κορυφώσεις, οι οποίες καταλήγουν σε μεγάλες λεκτικές αλήθειες ή ακόμη μεγαλύτερες σιωπές αμφιβολίας.
Γιατί, όμως, ύστερα από 60 χρόνια οι 12 ένορκοι συνεχίζουν να παίζονται ακάθεκτοι; Η σκηνοθέτρια μας απαντά: "Είναι άκρως διαχρονικό και αυτό δεν ξέρω αν το λες «ευτυχώς». Τα ίδια θέματα απασχολούν και σήμερα την κοινωνία και τον άνθρωπο. Είναι και ο Ηθικός Νόμος που κάνει παιχνίδι σ’ αυτό το έργο, όπως και σε άλλα έργα που ονομάζουμε διαχρονικά. Ο Ηθικός Νόμος είναι ουσιαστικά αυτό που καλείται να κάνει ο Άνθρωπος ανεξαρτήτως τόπου και χρόνου. Το να φερθεί σαν Άνθρωπος. Με συνείδηση και Αγάπη. Αυτό καλούνται να κάνουν οι 12 ένορκοι κλειδωμένοι σ’ ένα μικρό δωμάτιο. Καλούνται να σκεφτούν, να αναλογιστούν, να έρθουν αντιμέτωποι με τα προσωπικά τους προβλήματα και τις προκαταλήψεις της εποχής και κάθε εποχής και να αποφασίσουν να δώσουν μια δεύτερη ευκαιρία στον συνάνθρωπό τους. Αυτό, δηλαδή, που καλείται να κάνει ο Άνθρωπος παντού και πάντα. Να σταματήσει να κατακρίνει και να καταδικάζει και να ξεκινήσει να συγχωρεί, τον εαυτό του και τους γύρω του. Και να Αγαπά...", μας αναφέρει η κυρία Νικολαΐδη.
Η κλιμακωτή δράση χωρίζεται σε συνεχείς (νέες) ψηφοφορίες, όπου οι ένορκοι, ο ένας μετά τον άλλο, αλλάζουν τη γνώμη τους. Τα επιχειρήματα δίνουν και παίρνουν, η απόγνωση κορυφώνεται και η αμφιβολία διαχέεται όλο και περισσότερο στην ατμόσφαιρα. Τα δευτερεύοντα ζητήματα που θίγονται δεν παύουν να είναι ακανθώδη: προκατάληψη κατά των μεταναστών, πατριαρχικά πρότυπα οικογενειών και αυταρχισμός είναι μερικά από αυτά με κορωνίδα τους την ανάγκη ύπαρξης ή μη της θανατικής ποινής ακόμη και στις μέρες μας. Ένα ακόμη ερώτημα θα μπορούσε να 'ναι και το αν πραγματικά χρειάζονται οι ένορκοι ή αν θα εξασφαλιζόταν μια δικαιότερη δικαστική απόφαση αν αποφάσιζαν μόνο δικαστές, άτομα δηλαδή με νομικές γνώσεις. Την απάντηση μας τη δίνει το ίδιο το έργο: Αν ο συνήγορος υπεράσπισης υποπέσει σε κάποιο σφάλμα και η έδρα δεν είναι αρκούντως προσεκτική, τότε η νομική βασιμότητα των ισχυρισμών συντρίβεται στη στιγμή. Το σώμα των ενόρκων, από την άλλη, αντιπροσωπεύει την κοινή πείρα, τους απλούς πολίτες, οι οποίοι, αν και χωλαίνουν σε νομικό επίπεδο, εντούτοις είναι περισσότερο "τσαλακωμένοι" μέσα στην και από την κοινωνία. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο μπορούν να καταλάβουν ευκολότερα τα κίνητρα και την ψυχοσύνθεση του εκάστοτε κατηγορούμενου. Αυτός ο ακροβατισμός ανάμεσα στον ενδοιασμό και τη βεβαιότητα μεταδίδεται στο κοινό στο έπακρο μέσα από τις άψογες ερμηνείες όλων ανεξαιρέτως των ηθοποιών.
Οι "12 Ένορκοι" βγήκαν, όμως, και εκτός του θεατρικού τερέν, όπως μας πληροφορεί η κ. Νικολαΐδη. "Η παράσταση παρουσιάστηκε στο ΕΚΚΝΑ (Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα) πριν δύο χρόνια και θα ξαναπαρουσιαστεί εκεί μες στον Δεκέμβρη. Μέρος των εσόδων της συγκεκριμένης παράστασης δίνεται στο ΕΚΚΝΑ όλα αυτά τα χρόνια, οπότε υπάρχει μια συνεργασία και στήριξη, αλλά θα παρουσιάζαμε την παράσταση εκεί ούτως ή άλλως. Το έργο είναι ιδανικό γι’ αυτό το μέρος και με τους συγκεκριμένους νεαρούς θεατές για κοινό. Οι νέοι αυτοί, έχουν ανάγκη να ακούσουν τα «αθώος» γι’ αυτό και σε κάθε άκουσμα αυτής της λέξης ξέσπαγαν σε χειροκροτήματα. ήταν λυτρωτικό και λυπηρό ταυτόχρονα και για μένα που παρακολουθούσα την παράσταση εκεί, αλλά και για τους ηθοποιούς. Πιστεύω και για το κοινό. Προσωπικά ένιωσα την τεράστια αδικία, νέοι άνθρωποι, κάποιοι για πταίσματα, να βρίσκονται πίσω από σίδερα και ογκόλιθοι της διαφθοράς και του υποκόσμου να χαίρονται την ελευθερία τους. Νομίζω ότι σε πολλά πράγματα κοροϊδεύουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς στην Ελλάδα και όχι μόνο."
