ΤΕΥΧΟΣ #8 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2019

Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Βενετία Ζαχαράκη

Το έγκλημα, ως αναπόσπαστο κομμάτι κάθε κοινωνίας, έχει τη μορφή ενός ζωντανού οργανισμού. Συνεχώς μεταβάλλονται οι μορφές του, τα μέσα διάπραξής του και η νομοθεσία που το διέπει.

Η εμφάνιση και η ανάπτυξη της τεχνολογίας συντελεί στην αλλαγή των τρόπων και των μέσων τέλεσης των συμβατικών εγκλημάτων, ενώ νέες μορφές, αμιγώς ηλεκτρονικού εγκλήματος κάνουν την εμφάνισή τους1.

Σύμφωνα με τη δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος ως ηλεκτρονικό έγκλημα «θεωρούνται οι αξιόποινες εγκληματικές πράξεις  που τελούνται με τη χρήση ηλεκτρονικών υπολογιστών και συστημάτων επεξεργασίας δεδομένων και τιμωρούνται με συγκεκριμένες ποινές από την ελληνική νομοθεσία».

Τα ηλεκτρονικά εγκλήματα μπορούν να διακριθούν:

 α) Σε εγκλήματα που διαπράττονται τόσο σε  «κοινό» περιβάλλον, όσο και στο διαδίκτυο (internet) όπως π.χ. η αντιγραφή ενός πνευματικού έργου, ενός μουσικού τραγουδιού (αρ.66 Ν. 2121/93). Όταν το εκάστοτε έγκλημα τελείται σε «περιβάλλον internet», όπως ενδεικτικώς η συκοφαντική δυσφήμιση μπορεί να διαπραχθεί και με τη χρήση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου (αποστολή email), τότε πρόκειται για έγκλημα σχετιζόμενο με τον κυβερνοχώρο ή για έγκλημα που διαπράττεται στον κυβερνοχώρο ή για έγκλημα που διαπράττεται με την βοήθεια του κυβερνοχώρου (internet related crime).

β) Σε εγκλήματα που διαπράττονται μόνο σε περιβάλλον ηλεκτρονικών υπολογιστών (ενν. χωρίς την χρήση του διαδικτύου), όπως είναι ενδεικτικά τα εγκλήματα, που προβλέπονται από το άρθρο 370Γ παρ.1 του Π.Κ., π.χ. η χωρίς δικαίωμα αντιγραφή προγράμματος σε ηλεκτρονικό υπολογιστή.

γ) Σε «γνήσια εγκλήματα κυβερνοχώρου» (cyber crimes) με την έννοια της ποινικοποίησης συμπεριφοράς, η οποία έχει αποκλειστικώς σχέση με τον κυβερνοχώρο. Μια τέτοια αξιόποινη συμπεριφορά θα μπορούσε να είναι π.χ. η μεταβίβαση κρυπτογραφικών κειμένων χωρίς σχετική άδεια ή η διάδοση παιδικού πορνογραφικού υλικού διά του κυβερνοχώρου. Με άλλα λόγια δηλαδή, τα γνήσια εγκλήματα του κυβερνοχώρου διαπράττονται αποκλειστικώς με την χρήση του διαδικτύου.

