Revenge porn: μία μορφή διαδικτυακού "βιασμού"

Αγγελική Πεπόνη, υπ. Δρ.

Η έννοια της κακοποίησης συναντάται σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινής ζωής, με διαφοροποιήσεις στον χώρο, τα πρόσωπα, το κίνητρο, τους δράστες, την φύση της κακοποίησης, κ.ά.. Ένα από τα πεδία όπου λαμβάνει χώρα μία μορφή κακοποίησης είναι το διαδίκτυο. Η μη συναινετική πορνογραφία που εμφανίστηκε ως όρος το 2015[1] έχει παρομοιαστεί με τον ηλεκτρονικό ή διαδικτυακό βιασμό και εμφανίζεται με συνεχή αυξητική τάση σε όλες τις χώρες του κόσμου.

Ο ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΚΔΙΚΗΤΙΚΗΣ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑΣ

Η παραπάνω εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς συνοψίζεται μιντιακά ως ‘’εκδικητική πορνογραφία’’ ή ορθότερα ως ‘‘μη συναινετική πορνογραφία’’[2] ή ‘‘διαδικτυακός βιασμός’’. Ειδικότερα, με τον όρο αυτό εννοείται η δημοσιοποίηση και διασπορά υλικού, φωτογραφικού και βίντεο από προσωπικές στιγμές των ατόμων, μέσω διαδικτύου[3], χωρίς την συγκατάθεση των μελών που προβάλλονται στο εν λόγω υλικό[4] για την διακίνησή του[5]. Αποτελεί έναν προσφάτως διαμορφωμένο ορισμό, καθώς το φαινόμενο έχει εμφανιστεί και ενταθεί τον τελευταίο καιρό με την επικράτηση των κοινωνικών δικτύων στο πεδίο της επικοινωνίας και με την έντονη χρήση τους από τους χρήστες του διαδικτύου.

ΤΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ

Οι δράστες της εκδικητικής πορνογραφίας είναι συχνά πρώην σύντροφοι που έχουν στην κατοχή τους φωτογραφίες ή βίντεο από προσωπικές, σεξουαλικού περιεχομένου στιγμές, από την σχέση τους με το θύμα. Συνήθως, το κίνητρο της πράξης είναι η εκδίκηση/τα αντίποινα για τον χωρισμό, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν συντρέχουν διαφορετικοί λόγοι ανά περίπτωση[6]. Σε μερικές περιπτώσεις, προχωρούν στην κοινοποίηση των σχετικών στιγμιότυπων, ώστε να απειλήσουν ή να εκβιάσουν το θύμα.

Στην πλειονότητα τους, τα θύματα της εκδικητικής πορνογραφίας είναι γυναίκες[7] αφού το σχετικό ποσοστό πλησιάζει το 90%[8], χωρίς να αποκλείεται η ύπαρξη ανδρών θυμάτων. Ειδικότερα, πρόσφατα (09/02/2021) διέρρευσε ένα βίντεο σεξουαλικού περιεχομένου με θύμα έναν άνδρα. Η ηλικιακή ομάδα που θυματοποιείται συνήθως είναι 16-30 ετών[9], ενώ θύματα έχουν υπάρξει και παιδιά[10]. Τα θύματα δεν αποκλείεται να έχουν συναινέσει για την μαγνητοσκόπηση ή φωτογράφηση των ευαίσθητων στιγμών τους, ωστόσο υπάρχει και το ενδεχόμενο να μην έχει υπάρξει συναίνεση ούτε για αυτήν την ενέργεια[11].

Σε περίπτωση που τα θύματα προχωρούν στην μαγνητοσκόπηση προσωπικών στιγμών ή στην φωτογράφηση αυτών με την συγκατάθεσή τους, συναινούν πιθανότατα με σκοπό την προσωπική απόλαυση στα πλαίσια του κλίματος εμπιστοσύνης που υπάρχει ανάμεσα στα μέλη ενός ζεύγους και όχι την διασπορά και δημοσιοποίηση του σχετικού υλικού. Το υλικό αυτό δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από τους θεατές ως πορνογραφικό υλικό[12] με σκοπό την πρόκληση διέγερσης, αλλά ως υλικό ιδιωτικό ερωτικού περιεχομένου που έχει διακινηθεί παρα την θέληση των θυμάτων[13]. Με άλλα λόγια, εάν τα θύματα έχουν συναινέσει για την δημιουργία του υλικού που απεικονίζει προσωπικές τους στιγμές, δεν έχουν συναινέσει για την κοινοποίηση αυτού.