Αρκεί ένα "όχι" μπροστά στα αδηφάγα "ναι", για να κάνει την ανατροπή; Μπορεί μια φωνή να ανατρέψει μια ήδη προειλημμένη απόφαση; Η δύναμη της μειοψηφίας, όταν καταλαγιάζει η αντάρα από το συνονθύλευμα των φωνών των δημοκρατών συμπολιτών, ίσως τελικά και να μην αντιπροσωπεύει τον αρχικό μειοψηφικό αριθμό. Το δικαίωμα ακρόασης, όταν παίζονται ανθρώπινες ζωές, πρέπει να δίνεται σε κάθε άνθρωπο, ανεξαρτήτως των καταβολών του ή των πολιτικών / προσωπικών του προσανατολισμών. Στο έργο θίγονται διαχρονικοί προβληματισμοί, που περνούν υποσυνείδητα στον θεατή, κάνοντάς τον να σκεφτεί μήπως έσφαλε, επειδή βιάστηκε να κλείσει το παράθυρο του αυτοκινήτου του στον περαστικό επαίτη ή μήπως βιάστηκε να γιουχαΐσει τον αλλοδαπό σημαιοφόρο μαθητή.
Σχετικά με το cast των ηθοποιών της υπερεπιτυχημένης παράστασης, αλλά και τις τρέχουσες σκηνοθετικές της δουλειές, η Κωνσταντίνα Νικολαΐδη μας αναφέρει: " Τους 12 Ενόρκους ενσαρκώνουν αλφαβητικά οι: Κωνσταντίνος Αρνόκουρος, Γιώργος Γιαννόπουλος, Μάνος Ζαχαράκος, Τρύφων Καρατζάς*, Θανάσης Κουρλαμπάς, Περικλής Λιανός, Κωνσταντίνος Μουταφτσής, Κωνσταντίνος Μπάζας, Νίκος Ορφανός, Παντελής Παπαδόπουλος*, Τάσος Παπαδόπουλος, Αλέξανδρος Πέρρος, Ορέστης Τρίκας. Σε διπλή διανομή, τον ρόλο του Ενόρκου Νο9, την Πέμπτη και την Παρασκευή, ερμηνεύει ο κύριος Τρύφων Καρατζάς, ενώ το Σάββατο και την Κυριακή ο κύριος Παντελής Παπαδόπουλος. Στον ρόλο του φύλακα βρίσκουμε τον Αλέξη Σταυριανό. Το έργο παρουσιάζεται κάθε Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο στις 21.30 και κάθε Κυριακή στις 18.30 στο θέατρο Αλκμήνη, στον Κεραμεικό. Επίσης, συνσκηνοθετώ με τον Κωνσταντίνο Μουταφτσή (ένορκος Νο1) το θρίλερ μυστηρίου "ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΤΩΝ ΣΤΑΡΚ", στο οποίο παίζουν 8 νεαρές γυναίκες και συνεχίζεται για 2η χρονιά κάθε Σάββατο 00.10 μετά τα μεσάνυχτα στο θέατρο Αλκμήνη. Επίσης, σκηνοθέτησα, ακόμη, μία παιδική παράσταση το "ΜΠΑΛΟΥ ΓΚΑΛΟΥ ΝΤΑΛΟΥ" της Έρης Ρίτσου, που παρουσιάζεται σε πανελλήνια πρώτη κάθε Κυριακή στις 14.00 στο θέατρο Αλκμήνη, όπως επίσης και μεταφέρεται και σε οποιονδήποτε χώρο για παντός είδους εκδηλώσεις. Τέλος, έχω σκηνοθετήσει την παράσταση "Εκτός Ύλης" του Κώστα Λεϊμονή με τον Γεράσιμο Σκιαδαρέση, η οποία παρουσιάστηκε πέρσι στην Αθήνα, στο θέατρο Αλκμήνη και κατά τη διάρκεια αυτής της χρονιάς ανεβαίνει με τη μορφή περιοδείας σε διάφορες πόλης της Ελλάδας."
Εν αμφιβολία υπέρ του κατηγορουμένου, λοιπόν, ή αλλιώς, όπως έλεγαν και οι Λατίνοι, "in dubio pro reo". Η αυλαία πέφτει, τα φώτα σβήνουν, οι ένορκοι γίνονται πάλι πολίτες και οι θεατές υποψήφιοι ένορκοι, που, φεύγοντας από το θέατρο Αλκμήνη, μπορούν με παρρησία να απαντήσουν στο δίλημμα για το ποιο εκ των δύο θα 'ταν τελικά καλύτερο: Η καταδίκη ενός αθώου ή η αθώωση ενός ενόχου;
Συντελεστές
Κείμενο: Reginald Rose
Μετάφραση/Σκηνοθεσία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη
Δραματουργική επεξεργασία: Κωνσταντίνα Νικολαΐδη & ΝότηςΠαρασκευόπουλος
Σκηνικά: David Negrin
Κοστούμια: Κική Μήλιου
Πρωτότυπη μουσική: Γιώργος Περού
Κίνηση: Χριστίνα Φωτεινάκη
Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Βοηθοί σκηνοθέτη: Μαγδαληνή Παλιούρα & Κατερίνα Κωνσταντέλλου
Βοηθός ενδυματολόγου: Δανάη Ανεζάκη
Φωτογραφίες: Βαγγέλης Ρασσιάς
Γραφιστική επιμέλεια: Γιάννης Στιβανάκης
Promo video: Κώστας Γεραμπίνης
Παραγωγή: A PRIORI