Αστυνομική βία ενώπιον της Δικαιοσύνης: Κορυφή του παγόβουνου;
Παρά το γεγονός ότι συχνά συζητούνται, σε δημοσιογραφικό κυρίως επίπεδο, περιστατικά άσκησης βίας και κακομεταχείρισης από αστυνομικά όργανα κατά τα στάδια σύλληψης και κράτησης, καθώς και περιστατικά αστυνομικής βίας κατά την διάρκεια διαδηλώσεων και περιστατικά κακομεταχείρισης ευπαθών ομάδων και μεταναστών από αστυνομικούς, ελάχιστες είναι οι υποθέσεις εις βάρος αστυνομικών που φτάνουν στις αίθουσες των Ελληνικών Δικαστηρίων. Σε σχετική έκθεση της Διεθνούς Αμνηστίας που δημοσιεύθηκε το 2012[i], αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι κατά το διάστημα 1988 – 2012 παραπέμφθηκαν στην ελληνική δικαιοσύνη μόλις δώδεκα περιπτώσεις για παραβίαση των διατάξεων 137Α-137Δ Π.Κ., που αφορούν την διάπραξη αδικημάτων εις βάρος πολιτών από υπαλλήλους που έχουν επιφορτιστεί με την δίωξη, την ανάκριση, την εξέταση αξιόποινων πράξεων ή την εκτέλεση ποινών και την φύλαξη κρατουμένων[ii].
Η εξήγηση για τον τόσο μικρό αριθμό σχετικών δικογραφιών πρέπει προφανώς να αναζητηθεί στα γενικότερα προβλήματα της ελληνικής δικαιοσύνης, όπως π.χ. οι καθυστερήσεις στις ποινικές διαδικασίες, που μπορούν να οδηγήσουν σε ατιμωρησία λόγω παραγραφής αλλά και στα ειδικότερα αυτονόητα ζητήματα που προκύπτουν όταν ένας πολίτης, που τις περισσότερες φορές έχει ο ίδιος εμπλοκή με ποινικά θέματα, πρέπει να καταγγείλει τις εναντίον του πράξεις βίας από τα αστυνομικά όργανα, χωρίς κανένα αποδεικτό μέσο πλην της δικής του μαρτυρίας.
Ωστόσο, στην πρόσφατη νομολογία του Αρείου Πάγου, συναντάμε την επικύρωση δυο καταδικαστικών αποφάσεων για άσκηση σωματικής και ψυχολογικής βίας και σοβαρή προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας από αστυνομικά όργανα (άρθρο 137Α§3 Π.Κ).
Σωματικές βλάβες κατά την διάρκεια «άτυπης ανάκρισης» από γυναίκα αστυνομικό προκειμένου να δοθούν πληροφορίες
Σύμφωνα με το ιστορικό που περιγράφεται στην υπ’ αριθμ. 1807/2016 απόφαση του Αρείου Πάγου[iii], τον Ιούλιο του 2007, κατά την έρευνα για αρπαγή ανηλίκου από αλλοδαπό πατέρα, ζητήθηκε να προσέλθει στο Τμήμα Προστασίας Ανηλίκων της ΓΑΔΑ, η σύντροφος του υπόπτου για αρπαγή, προκειμένου να δώσει πληροφορίες για το που βρισκόταν αυτός. Κατά τη διενέργεια της «άτυπης ανάκρισης», που κράτησε περισσότερο από τρεις ώρες, η γυναίκα δεν έδωσε σαφείς απαντήσεις, υποστηρίζοντας ότι έχει διακόψει τη σχέση μαζί του. Η Προϊσταμένη Αστυνομικός, προκειμένου να εκμαιεύσει τις πληροφορίες που χρειαζόταν, χτύπησε την γυναίκα με τα χέρια στο πρόσωπο και στο κεφάλι και της τράβηξε με δύναμη τα μαλλιά. Όταν η παθούσα επέστρεψε σπίτι της, την είδε με μώλωπες και κόκκινο πρόσωπο συγκάτοικος της στην πολυκατοικία και την βοήθησε στην ανεύρεση εφημερεύοντος δημόσιου νοσοκομείου. Σύμφωνα με την ιατρική διάγνωση, αποτέλεσμα των χτυπημάτων ήταν η κάκωση κεφαλής, κάκωση γνάθου, άλγος αυχένα και οίδημα στην δεξιά ινιακή χώρα.
Η αστυνομικός καταδικάστηκε από το Εφετείο Αθηνών για από πρόθεση τέλεση σωματικών κακώσεων σε πρόσωπο που βρισκόταν υπό την εξουσία της, με σκοπό να αποσπάσει πληροφορίες, με την αναγνώριση του ελαφρυντικού του προτέρου εντίμου βίου, απόφαση που επικύρωσε ο Άρειος Πάγος.
Σωματικές βλάβες σε ανήλικο μετά την σύλληψη για επεισόδια σε διαδήλωση με σκοπό την τιμωρία και τον εκφοβισμό
Σύμφωνα με το ιστορικό που περιγράφεται στην υπ’ αριθμ. 1809/2016 απόφαση του Αρείου Πάγου[iv], τον Μάρτιο του 2008, αστυνομικοί συνέλαβαν στην Πάτρα τρείς νεαρούς για συμμετοχή σε επεισόδια κατά την διάρκεια διαδήλωσης. Κατά τη σύλληψη το δεκαεφτάχρονο θύμα αντιστάθηκε στις χειροπέδες που ήθελαν να του βάλουν και έτσι οι αστυνομικοί άρχισαν να τον χτυπάνε σε όλο του το σώμα, τον γονάτισαν και τον έβαλαν στο περιπολικό. Στο τμήμα ένας εκ των αστυνομικών τον απομόνωσε σε ιδιαίτερο δωμάτιο του κτιρίου της Ασφάλειας και τον χτύπησε με τα χέρια, τα πόδια και με την χρήση αστυνομικής ράβδου στο κεφάλι και στο σώμα προκαλώντας εκχυμώσεις και εκδορές σε όλο το σώμα, έντονο άλγος και δυσχέρεια στη διάνοιξη στόματος και δακτύλων χεριού. Για την περιγραφή του περιστατικού είναι χαρακτηριστικές οι μαρτυρίες των άλλων δυο συλληφθέντων, τις οποίες παραθέτει το δικαστήριο στην αιτιολογία της καταδικαστικής απόφασης. Σύμφωνα με τη μια μαρτυρία: "...Αντιστάθηκε στις χειροπέδες που ήθελε να του βάλουν. Άρχισαν να τον χτυπάνε. Τον χτυπούσαν στο κεφάλι, στα πόδια, στα χέρια, παντού. Προσπαθούσαν να τον γονατίσουν. Μετά του βάλανε χειροπέδες και τον βάλανε στο περιπολικό. Στο περιπολικό ήμασταν μαζί. Στο τμήμα ήμασταν στο ίδιο δωμάτιο, δεν είχε τα χτυπήματα που είχε μετά, όταν έφυγε από το δωμάτιο που τον πήγαν. Μετά, όταν τον φέρανε από το δωμάτιο, ήταν με αίματα στο πρόσωπο. Ήταν πρησμένο το πρόσωπο του.... Στο τμήμα ο κατηγορούμενος ήρθε και τον πήρε στο δωμάτιο. Από το δωμάτιο ακουγόντουσταν φωνές και χτυπήματα. Τους έλεγε "παρακαλώ μην με χτυπάτε". Αυτό δεν ξέρω πόσο κράτησε. Όταν βγήκε δυσκολευόταν να σταθεί. Τον βοήθησαν για να κάτσει στην καρέκλα. Το πρόσωπο ήταν ματωμένο, πρησμένο. Είχε αίματα στα χείλη, στη μύτη. Δυσκολευόταν να μιλήσει. Ήταν αγνώριστο το πρόσωπο. Ήταν φοβισμένος στο να μιλήσει. Τα χτυπήματα που φαίνονται στο πρόσωπο του στις φωτογραφίες είναι από το περιστατικό. Εκείνη την ώρα δεν μας περιέγραψε τις συνθήκες. Δυσκολευόταν να μιλήσει προφανώς από τα χτυπήματα. Όταν συνήλθε μας είπε θα το συζητήσουμε αργότερα. Μετά μας είπε ότι ο Τ. άρχισε να τον χτυπά με τον γκλοπ παντού. Όλοι ή μάλλον πολλοί μας βρίζανε. Του έλεγε ο αστυνομικός "κωλόπαιδο, ήρθες στην πατρίδα να μας γαμήσεις, θα σε γαμήσουμε εμείς"... Οι σοβαρές κακώσεις χωρίς αμφιβολία προκλήθηκαν στο διπλανό δωμάτιο". Ενώ ο άλλος μάρτυρας κατέθεσε: "... Άκουγαν να παρακαλάει ο φίλος μου και εγώ να κλαίω. Όταν πήγαμε στο τμήμα τις έφαγε. Μετά όταν βγήκε από το δωμάτιο "έγινε μπαούλο". Μπήκε ταλαιπωρημένος και βγήκε αιμόφυρτος. Ήταν πρησμένος είχε παντού μελανιές... Μας είπε ότι ήταν με τις χειροπέδες πίσω στα γόνατα και τις έτρωγε. Δεν θυμάμαι αν τον πήγαν και τον έφεραν στο δωμάτιο με χειροπέδες.. ".
Ο αστυνομικός καταδικάστηκε από το Εφετείο Πατρών για σοβαρή προσβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με σκοπό να τιμωρήσει και να εκφοβίσει άτομο που βρισκόταν στην εξουσία του, απόφαση που επικύρωσε ο Άρειος Πάγος.
Και στις δυο ανωτέρω υποθέσεις, για την άσκηση της ποινικής δίωξης και την τελική καταδίκη δεν εφαρμόστηκε η διάταξη του άρθρου 137Α§1 Π.Κ. όπου περιγράφεται η κακουργηματική πράξη των βασανιστηρίων, αλλά θεωρήθηκε ότι τελέστηκε η πράξη του 137Α§3 Π.Κ., όπου περιγράφονται οι προσβολές από αστυνομικούς που δεν φτάνουν στα όρια πρόκλησης βασανιστηρίων και τιμωρούνται σε βαθμό πλημμελήματος. Κυρίαρχο κριτήριο για την υπαγωγή αυτή αποτελεί η μη «μεθόδευση» της πρόκλησης βλάβης. Κρίνεται, δηλαδή, ότι η μεθοδευμένη πρόκληση σωματικού πόνου, που αποτελεί στοιχείο της αντικειμενικής υπόστασης των βασανιστηρίων, προϋποθέτει συστηματική κακοποίηση με διάρκεια[v]. Αποκλείονται έτσι από τον ορισμό των βασανιστηρίων πράξεις, όπως αυτές που αντιμετώπισαν οι ανωτέρω αποφάσεις, που προκαλείται στο θύμα της αστυνομικής βίας στιγμιαίος πόνος, έστω και αν είναι έντονος.
_______________________________________________________________________
Η Φωτεινή Ντούρα είναι δικηγόρος παρ' Αρείω Πάγω, με ΜΔΕ Ποινικού Δικαίου
[i] Η έκθεση «ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗ ΒΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΟΧΙ ΜΟΝΟ ΜΕΜΟΝΩΜΕΝΑ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΑ» - Διεθνής Αμνηστία 2012, ολόκληρη εδώ: https://www.amnesty.gr/wp-content/uploads/2012/07/Police-Violence-in-Greece_REPORT.pdf
[ii] βλ. άρθρο 1 Ν1500/1984 και αναλυτικά σε Μ. Μαργαρίτη, Ποινικός Κώδικας – Ερμηνεία και Εφαρμογή, Αθήνα 2003, Εκδόσεις Δίκαιο και Οικονομία – Π.Ν. Σάκκουλα, σελ. 344 επομ. Τα βασανιστήρια και η αστυνομική βία απαγορεύονται σε μια σειρά από διεθνείς και περιφερειακές συνθήκες για τα ανθρώπινα δικαιώματα . Η Ελλάδα μετέχει σε όλες τις σχετικές συνθήκες και το άρθρο 7 του Συντάγματος απαγορεύει ρητά την χρήση βασανιστηρίων και άλλων μορφών κακομεταχείρισης, βλ. άρθρο 7 ICCPR, άρθρο 3 ΕΣΔΑ, Σύμβαση των ΗΕ Κατά των Βασανιστηρίων και Άλλων Μορφών Σκληρής, Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας (CAT), Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης και Ταπεινωτικής Μεταχείρισης ή Τιμωρίας
[iii] ΑΠ 1807/2016, όλο το κείμενο της απόφασης: http://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=7BNRAFDGM7WHZ83IABYVN4178Y6BPL&apof=1807_2016&info=%D0%CF%C9%CD%C9%CA%C5%D3%20-%20%20%C6 . Η σχετική απόφαση του Εφετείου Αθηνών 2277/2014 σε ΠΟΙΝΧΡ 2016/133
[iv] ΑΠ 1809/2016, όλο το κείμενο της απόφασης: http://www.areiospagos.gr/nomologia/apofaseis_DISPLAY.asp?cd=OV0TG9YVR50SYTEQ90ZRV88HLJ3SEC&apof=1809_2016&info=%D0%CF%C9%CD%C9%CA%C5%D3%20-%20%20%C6
[v] Ε. Συμεωνίδου-Καστανίδου, «Η έννοια των βασανιστηρίων και των άλλων προσβολών της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στον Ποινικό Κώδικα», Ποινικά Χρονικά, 1/2009, σελ. 2., όπου παρατηρείται ότι η χρήση του όρου «μεθοδευμένη» ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για την αχρησία του Άρθρου 137Α§1 Π.Κ.