Οι πιο γνωστές μορφές εγκληματικής δραστηριότητας που αναπτύσσονται μέσω διαδικτύου είναι: α) η πορνογραφία ανηλίκων, β) οι απάτες μέσω διαδικτύου (π.χ. με πιστωτικές κάρτες), γ) οι κακόβουλες εισβολές σε δίκτυο (hacking), δ) η διαδικτυακή πειρατεία, ε) η διακίνηση πειρατείας λογισμικού, στ) η διακίνηση ναρκωτικών ουσιών και όπλων, ζ) η σωματεμπορία, η) η υφαρπαγή προσωπικών δεδομένων, θ) ο εκφοβισμός μέσω διαδικτύου cyberbulling - η κυβερνοτρομοκρατία, και ι) το κακόβουλο λογισμικό.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στην ελληνική νομοθεσία δεν υπάρχει νόμος που να αναφέρεται αποκλειστικά σε θέματα Διαδικτύου και να ρυθμίζει τη συμπεριφορά των χρηστών του Διαδικτύου από άποψη ποινικού δικαίου. Επικαιροποίηση της ποινικής νομοθεσίας (ενδεικτικά άρθρ. 13, 292Β, 292Γ, 384Α, 384Β, 370Γ, 370Δ, 370Ε, 381Α, 381Β, 386Α Π.Κ) στον τομέα αυτό έφερε ο, δημοσιευμένος στο ΦΕΚ 142/Α/03.08.20163, Νόμος 411/2016, με τον οποίο κυρώθηκε η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για το έγκλημα στον Κυβερνοχώρο, που υπογράφηκε στη Βουδαπέστη στις 23 Νοεμβρίου 2001 και το Πρόσθετο Πρωτόκολλο αυτής αναφορικά με την ποινικοποίηση πράξεων ρατσιστικής και ξενοφοβικής φύσης, που διαπράττονται μέσω συστημάτων υπολογιστών, το οποίο υπογράφηκε στο Στρασβούργο στις 28 Ιανουαρίου 2003. Στο δεύτερο μέρος του Νόμου 4411/2016 γίνεται μεταφορά στο ελληνικό δίκαιο της Οδηγίας 2013/40/Ε του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για τις επιθέσεις κατά συστημάτων πληροφοριών, η οποία καταλαμβάνει και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την τέλεση των, σχετικών με τις επιθέσεις κατά συστημάτων πληροφοριών, εγκλημάτων.

Η νέα αυτή μορφή εγκλήματος φέρει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά4, που το διαφοροποιούν από το συμβατικό έγκλημα. Ειδικότερα, το έγκλημα στον κυβερνοχώρο είναι γρήγορο (quick), καθώς διαπράττεται σε χρόνο δευτερολέπτων και πολλές φορές δεν το αντιλαμβάνεται ούτε το ίδιο το θύμα. Είναι εύκολο (easy) στην διάπραξή του, για όσους διαθέτουν τις απαραίτητες, άριστες και εξειδικευμένες γνώσεις, ενώ συχνά δεν αφήνει ίχνη (όπως στα κοινά εγκλήματα είναι τα δακτυλικά αποτυπώματα). Μπορεί να διαπραχθεί χωρίς την φυσική μετακίνηση του δράστη, ο οποίος ενεργεί από το γραφείο ή το σπίτι του, πατώντας μόνο ορισμένα πλήκτρα του υπολογιστή του. Δίνει τη δυνατότητα γρήγορης επικοινωνίας, σε πραγματικά χρόνο, χωρίς μετακίνηση, εύκολα και ανέξοδα, μέσω ομάδων συζητήσεων (news groups) ή μέσα από διαδικτυακά άμεσα αναμεταδιδόμενες συζητήσεις5 (IRC- Internet Relay Chat). Επιπρόσθετα, οι "εγκληματίες του κυβερνοχώρου” πολλές φορές δεν εμφανίζονται με την πραγματική τους ταυτότητα, π.χ. όταν στέλλουν ηλεκτρονικά μηνύματα ή επιστολές (e-mail) ανωνύμως ή και με ψευδή στοιχεία.

Είναι έγκλημα “χωρίς πατρίδα”, παρότι τα αποτελέσματα του μπορεί να γίνονται ταυτόχρονα αισθητά σε πολλούς τόπους. Κατά κανόνα είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί ο (πραγματικός) τόπος τελέσεως του. Ακόμα όμως και αν προσδιοριστεί αυτός, είναι ακόμα πιο δύσκολο να εντοπιστεί ο δράστης. Η εξωτερίκευσή του μπορεί να εντοπίζεται στην Α χώρα, πλην όμως τα αποδεικτικά στοιχεία μπορεί να βρίσκονται στο άλλο άκρο της γης ή και να βρίσκονται ταυτόχρονα σε πολλούς τόπους. Συνεπώς, οι προπαρασκευαστικές ενέργειες, οι πράξεις αλλά και τα αποτελέσματα του κυβερνοεγκλήματος υπάγονται συνήθως, με βάση την αρχή της εδαφικότητας ταυτοχρόνως σε πολλές δικαιοδοσίες. Ο διασυνοριακός χαρακτήρας του κυβερνοεγκλήματος απαιτεί κατά κανόνα διεθνή δράση αλλά και στενή, συνεχή και αποτελεσματική διακρατική συνεργασία των διωκτικών αρχών.