Οι ποινές κατά των δραστών συνδέονται με τις ποινές στο πλαίσιο της παραβίασης των προσωπικών δεδομένων. Βέβαια, η ποινική αντιμετώπιση διαφοροποιείται, εάν η εκδικητική πορνογραφία συνδυάζεται με εκβιασμό, απειλές, κακοποίηση, κ.λπ.[14] Μία σχετική υπόθεση έφθασε στην δικαιοσύνη και ειδικότερα στον Άρειο Πάγο, όταν ο τωρινός σύντροφος της Α είδε την σύντροφο του σε βίντεο ερωτικού περιεχομένου σε ιστοσελίδα πορνογραφικού υλικού. Αφού αναγνώρισε την Α, η τελευταία επιβεβαίωσε την παρουσία της στο βίντεο, αποσαφηνίζοντας πως δεν είχε συναινέσει ούτε για την δημιουργία ούτε και για την δημοσίευσή του, ενώ είχε απαιτήσει από τον πρώην σύντροφό της, ο οποίος και κοινοποίησε το εν λόγω υλικό, να το διαγράψει.[15]

ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Η εκδικητική πορνογραφία άρχισε να απασχολεί έντονα την επικαιρότητα και τα μέσα ενημέρωσης, όταν αποτέλεσαν θύματα της εν λόγω εγκληματικής πράξης, πρόσωπα γνωστά στο ευρύ κοινό μέσα από την τηλεόραση και την δράση τους στα social media. Και στις περιπτώσεις των γνωστών αυτών γυναικών, πρώην σύντροφοι είχαν μαγνητοσκοπήσει υλικό από προσωπικές τους στιγμές ερωτικού χαρακτήρα με τα θύματα. Έπειτα από τον χωρισμό ή την απόρριψη που δέχθηκαν, οι δράστες δημοσιοποίησαν το σχετικό υλικό, επιθυμώντας να βλάψουν τα θύματα και να προκαλέσουν τον στιγματισμό και την προσβολή της προσωπικότητάς τους.

Μια από αυτές τις περιπτώσεις ήταν η περίπτωση της Ι.Τ.. Το θύμα είχε προχωρήσει σε συναινετική σεξουαλική πράξη με τον ερωτικό της σύντροφο. Ο τελευταίος μαγνητοσκόπησε τις προσωπικές τους στιγμές και τις διέρρευσε μετά από ορισμένο χρονικό διάστημα. Το θύμα, όταν αντιλήφθηκε την πράξη του, απευθύνθηκε στην δίωξη ηλεκτρονικού εγκλήματος, ώστε οι σχετικές δημοσιεύσεις να παύσουν να βρίσκονται στον χώρο του διαδικτύου.

Το σημαντικό σε αυτήν την περίπτωση είναι η επιλογή της Ι.Τ. να μαγνητοσκοπήσει την δική της μαρτυρία για το γεγονός στον προσωπικό της λογαριασμό στο YouTube. Παρακολουθώντας την σχετική ανάρτηση, γίνεται περισσότερο κατανοητή η επίδραση της εκδικητικής πορνογραφίας στην ψυχολογία και την ζωή του θύματος. Οι συνέπειες είναι πολυεπίπεδες και δύσκολα διαχειρίσιμες από την πλευρά του θύματος και του οικείου του περιβάλλοντος. Πέραν του δεδομένου στιγματισμού από το κοινωνικό περιβάλλον, το άτομο έχει υποστεί μία ιδιαίτερη μορφή κακοποίησης, αφού το περιστατικό επιδρά πολύπλευρα στην ψυχολογία και στην ζωή του θύματος.

Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί πως, το κύμα συμπαράστασης και στήριξης προς το θύμα της εκδικητικής πορνογραφίας Ι.Τ. αποτέλεσε μία ενιαία ασπίδα και δίχτυ στήριξης του θύματος, καταδικάζοντας την πράξη του δράστη και προσπαθώντας να προστατέψουν και να στηρίξουν την ευαίσθητη ψυχολογική κατάσταση του θύματος. ειδικότερα, με την προβολή του φαινομένου από πρόσωπα, τα οποία μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα κοινωνικά δίκτυα για να επικοινωνήσουν ένα μήνυμα και να προάγουν έναν εγκληματοπροληπτικό τρόπο διαχείρισης, προκαλείται εντονότερη ευαισθητοποίηση του κοινού στα σχετικά θέματα.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Η εκδικητική πορνογραφία αποτελεί μία ιδιαίτερη μορφή κακοποίησης, η οποία ενεργοποιεί μία σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων βίας και περαιτέρω κακοποίησης προς το θύμα. Στις περιπτώσεις όπου έχουν δημοσιοποιηθεί προσωπικές στιγμές των θυμάτων, τα άτομα δέχονται την αποδοκιμασία του οικογενειακού και κοινωνικού τους περιβάλλοντος, απομακρύνονται από το σχολικό περιβάλλον ή από τον εργασιακό χώρο, διαλύονται οι διαπροσωπικές τους σχέσεις με τους συντρόφους τους, δέχονται χλευασμό, υβριστικά σχόλια, παρενοχλήσεις, περαιτέρω κακοποίηση και περιθωριοποίηση[16].

