ΤΕΥΧΟΣ #3 ΙΟΥΛΙΟΣ 2017

Από μέσα προς τα έξω. Η διαφορά ενός σχολείου για ανήλικους παραβάτες από ένα "συμβατικό"

Νίκος Αρμένης

O άνθρωπος που μπορεί να κάνει τα δύσκολα εύκολα είναι ο [πραγματικός] διδάσκαλος είχε γράψει ο Ralph Waldo Emerson. Για τον Νίκο Αρμένη, τον δάσκαλο στο σχολείο των φυλακών ανηλίκων Αυλώνα, τα πράγματα αν δεν είναι δύσκολα τουλάχιστον είναι πολύ πιο διαφορετικά από τα "έξω" σχολεία. Μιλήσαμε μαζί του, επιχειρώντας να καταλάβουμε πόσο διαφορετικό είναι το περιβάλλον και οι συνθήκες που διδάσκει σε Έλληνες και αλλοδαπούς μαθητές τα πλέον στοιχειώδη πράγματα της εκπαίδευσης. 

Στο παρελθόν διδάξατε σε μαθητές του «έξω κόσμου», σε συμβατικά σχολεία. Τι είναι αυτό που σε αυτά τα χρόνια παρατηρήσατε ότι διακρίνει αυτά τα σχολεία, τα γνωστά σε όλους μας από το σχολείο μιας φυλακής; Δεδομένου ότι, ενδεχομένως, ένας μαθητής μπορεί να παρακολουθεί μαθήματα μόνο και μόνο για την ευνοϊκότερη ποινική του μεταχείριση. 

Η πορεία μου ως δάσκαλος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ξεκίνησε από τα Σχολεία του «έξω κόσμου» όπου κι από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 είχα διαπιστώσει πως για το Σχολείο της Νέας Χιλιετίας σχεδιάζεται ένα πρότυπο δασκάλου περισσότερο «καθηγητικού προφίλ» παρά το πρότυπο του Παιδαγωγού, του φορέα και μεταδότη κοινωνικών και προσωπικών αξιών κι εν γένει του προσώπου το οποίο ενταγμένο στο σχολικό πλαίσιο θα μπορούσε να εξυπηρετήσει ρόλους κοινωνικούς στο επίπεδο της συνεκτικότητας δια μέσω της εκπαίδευσης των μαθητών. Παρατηρούσα πως όλο και μεγαλύτερη σημασία δίνεται στο ακαδημαϊκό υπόβαθρο του Δασκάλου παρά στο ανθρώπινο και καθαρά παιδαγωγικό. Αυτό εν τέλει που αποτέλεσε και το κίνητρο να γίνω δάσκαλος πιστεύοντας ακράδαντα πως η σημαντικότητα του καθενός μας προέρχεται κυρίως από το πόσο καλά εμπεδωμένες έχουμε τις κοινωνικές και τις ατομικές αξίες μας και πως εν κατακλείδι η ακαδημαϊκή γνώση πρέπει να έχει μικρότερη «ένταση» ιδιαίτερα στις μικρότερες ηλικίες.

Ο  σχεδιασμός λοιπόν ενός σύγχρονου Σχολείου με όρους αγοράς στην ευρεία τους έννοια (βαθιά ανταγωνιστικό, εξουθενωτικά απαιτητικό, στοχοπροσηλωμένο στο ακαδημαϊκό αποτέλεσμα και την επαγγελματική αποκατάσταση ) μάλλον δεν προσδοκά σημαντικότητες. Έρχεται σε αντίθεση με την έννοια της Παιδείας, της μόρφωσης και το σεβασμό στη μοναδικότητα της προσωπικότητας.

Ο παραπάνω προβληματισμός δεν προκύπτει υπαρξιακά αλλά αποτελεί διδαχή από τα συμπεράσματα «προηγμένων» χωρών, όπως π.χ. οι ΗΠΑ όπου πλέον διενεργείται ολόκληρη συζήτηση για ανάπτυξη στρατηγικών ανάσχεσης και αναστροφής από το «απαιτητικό Σχολείο» το οποίο οδήγησε σε μεγάλη σχολική διαρροή κι εν τέλει στην ενεργοποίηση του φαινομένου «school to prison pipeline».

Για να έρθουμε λοιπόν στο Σχολείο της Φυλακής, το οποίο λόγω των ιδιαιτεροτήτων του δεν μπορεί να ενταχθεί στο παραπάνω μοντέλο, αποτελεί για μας τους δασκάλους ένα δύσκολο μεν αλλά πολύ πιο κοντινό πεδίο σε αυτό που λέμε εκπαίδευση με ανθρώπινο πρόσωπο. Όσον αφορά τους μαθητές μας θα ήθελα να τονίσω πως στο προσωπικό τους αξιακό σύστημα οι έννοιες Σχολείο και Δάσκαλος έχουν πολύ υψηλή θέση, στα δε φαινόμενα μαθητών που αντιλαμβάνονται «χειριστικά» τη φοίτησή τους σχετικά με την ποινική τους υπόθεση, σας διαβεβαιώ πως οι περισσότεροι ύστερα από μικρό χρονικό παρουσίας στο Σχολείο αλλάζουν οπτική και ταυτίζονται με την έννοια του μαθητή. Πιστέψτε με στους χώρους αυτούς, όπως οι φυλακές, αντιλαμβάνεσαι άμεσα τη δύναμη και την επιρροή της Παιδείας.

Η εικόνα του σχολείου, και εν γένει της φυλακής, μπορεί να περάσει ως έχει στον κόσμο; Δηλαδή ο κόσμος γνωρίζει τις πραγματικές συνθήκες που επικρατούν, τα προβλήματα και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε τόσο εσείς, όσο και οι μαθητές ή ό, τι γίνεται μέσα στη φυλακή, μένει στη φυλακή; Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης συσκοτίζουν, παραπλανούν ή αναδεικνύουν το έργο και τους ανθρώπους –κρατούμενους και μη- της φυλακής;

Στα 15 χρόνια που υπηρετώ τον χώρο δεν έχω ακόμη καταλήξει εάν και σε τι βαθμό η κοινωνία πρέπει να αποκτά γνώση για τη λειτουργία του Σχολείου και πολύ περισσότερο της Φυλακής από τα ΜΜΕ . Τις περισσότερες φορές γίνεται με όρους που  υπαγορεύονται από τις ανάγκες των μέσων για τηλεθέαση και αριθμό φύλλων (επικαιρότητα, έξαρση εγκληματικότητας ,υποτροπές πρώην κρατουμένων ,από την άλλη θετικά παραδείγματα που θα συγκινήσουν τους αναγνώστες-τηλεθεατές).

Μην ξεχνάμε επίσης πως η λειτουργία των φυλακών αποτελεί άλλοτε το δεξιό και άλλοτε το αριστερό άλλοθι της εκάστοτε κυβέρνησης και αντιπολίτευσης, αν μάλιστα βάλουμε στην εξίσωση τη σχέση των παραπάνω κέντρων εξουσίας με τα ΜΜΕ αντιλαμβάνεστε πως η εικόνα που περνά προς τα έξω είναι μάλλον λίγο «διαφορετική».

Αντίθετα θεωρώ τη γεφύρωση της φυλακής με την κοινωνία επιβεβλημένη ανάγκη αλλά με τρόπο άμεσο και χωρίς ενδιάμεσους. Τα τελευταία χρόνια άλλωστε το Υπουργείο Δικαιοσύνης ανοίγει όλο και περισσότερο τις φυλακές τόσο σε μεμονωμένους πολίτες όσο και σε ομάδες πολιτών και συλλογικότητες και αν αυτό γίνει σε μεγάλο εύρος όπως για παράδειγμα γίνεται στις Φυλακές Αυλώνα θα έχει θαυμάσια αποτελέσματα.

Από την εμπειρία σας μπορείτε να δώσετε ένα ενδεικτικό ποσοστό των μαθητών που είναι πρόθυμοι να μάθουν τα βασικά της εκπαίδευσης και να συνεχίσουν; 

Στις φυλακές του Αυλώνα ακολουθούμε τις επιταγές του αυτονόητου, την ευθυγράμμισή μας δηλαδή στην υποχρέωση της Πολιτείας να μη στερεί σε κανέναν απολύτως το δικαίωμα του στην εκπαίδευση για κανένα λόγο, τυπικό όπως η έλλειψη δομών που συναντάμε σε άλλες φυλακές ή άτυπο που έχει να κάνει με «πατροπαράδοτα στερεότυπα» εξυπηρέτησης του πάλαι ποτέ «άδυτου» των φυλακών που από ότι ακούω δεν έχει εξαλειφθεί πλήρως παντού.

Έτσι πετύχαμε το 80 % των κρατουμένων να μετέχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία ( όταν στις υπόλοιπες φυλακές το ποσοστό αυτό φτάνει δε φτάνει το 8%). Δυστυχώς όμως δε διαθέτουμε ένα σύστημα ιχνηλάτησης αυτών των ανθρώπων ώστε να δούμε το αποτέλεσμα της δουλειάς μας στην καθημερινότητά τους εκτός φυλακής.

Πρώην κρατούμενος που αποφοίτησε από Σχολή της Φυλακής και τώρα εργάζεται σε τεχνική εταιρεία στη Γαλλία

Πολλά είναι τα περιστατικά που με έχουν σημαδέψει και μου έχουν δώσει τη δύναμη  και την απαραίτητη για έναν εκπαιδευτικό ανατροφοδότηση να συνεχίσω να υπηρετώ το Σχολείο της Φυλακής, θα σταθώ ωστόσο σε ένα από αυτά.

Αίθουσα του σχολείου

Μαθητής αφγανικής καταγωγής με τριετή παρουσία στο Σχολείο και συμμετοχή σε δραστηριότητες όπως τη θεατρική, τη μουσική και τη σκακιστική ομάδα του Σχολείου εξέφρασε την επιθυμία να εγγραφεί και στη Σχολή τεχνιτών αλουμινίου που πρόσφατα είχαμε εγκαινιάσει στον Αυλώνα όπως κι έγινε. Ο κύκλος σπουδών ολοκληρωνόταν τον Ιούνιο και στη διάρκεια της σχολικής χρονιάς έλαβε την κλήση του για το Εφετείο του για τον Απρίλιο (που όλοι γνωρίζουμε τι σημαίνει για κάθε κρατούμενο) με πολλές πιθανότητες αποφυλάκισης. Με το που έλαβε την κλήση διαπίστωσα μια αφύσικη δεδομένης της περίστασης αντίδραση απογοήτευσης και άγχους. Δε μου είπε το γιατί, μα για μια εβδομάδα ήταν σαφώς προβληματισμένος και σκυθρωπός.

Μετά από δική μου παραίνεση να μου πει τι τον προβληματίζει, μου δήλωσε πως πρέπει να τον βοηθήσω να πάρει αναβολή από το πολυπόθητο για όλους Εφετείο ώστε να καταφέρει να ολοκληρώσει τη φοίτησή του στη Σχολή Αλουμινίου τον Ιούνιο και να πάρει την πιστοποίηση του τεχνίτη. Έμεινα εμβρόντητος! Κανείς στο παρελθόν δεν είχε ζητήσει κάτι τέτοιο. Κοντολογίς πήγε στο Εφετείο κανονικά, η απόφαση τον αποφυλάκιζε κι εμείς εξασφαλίσαμε τη δυνατότητα να έρχεται από έξω, να παρακολουθεί τα μαθήματα και στο τέλος αποφοίτησε τον Ιούνιο παίρνοντας την πιστοποίηση. Αυτή τη στιγμή εργάζεται στη Γαλλία σε τεχνική εταιρεία τοποθέτησης κουφωμάτων αλουμινίου!

Οι αλλοδαποί δείχνουν θέληση να μάθουν; 

Οι αλλοδαποί μπορώ να πω πως δείχνουν ιδιαίτερη επιθυμία για τη φοίτηση στο Σχολείο σε βαθμό ίσως κατά τι υψηλότερο από τους Έλληνες κάτι που κρίνω λογικό καθώς έχουν έντονη την  ανάγκη εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας πρώτα για τη διαβίωση τους μέσα στη φυλακή και μετά για την αρτιότερη παρακολούθηση της ποινικής υπόθεσής τους. Οι δε αλλοδαποί που κατέχουν την ελληνική βλέπουν το Σχολείο σαν μια ευκαιρία και διέξοδο για να αναπτυχθούν ως προσωπικότητες και να αναζητήσουν μια καλύτερη τύχη στη ζωή τους.

Δε λείπουν ωστόσο και οι δύσκολες περιπτώσεις που η ενσωμάτωσή τους στο σχολικό περιβάλλον χρειάζεται περισσότερο χρόνο αλλά αυτό είναι κάτι που συναντάμε ανεξάρτητα της εθνικής τους καταγωγής, παρατηρείται δηλαδή και με Έλληνες.

Είστε σε επαφή με συναδέλφους σας στο εξωτερικό που υπηρετούν σε ανάλογη θέση; Δηλαδή, υπάρχει κάποιου είδους ανταλλαγή πληροφοριών ή επιμόρφωσης ή συνεργασίας για την βελτίωση του λειτουργήματος που επιτελείτε; 

Πρώτιστα πρέπει να διαμορφώσουμε ένα εσωτερικό δίκτυο που αφορά τα ελληνικά Σχολεία και τους Έλληνες συναδέλφους οι οποίοι πρέπει να αποτελέσουν τη μαγιά για την προσέλκυση νέων εκπαιδευτικών που θα στελεχώσουν τα Σχολεία των Φυλακών που ευελπιστούμε να δημιουργηθούν σε όλες τις ελληνικές φυλακές και θα περιλαμβάνουν όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες και θα είναι ελεύθερα προσβάσιμα από όλους τους κρατούμενους. Ύστερα να πιστοποιηθούμε ως εκπαιδευτικοί κρατουμένων και να επιμορφωνόμαστε συνεχώς. Αυτά επιτάσσουν οι διεθνείς πρακτικές σε επίπεδο χωρών Ε.Ε. Τέλος να γίνουμε περισσότεροι γιατί δυστυχώς είμαστε ελάχιστοι.

Επαφές και συνεργασίες υπάρχουν τόσο με χώρες της Ε.Ε όσο και με τις Η.Π.Α και την Αυστραλία, ανταλλάσσουμε πληροφορίες και πρακτικές με συναδέλφους άλλων χωρών αλλά πρέπει να σημειώσουμε πως η ανθρωπογεωγραφία και η δομή  της φυλακής κάθε χώρας είναι διαφορετική και σε συνάρτηση με τις ιδιαιτερότητες του νομικού πλαισίου της καθεμιάς διαμορφώνεται μια ανομοιογενής στόχευση των σχολείων της φυλακής. Για παράδειγμα στην Αγγλία γίνεται προσπάθεια ομαδοποίησης των συναφών ποινικών υποθέσεων σε κάθε φυλακή και με το κριτήριο της καταγωγής π.χ στην ίδια φυλακή μόνο Άγγλοι με υποθέσεις ναρκωτικών, όπως αντιλαμβάνεστε είναι ευκολότερο να παρέμβεις εκπαιδευτικά σε ένα τέτοιο περιβάλλον σε σύγκριση με μια τυπική ελληνική φυλακή.