Η Δράση της Διεύθυνσης Διώξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος

Από τα ανωτέρω ευκόλως συνάγεται ότι η αστυνομική διερεύνηση και εξιχνίαση του ηλεκτρονικού εγκλήματος είναι πολύ δύσκολη και απαιτεί άριστη εκπαίδευση, εξειδικευμένες γνώσεις και ταχύτητα ενεργείας των διωκτικών Αρχών. Στην Ελλάδα, η «αστυνόμευση του διαδικτύου» γίνεται από τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, με έδρα την Αθήνα και την Υποδιεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος με έδρα τη Θεσσαλονίκη, η ίδρυση και διάρθρωση των οποίων προβλέφθηκε με το Π.Δ. 178/2014.

Η αποστολή της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος συμπεριλαμβάνει την πρόληψη, την έρευνα και την καταστολή εγκλημάτων ή αντικοινωνικών συμπεριφορών, που λαμβάνουν χώρα μέσω του διαδικτύου ή άλλων μέσων ηλεκτρονικής επικοινωνίας. Είναι αυτοτελής κεντρική Υπηρεσία και υπάγεται απευθείας στον κ. Αρχηγό της Ελληνικής Αστυνομίας.

Στην εσωτερική της δομή, αποτελείται από πέντε τμήματα που συμπληρώνουν όλο το φάσμα προστασίας του χρήστη και ασφάλειας του Κυβερνοχώρου, ήτοι από: α. Τμήμα Διοικητικής Υποστήριξης και Διαχείρισης Πληροφοριών, β. Τμήμα Καινοτόμων Δράσεων και Στρατηγικής, γ. Τμήμα Ασφάλειας Ηλεκτρονικών και Τηλεφωνικών Επικοινωνιών και Προστασίας Λογισμικού και Πνευματικών Δικαιωμάτων, δ. Τμήμα Διαδικτυακής Προστασίας Ανηλίκων και Ψηφιακής Διερεύνησης και ε. Τμήμα Ειδικών Υποθέσεων και Δίωξης Διαδικτυακών Οικονομικών Εγκλημάτων.

Μια από τις καινοτόμες δράσεις της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος είναι η δημιουργία του ιστότοπου, cyberkid.gr, όπου παρέχονται χρήσιμες πληροφορίες και συμβουλές σχετικά με το πως μπορεί να εκμεταλλευτεί όλη η οικογένεια τα θετικά των σύγχρονων τεχνολογιών, που μας περιβάλλουν και φυσικά του διαδικτύου. Πρόσφατα η ιστοσελίδα εμπλουτίστηκε με δυο καινούριες ενότητες. Αφενός, την ενότητα «CyberAlert», όπου το κοινό μπορεί να ενημερωθεί για τους πιο συχνά εμφανιζόμενους κινδύνους, που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο, αφετέρου την ενότητα «Νέα», όπου αναρτώνται οι ανακοινώσεις, που αφορούν τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος. Παράλληλα, δημιουργήθηκε η ενότητα «Ψηφιακή Αλάνα», όπου τα παιδιά μπορούν να παίζουν τα αγαπημένα τους ηλεκτρονικά παιχνίδια με απόλυτη προστασία από τους κινδύνους που παραμονεύουν στο διαδίκτυο. Τα παιχνίδια, 31 στο σύνολό τους, έχουν σύγχρονα γραφικά και γρήγορη εξέλιξη, ώστε να διατηρούν το ενδιαφέρον των παιδιών αμείωτο μέσα στην Ψηφιακή Αλάνα.

Περαιτέρω, δημιουργήθηκε η, διαθέσιμη για Android, iOS και Windows,  εφαρμογή Cyberkid, με σκοπό να ενημερώνει καθημερινά τους γονείς και τα παιδιά κάθε οικογένειας για την ασφαλή πλοήγηση στο διαδίκτυο και τους κινδύνους, που ελλοχεύουν σε αυτό. Είναι μία διαδραστική εφαρμογή, η οποία δίνει την δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας με τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος μέσω της γραμμής Cyber Alert αλλά και μέσω αποστολής άμεσου μηνύματος email, με τη χρήση ενός κουμπιού, ενώ υπάρχει η δυνατότητα ψυχαγωγίας μέσω των διαφόρων παιχνιδιών. Έχει μάλιστα, από το Μάιο του 2014, και δική της σελίδα στο facebook.

Η ΔΙ.Δ.Η.Ε. διαθέτει και λογαριασμό Twitter @cyberalertGR, μέσω του οποίου δίνεται η δυνατότητα στους πολίτες να ενημερωθούν άμεσα σχετικά με τις τρέχουσες υποθέσεις, απάτες, παγίδες στο διαδίκτυο, επιστημονικά νέα, πρακτικές συμβουλές προστασίας ασφάλειας και ιδιωτικότητας, βασικές ενέργειες προστασίας λογαριασμών κοινωνικών δικτύων καθώς και των μελλοντικών τάσεων του διαδικτύου. Επιπλέον, οι πολίτες, μέσω αυτού,  ενημερώνονται για υποθέσεις, που έφερε εις πέρας η Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, αλλά και για μελλοντικές δράσεις και παρουσιάσεις, στις οποίες μπορούν να παρευρεθούν και να παρακολουθήσουν, ενώ παράλληλα θα λαμβάνουν χρήσιμες ενημερώσεις για τους τρόπους αντιμετώπισης των προκλήσεων του ψηφιακού κόσμου και την προσαρμογή στα νέα δεδομένα.

Στο πλαίσιο εκστρατειών πληροφόρησης ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων για την προστασία τους από τις παγίδες του διαδικτύου, η ΔΙ.Δ.Η.Ε, προχώρησε στην παραγωγή και προβολή μέσω ραδιοφωνικών και τηλεοπτικών σταθμών πανελλαδικής εμβέλειας, τηλεοπτικών «σποτ», τα οποία είναι διαθέσιμα στην επίσημη ιστοσελίδα της: http://www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=8194.

Περαιτέρω, το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνομίας, μέσω της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος, έχοντας ήδη διοργανώσει 135 ενημερωτικές ημερίδες σε διάφορες πόλεις της χώρας (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα, Τρίπολη, Ρόδο, Ηράκλειο Κρήτης, Χανιά κ.α.) κατά τα έτη 2011 έως σήμερα, συνεχίζει να διοργανώνει ημερίδες σε όλη την Ελληνική Επικράτεια, με στόχο την ενημέρωση μαθητών, γονέων και εκπαιδευτικών για τα φαινόμενα διαδικτυακής βίας, τους κινδύνους που ελλοχεύουν στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης και γενικά την πρόληψη και την αντιμετώπιση των κινδύνων που σχετίζονται με τις νέες τεχνολογίες.

Σε πανευρωπαϊκό επίπεδο κατά τα έτη 2012 έως και 2016, με αφορμή τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Ασφαλούς Πλοήγησης στο Διαδίκτυο, πραγματοποιήθηκαν από τη ΔΙ.Δ.Η.Ε. πέντε (5) συνέδρια σχετικά με την Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο, τα οποία ήταν ανοιχτής δομής και επικοινωνίας, δεδομένου ότι μεταδίδονταν μέσω διαδικτύου, με εφαρμογές live – streaming, από την ιστοσελίδα της Ελληνικής Αστυνομίας. Στα ανωτέρω συνέδρια αναπτύχθηκαν, από διακεκριμένους και εξειδικευμένους σε θέματα που αφορούν στην Ασφαλή Πλοήγηση στο Διαδίκτυο, επιστήμονες της Ελλάδας και του εξωτερικού, θεματολογίες σχετικά με τις μελλοντικές εξελίξεις σε θέματα του διαδικτύου, καθώς και με τη νομοθεσία που εφαρμόζεται στο χώρο του κυβερνοεγκλήματος. Τα πρακτικά των συνεδρίων είναι διαθέσιμα στην επίσημη ιστιοσελίδα της ΔΙ.Δ.Η.Ε.: http:// www.astynomia.gr/index.php?option=ozo_content&perform=view&id=8194.

Ταυτόχρονα, πραγματοποιούνται ενημερώσεις σε σχολεία ανά την επικράτεια, μέσω της υιοθέτησης της τεχνολογίας των τηλεδιασκέψεων με παράλληλη σύνδεση σε πολλαπλά σημεία. Η τηλεδιάσκεψη γίνεται σε πραγματικό χρόνο και επιτρέπει να πραγματοποιηθούν παρουσιάσεις, συνομιλίες, ερωτήσεις και απαντήσεις μεταξύ ομιλητών και ακροατών, που βρίσκονται σε απόσταση. Παράλληλα, πλείστα σχολεία και διάφοροι φορείς επισκέπτονται τις εγκαταστάσεις της ΔΙ.Δ.Η.Ε., προκειμένου να ενημερωθούν σε θέματα που αφορούν την ασφάλεια στο διαδίκτυο.

Με αφορμή την αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου στις καθημερινές αγορές και τις εμπορικές συναλλαγές, το Υπουργείο Εσωτερικών και Διοικητικής Ανασυγκρότησης σε συνεργασία με την Ελληνική Αστυνομία, τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος και την Εθνική Συνομοσπονδία Ελληνικού Εμπορίου (Ε.Σ.Ε.Ε.), προχώρησε στην υλοποίηση πλατφόρμας καινοτόμων δράσεων με την ονομασία «FeelSafe». Σκοπός της καινοτόμας αυτής δράσης είναι η περαιτέρω ενημέρωση ,μεταξύ άλλων και του εμπορικού κόσμου, για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου. Στο πλαίσιο αυτό, υλοποιήθηκε η ιστοσελίδα http://cyberalert.gr/feelsafe/ αλλά και η πρωτοποριακή εφαρμογή (application), για iOS & Android, “FeelSafe”, οι οποίες αποτελούν βασικό βήμα ενημέρωσης των καταναλωτών αλλά και των μελών της Ε.Σ.Ε.Ε.. Στην πλατφόρμα αυτή παρουσιάζονται με άμεσο τρόπο οδηγίες για την αποφυγή ηλεκτρονικών απατών ανά κατηγορία, ενώ παράλληλα υπάρχει online γραμμή καταγγελιών (SOS) και καθημερινή ενημέρωση από εξειδικευμένους αξιωματικούς της ΔΙ.Δ.Η.Ε. για τις τρέχουσες παγίδες – απάτες, για την έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση των πολιτών.

Της Βενετίας Ζαχαράκη, Δικηγόρου & φοιτήτριας στο πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Ποινικών και Εγκληματολογικών επιστημών του τμήματος νομικής του Δ.Π.Θ.

1 Κωνσταντίνος Βλαχόπουλος, Ηλεκτρονικό έγκλημα: μορφές, πρόληψη, αντιμετώπιση, 2007, σελ.7.

2 Αργυρόπουλος Α. Ηλεκτρονική Εγκληματικότητα, Αθήνα, Σάκκουλας, σελ.19-23, Αγγελής Ι., Διαδίκτυο και Ποινικό Δίκαιο, ΠοινΧρ2000, σελ.677.

3 https://www.lawspot.gr/nomikes-plirofories/nomothesia/nomos-4411-2016

4 Αγγελής Ι., Διαδίκτυο και Ποινικό Δίκαιο, ΠοινΧρ2000, σελ.677.

5 Για τις λειτουργίες αυτές του διαδικτύου σχετικώς: Δημήτριος Κιούπης, Ποινικό Δίκαιο και Internet, σελ. 27 επόμ., Σειρά ΠΟΙΝΙΚΑ, No. 57