Ο στιγματισμός που υφίστανται τα άτομα αποτελεί μία από τις πιο σκληρές και δύσκολα αντιμετωπίσιμες συνέπειες της εκδικητικής πορνογραφίας. Η τελευταία σε συνδυασμό με την κουλτούρα του βιασμού με συχνές αντιπροσωπευτικές θέσεις ‘‘Με αυτά που φοράει, λογικό να της συμβεί και αυτό’’ ή ‘‘Επόμενο ήταν με τόσους συντρόφους που είχε’’ αναπαράγουν εκ νέου την κακοποίηση που έχει δεχθεί το θύμα και συντελούν στην δευτερογενή του θυματοποίηση. Το θύμα αισθάνεται ένοχο και κατηγορεί τον εαυτό του, ενώ δεν μπορεί να διαχειριστεί την έκθεση στην οποία έχει αναγκαστεί να υποβληθεί, χωρίς την συναίνεση του. Μία από τις συνέπειες της εκδικητικής πορνογραφίας είναι και η αυτοκτονία. Άτομα που δεν μπορούν να διαχειριστούν την βλάβη που έχουν υποστεί από την εγκληματική πράξη, προχωρούν σε αυτοχειρία, μη μπορώντας να βρουν διαφορετική λύση στο μαρτύριό τους.

Η περίπτωση της φοιτήτριας Λ.Κ. στην Θεσσαλονίκη, αποτελεί ένα σχετικά πρόσφατο παράδειγμα για τις διαστάσεις που μπορεί να λάβει η κακοποίηση μέσω της εκδικητικής πορνογραφίας. η φοιτήτρια απειλείτο με δημοσιοποίηση γυμνών φωτογραφιών της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τελικά, οι φωτογραφίες της διέρρευσαν, με αποτέλεσμα το θύμα να μην μπορεί να διαχειριστεί τις σχετικές συνέπειες και να προχωρήσει σε αυτοκτονία.

Ένα ακόμη πρόσφατο παράδειγμα που αποδεικνύει τις τραγικές συνέπειες του διαδικτυακού βιασμού είναι η περίπτωση του Λ. Βίντεο από προσωπικές στιγμές ερωτικού χαρακτήρα διέρρευσε μέσω κοινωνικών δικτύων, με αποτέλεσμα το θύμα της διαδικτυακής κακοποίησης να δημοσιοποιήσει σχετική ανάρτηση, όπου γνωστοποιούσε την επιθυμία του να προχωρήσει σε αυτοκτονία, ύστερα από τον εκβιασμό, τον διασυρμό, την ταπείνωση και την λεκτική και ψυχολογική βία που υπέστη, έπειτα από την δημοσιοποίηση του σχετικού υλικού.[17]

Ένα πρόσφατο και χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαδικτυακής κακοποίησης αποτέλεσε η δημιουργία και ενεργοποίηση διαδικτυακής πλατφόρμας  με χιλιάδες χρήστες παγκοσμίως. Στην πλατφόρμα με ονομασία ‘’chatpic.org’’, οι χρήστες αναρτούσαν βίντεο και φωτογραφικό υλικό, στο οποίο απεικονίζονταν πρώην σύντροφοί τους[18] σε προσωπικές στιγμές ερωτικού χαρακτήρα[19]. Ωστόσο, η πλατφόρμα ‘‘έκλεισε’’ και το σχετικό υλικό ‘‘κατέβηκε’’ από το διαδίκτυο, έπειτα από πολυάριθμες διαμαρτυρίες χρηστών του διαδικτύου[20].

chatpic.org. Φωτογραφία από την ιστοσελίδα https://www.change.org/p/investigation-deletion-ban-of-chatpic-org?recruiter=1166426702&recruited_by_id=92465e90-32a5-11eb-a7df-d7ab489f14ca

Η ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΥ ΒΙΑΣΜΟΥ

Έχοντας παρουσιάσει ορισμένες από τις πιο γνωστές περιπτώσεις εκδικητικής πορνογραφίας στον ελλαδικό χώρο, γίνεται κατανοητή η σημασία της πρόληψης και της ορθής διαχείρισης των θυμάτων. Από την μία πλευρά, θα πρέπει τα άτομα να εμπιστεύονται πολύ προσεκτικά τους συντρόφους τους αναφορικά με τις προσωπικές τους στιγμές, ενώ θα πρέπει να διαφυλάσσουν την προσωπικότητα και την ταυτότητά τους. Σε περίπτωση όπου δεν δίνεται η συναίνεση ούτε για την απαθανάτιση των εν λόγω στιγμών, τα άτομα που δέχονται απειλές ή έχουν υπάρξει θύματα εκδικητικής πορνογραφίας, μπορούν να απευθύνονται:

• στη Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος στο 11188
• στην 24ωρη γραμμή υποστήριξης της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων στο 15900.
• στο chat υποστήριξης για παιδιά 13-18 ετών του Διεθνούς Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας στο Facebook: CSI Insitute ή στο www.csii.gr και στο τηλέφωνο 2111821818[21]
• στην ιστοσελίδα NotYourPorn προσεγγίζεται το θέμα της εκδικητικής πορνογραφίας και τα βήματα που θα μπορούσε να ακολουθήσει ένα θύμα για την αντιμετώπιση της εν λόγω εγκληματικής πράξης [22]

Αγγελική Πεπόνη, Κοινωνιολόγος - ΜΔΕ Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου – Υποψήφια διδάκτωρ τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου