Όψεις ποινικού λαϊκισμού μέσα από τρία επίκαιρα παραδείγματα
|
Το κείμενο που ακολουθεί πραγματεύεται το ζήτημα του ποινικού λαϊκισμού και των ειδικότερων όψεων που αυτός έχει λάβει τα τελευταία χρόνια στην ελληνική πραγματικότητα. Καθώς παρατηρείται η εκ νέου στροφή του ποινικού νομοθέτη στη λογική της αυστηροποίησης των ποινών και της διόγκωσης του πραγματικού χρόνου έκτισης αυτών, είναι κρίσιμο να εξετάζεται διαρκώς η επιστημονική ορθότητα και αποτελεσματικότητα τέτοιου είδους μεταρρυθμίσεων, καθώς και οι κοινωνικές αντιλήψεις δια μέσω των οποίων αυτές νομιμοποιούνται στην κοινή συνείδηση. |
Ο ποινικός λαϊκισμός γενικά
Η έννοια του ποινικού λαϊκισμού εισήχθη για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’90, από τον Anthony Bottoms, όταν την χρησιμοποίησε θέλοντας να περιγράψει τα βασικά χαρακτηριστικά της σύγχρονης ποινικής δικαιοσύνης[1]. Έκτοτε την έννοια έχουν χρησιμοποιήσει και περιγράψει αναρίθμητοι συγγραφείς και ακαδημαϊκοί της ποινικής δικαιοσύνης και της εγκληματολογίας, ενώ η ύπαρξη του ποινικού λαϊκισμού στο επίκεντρο της ποινικής δικαιοσύνης και της εν γένει πολιτικής πραγματικότητας θεωρείται δεδομένη σε όλο το δυτικό–και όχι μόνο–κόσμο[2].
Προσπαθώντας να συνοψίσουμε την έννοια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο ποινικός λαϊκισμός σχετίζεται με τη διαδικασία πολιτικής εργαλειοποίησης του ποινικού δικαίου, εις τρόπον ώστε η επικοινωνιακή λειτουργία ενός ποινικού νόμου να υπερκαλύπτει την αποτελεσματικότητά και την επιστημονική του ορθότητα[3]. Εδράζεται δε στην κοινωνική απαίτηση για επίδειξη σκληρότητας και μηδενικής ανοχής απέναντι στο έγκλημα[4] και στην πεποίθηση ότι η αυστηροποίηση των ποινών και η διόγκωση του πραγματικού χρόνου έκτισης αυτών, συμβάλλουν στην μείωση της εγκληματικότητας[5]. Έτσι, αναπτύσσεται ένας άτυπος ανταγωνισμός μεταξύ αντιπάλων πολιτικών δυνάμεων, για το ποια πλευρά είναι πιο αποφασιστική και επιτελική απέναντι στην ανομία[6]. Φυσικά, όλη αυτή η διαδικασία βασίζεται στην καλλιέργεια, με την αγαστή συνεργασία των Μ.Μ.Ε., μιας εικόνας «ανεξέλεγκτης εγκληματικότητας»[7] και διάχυτης κοινωνικής ανασφάλειας. Έτσι, οι ποινικές μεταρρυθμίσεις δεν σχετίζονται καθόλου με την επιστημονική και εμπειρική τους ορθότητα, δηλαδή με τον βαθμό κατά τον οποίο συμβάλλουν στην μείωση της εγκληματικότητας και της υποτροπής, αλλά εξυπηρετούν κυρίως επικοινωνιακούς και (μικρο)πολιτικούς σκοπούς[8][9].
Φυσικά, η Ελλάδα δεν θα μπορούσε να μείνει εκτός του ρεύματος του ποινικού λαϊκισμού, το οποίο δείχνει να εντείνεται, παρά την – σε μεγάλο βαθμό – επιστημονική κατάρριψη των θεωρητικών του θεμελίων και επικοινωνιακών αξιωμάτων[10]. Στις 28.11.2023 και έως τις 28.12.2023 τέθηκε σε δημόσια διαβούλευση η νομοθετική πρωτοβουλία του Υπουργείου Δικαιοσύνης, υπό τον τίτλο «Παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης – Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας»[11], μέσω της οποίας προτείνονται ιδιαίτερα εκτενείς και ριζικές τροποποιήσεις του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας.
Πολύ συνοπτικά, μέσω των αλλαγών που προτείνονται μέσω του Σχεδίου Νόμου θα επέλθει αύξηση των ανώτατων ορίων των ποινών, αύξηση του πραγματικού χρόνου έκτισης αυτών, αυστηροποίηση των όρων χορήγησης αναστολής στα πλημμελήματα, αυστηροποίηση των όρων χορήγησης απόλυσης υπό όρο κ.α. Κατ’ ουσίαν, αποδομείται η βασική κατεύθυνση του Π.Κ.[12] που εισήχθη με το Ν. 4619/2019, ο οποίος χαίρει της αποδοχής του μεγαλύτερου μέρους του νομικού κόσμου της χώρας, ως προϊόν πολύχρονων διαβουλεύσεων, δια του οποίου λήφθηκαν υπ’ όψιν και υιοθετήθηκαν σε μεγάλο βαθμό τα πορίσματα της εγχώριας και διεθνούς εγκληματολογικής έρευνας[13]. Φυσικά, δεν λείπουν οι κυβερνητικές εξαγγελίες για κατασκευή νέων σωφρονιστικών καταστημάτων και της εισόδου του ιδιωτικού τομέα στο ελληνικό σωφρονιστικό σύστημα[14].
Ειδικότερες εκφάνσεις ποινικού λαϊκισμού
Η τροποποίηση, όμως, αυτή δεν ήρθε ως κεραυνός εν αιθρία. Αντιθέτως, φαίνεται πως το έδαφος είχε ήδη προετοιμαστεί νομοθετικά, κυρίως μέσω τροποποιήσεων επί μέρους άρθρων του Ποινικού Κώδικα, οι οποίες στο μεγαλύτερο μέρος τους εισήχθησαν δια του Ν. 4855/2021 αλλά και δια του Ν. 4637/2019. Ειδικότερα, πρόκειται για τις τροποποιήσεις που υπέστησαν οι διατάξεις που αφορούν στα αδικήματα α) του εμπρησμού σε δάση (άρθρο 265 Π.Κ.), β) των επικίνδυνων παρεμβάσεων στη συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών και γ) των εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής (19ο Κεφάλαιο Π.Κ.). Πρόκειται για τροποποιήσεις οι οποίες διέπονται από την ίδια ακριβώς φιλοσοφία καταστολής και επιλεκτικής αχρήστευσης εγκληματιών, η οποία παρουσιάζεται ως κεντρικός πυλώνας του προταθέντος Σχεδίου Νόμου. Ο δε Ν.4855/2021 έχει υποστεί δριμεία κριτική[15], ενώ χαρακτηρίστηκε από «έλλειψη επιστημονικής τεκμηρίωσης των επιλογών του οι οποίες υπηρετούσαν αποκλειστικά την εντυπωσιοθηρία και είχαν οδηγό τον ποινικό λαϊκισμό»[16]. Όπως θα αναλυθεί και στη συνέχεια, από τα χαρακτηριστικά των τροποποιήσεων αυτών προκύπτει ότι ο βασικότερος νομιμοποιητικός τους λόγος δεν υπήρξε η πρόληψη και η αποτροπή των οικείων εγκλημάτων, αλλά η απάντηση στα αιτήματα και την κριτική της κοινής γνώμης απέναντι σε συγκεκριμένα γεγονότα.
Α. Ο εμπρησμός σε δάση
Ξεκινώντας από το απλούστερο παράδειγμα του εμπρησμού σε δάση, οι βασικές αλλαγές που έφερε ο Ν. 4855/2021 είναι ότι το βασικό αδίκημα αναβαθμίστηκε από πλημμέλημα σε κακούργημα, ενώ στην περίπτωση που επέλθει θάνατος απειλείται πλέον μόνο με ποινή ισόβιας κάθειρξης. Εκ πρώτης όψεως φαντάζει φυσικά ως μια δίκαιη τροποποίηση, η οποία ανταποκρίνεται στο «κοινό περί δικαίου αίσθημα»[17]. Τι είναι όμως εκείνο που καθιστά την συγκεκριμένη τροποποίηση ως «λαϊκίστικη» και μας επιτρέπει να την εντάξουμε στη συζήτηση περί ποινικού λαϊκισμού;
Υπενθυμίζεται στο σημείο αυτό–όχι πως εύκολα ξεχνιέται– ότι τον Αύγουστο του 2021 έπληξαν την Ελλάδα για μια ακόμη φορά καταστροφικές πυρκαγιές, οι οποίες έκαψαν τεράστιες δασικές εκτάσεις, κατέστρεψαν χιλιάδες περιουσίες, ενώ στοίχισαν τη ζωή σε συνολικά 3 ανθρώπους. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Πυροσβεστικής, κάηκαν συνολικά 1.301.239 στρέμματα δασικών εκτάσεων, με τη μεγαλύτερη καταστροφή να εντοπίζεται στις περιοχές της Εύβοιας (511.854 στρέμματα), της Αρχαίας Ολυμπίας (150.000 στρέμματα), της Ανατολικής Μάνης (101.001 στρέμματα), των Βιλίων (94.590 στρέμματα) και της Βαρυμπόμπης (83.774 στρέμματα)[18]. Στις αιτίες της καταστροφής αυτής, εκτός από τις συνθήκες ακραίου καύσωνα, συγκαταλέγονται η κακή συντήρηση και η έκρηξη υποσταθμού της Δ.Ε.Η. (Βαρυμπόμπη)[19], η καύση κλαδιών εν μέσω αντιπυρικής περιόδου (Κορινθία και Γεράνεια Όρη)[20], ενώ πραγματοποιήθηκαν αρκετές συλλήψεις για εμπρησμό[21]. Πάνω απ’ όλα όμως, αναδείχθηκε η υποστελέχωση σε ανθρώπινο δυναμικό και η έλλειψη τεχνικού εξοπλισμού και επιχειρησιακής ετοιμότητας του Πυροσβεστικού Σώματος, η υποβάθμιση του ρόλου των τοπικών φορέων δασοπροστασίας, καθώς και οι επιχειρησιακές ελλείψεις και ο προβληματικός συντονισμός μεταξύ των αρμόδιων φορέων.
Απέναντι στην κοινωνική κριτική που δημιουργήθηκε για όλα τα παραπάνω, έγιναν πάμπολλες εξαγγελίες για αναδιαρθρώσεις και στρατηγικές αλλαγές[22]. Παράλληλα, υπάρχουν διεθνή παραδείγματα μέτρων πρόληψης δασικών πυρκαγιών, τα οποία φαίνεται να είναι αποτελεσματικά[23]. Το μοναδικό, όμως, μέτρο που φαίνεται πραγματικά να ελήφθη, ήταν η τροποποίηση που επέφερε στις οικείες διατάξεις του Ποινικού Κώδικα ο Ν. 4855/2021. Εδώ ακριβώς εντοπίζεται και ο λαϊκίστικος χαρακτήρας της εν λόγω στρατηγικής. Αντί να ανοίξει ένας ευρύς δημόσιος διάλογος περί των αιτιών πρόκλησης και μη έγκαιρης πρόληψης και αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών, με τη διαμόρφωση των αντίστοιχων κρατικών υποχρεώσεων, η συζήτηση τεχνηέντως μεταφέρεται μονόφθαλμα στο ζήτημα του εμπρησμού ως ποινικό αδίκημα. Μια συζήτηση δηλαδή, η οποία μεταθέτει το κέντρο βάρος από την πρόληψη στην καταστολή και την τιμώρηση. Εκεί, η πολιτεία έρχεται ως «τιμωρός» να αυστηροποιήσει το ποινικό πλαίσιο γύρω από το συγκεκριμένο αδίκημα, απεκδυόμενη των ευθυνών της, προτάσσοντας αφενός λόγους ανωτέρας βίας (κλιματική αλλαγή, καιρικές συνθήκες κ.ο.κ.) και αφετέρου ατομικής ευθύνης και εγκληματικών ενεργειών.
Β. Επικίνδυνες παρεμβάσεις στη συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών
Όμοιο είναι το σκεπτικό και σε ό,τι αφορά το αδίκημα των επικίνδυνων παρεμβάσεων στη συγκοινωνία μέσων σταθερής τροχιάς, πλοίων και αεροσκαφών. Λίγους μήνες μετά το πολύνεκρο δυστύχημα των Τεμπών, το οποίο άφησε έκθετη τόσο την εν ενεργεία κυβέρνηση, όσο και το σύνολο των ελληνικών κυβερνήσεων του 21ου αιώνα, επήλθε μία νομοθετική αλλαγή. Συγκεκριμένα, με τον Ν. 5039/2023 τροποποιήθηκε το άρθρο 291 Π.Κ. και ειδικότερα προβλέφθηκε η ποινή ισόβιας κάθειρξης για την περίπτωση κατά την οποία η τέλεση του αδικήματος είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο άλλου. Φυσικά, πρέπει να τονιστεί ότι στην προϋφιστάμενη μορφή του συγκεκριμένου άρθρου και συγκεκριμένα στο τελευταίο εδάφιο αυτού ήδη προβλεπόταν ότι «Αν προκλήθηκε ο θάνατος μεγάλου αριθμού ανθρώπων, το δικαστήριο μπορεί να επιβάλει ισόβια κάθειρξη».
Το δυστύχημα των Τεμπών ανέδειξε τις τεράστιες ελλείψεις του συγκοινωνιακού δικτύου στην χώρα μας[24], ενώ ήρθε στην επιφάνεια το γεγονός ότι οι εργαζόμενοι του κλάδου ήδη επί πολλά έτη προειδοποιούσαν για τον μόνιμο κίνδυνο δυστυχημάτων[25]. Απέναντι στο τεράστιο κύμα κοινωνικής κριτικής, τόσο από τους πολίτες όσο και από τον πολιτικό κόσμο, αναπτύχθηκε εκ μέρους της κυβερνήσεως το αφήγημα του ανθρώπινου λάθους και της μετάθεσης ευθυνών σε προηγούμενες κυβερνήσεις[26].
Στο πλαίσιο αυτό και ενώ ένα στρατηγικό και εμπεριστατωμένο σχέδιο αποκατάστασης, εκσυγχρονισμού και εν γένει μεταρρύθμισης του σιδηροδρομικού δικτύου στην Ελλάδα εξακολουθεί να φαντάζει ως όνειρο θερινής νυκτός, φαίνεται πως η παραπάνω νομοθετική τροποποίηση, έρχεται για μια ακόμη φορά να επιτελέσει έναν ρόλο κατευνασμού της κοινής γνώμης και περιβολής της πολιτικής εξουσίας με το προσωπείο της επιτελικότητας και της αποτελεσματικότητας. Αυτό φυσικά κατά την χρονική στιγμή που τα ατυχήματα των συγκοινωνιών σταθερής τροχιάς συμβαίνουν καθημερινά[27]. Τόσο κραυγαλέος είναι ο ποινικός λαϊκισμός στην προκειμένη περίπτωση, όπου, όπως είδαμε, ο «πολύνεκρος» χαρακτήρας ενός τέτοιου αδικήματος, ήδη τιμωρούταν με ισόβια κάθειρξη και κατά συνέπεια η περίπτωση των Τεμπών ήδη ενέπιπτε στην πρόβλεψη αυτή. Παρ’ όλα αυτά, κρίθηκε απαραίτητη η τροποποίηση αυτή για λόγους επικοινωνιακούς, όπως και έγινε, δίχως να προσφέρεται τίποτα το ουσιαστικό από αυτήν.
Γ. Το σεξουαλικό έγκλημα
Τέλος, η ελληνική πολιτική και νομική επικαιρότητα δεν προσφέρει κανένα καλύτερο πεδίο μελέτης και ανάλυσης του φαινομένου του ποινικού λαϊκισμού από εκείνο των σεξουαλικών αδικημάτων. Το κίνημα «MeToo» στην Ελλάδα έφερε στο προσκήνιο πολλές υποθέσεις σεξουαλική κακοποίησης γυναικών και ανηλίκων, πολλές εκ των οποίων βρίσκονται αυτή τη στιγμή στις δικαστικές αίθουσες. Παράλληλα, έχει ανοίξει διάπλατα ο διάλογος περί γυναικοκτονίας και καθημερινά έρχονται στο προσκήνιο νέες υποθέσεις[28]. Ως αντίδραση στα φαινόμενα αυτά και υπό την επίδραση του φαιδρού τρόπου προβολής τους από τα Μ.Μ.Ε., καλλιεργείται ένας «ηθικός πανικός», ο οποίος πέραν από το γεγονός ότι σε καμία περίπτωση δεν καλλιεργεί τον γόνιμο διάλογο, αποτελεί εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη απόψεων αυστηροποίησης των ποινών, εξόντωσης των δραστών και καταπάτησης ατομικών δικαιωμάτων[29]. Και αυτό σε μία χώρα η οποία έχει τα υψηλότερα ποσοστά μεγάλων ποινών φυλάκισης στην Ευρώπη[30].
Αξίζει να σημειωθούν ορισμένες πτυχές των πρόσφατων τροποποιήσεων στο συγκεκριμένο πεδίο. Σε σχέση με την υπό όρο απόλυση, δυνάμει του αρ. 19 Ν. 4855/2021, ενώ γενικά για τα κακουργήματα απαιτείται η έκτιση με ευεργετικό υπολογισμό ημερών ποινής των 3/5 της ποινής και με πραγματική έκτιση 2/5 αυτής, για μια σειρά αδικημάτων, μεταξύ των οποίων και τα αδικήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής, απαιτείται η έκτιση των 4/5 ευεργετικώς υπολογισθέντος χρόνου και 3/5 πραγματικού χρόνου έκτισης. Παράλληλα, με το αρ. 50 Ν. 4985/2022, αυστηροποιούνται οι όροι χορηγήσεως τακτικών αδειών στους καταδικασθέντες για τα εν λόγω αδικήματα και απαιτείται πλέον η έκτιση των 5/6 του πραγματικού χρόνου έκτισης (τα 5/6 των 2/5), αντί του 1/6 που είναι ο κανόνας για τα υπόλοιπα αδικήματα.
Πρέπει κανείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός εξετάζοντας τέτοιου είδους πρακτικές και προτάσεις. Και τούτο διότι στην περίπτωση των σεξουαλικών αδικημάτων, εκτός από τον μύθο της ειδικής και γενικής πρόληψης μέσω των αυστηρών ποινών, παραμονεύουν και ντετερμινιστικές απόψεις που προέρχονται από άλλους αιώνες, οι οποίες κερδίζουν ολοένα και περισσότερο χώρο στο δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για αντιλήψεις και θεωρίες, οι οποίες θέλουν τον δράστη των σεξουαλικών αδικημάτων, ειδικά κατά ανηλίκων, ως έναν δράστη ο οποίος πάσχει από κάποιου είδους ανίατη ασθένεια, μη επιδεκτικό σωφρονισμού και συνεπώς ως μοναδική αρμόζουσα αντιμετώπιση του παρουσιάζεται εκείνη του κοινωνικού εξοστρακισμού για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Ομοίως, οι δράστες βιασμού ή γυναικοκτονίας τείνουν να αντιμετωπίζονται από τα μέσα ως ψυχικά άρρωστοι. Όλα τα ανωτέρω, τη στιγμή κατά την οποία η υιοθέτηση εναλλακτικών μοντέλων αναμόρφωσης ανά την υφήλιο φαίνεται να ασκούν ιδιαίτερα θετική επίδραση στα ποσοστά υποτροπής των δραστών σεξουαλικών αδικημάτων[31].
Εν τούτοις, κυριαρχεί η τάση παθολογικοποίησης των αδικημάτων αυτών και η συζήτηση για συστημικές παθογένειες της ελληνικής – και όχι μόνο – κοινωνίας (πατριαρχία, ρόλος οικογένειας, στάση αστυνομικών αρχών απέναντι σε καταγγελίες κ.ο.κ.) μένει στο παρασκήνιο. Έτσι, ολόκληρη η δημόσια σφαίρα, τόσο σε επίπεδο διαλόγου όσο και σε επίπεδο πράξεων και πρωτοβουλιών εκ μέρους της Πολιτείας, στρέφεται γύρω από το πεδίο της καταστολής και όχι της πρόληψης αλλά και της περίθαλψης των θυμάτων[32]. Παράλληλα, ανοίγει διάπλατα ο δρόμος για καταπάτηση θεμελιωδών ατομικών δικαιωμάτων θυμάτων αλλά και δραστών, μέσω της λογικής της επιλεκτικής αχρήστευσης (selective incapacitation)[33].
Αντί επιλόγου
Εξετάζοντας τα παραπάνω παραδείγματα, αναδεικνύονται ορισμένες ειδικότερες πτυχές του ποινικού λαϊκισμού, πέρα από τα γενικά του χαρακτηριστικά. Αρχικά, βλέπουμε πως η αυστηροποίηση του ποινικού πλαισίου, έρχεται όχι μόνο ως ένα εργαλείο επικοινωνιακής πολιτικής εκ μέρους της πολιτικής εξουσίας, αλλά επιτελεί και έναν ακόμα ρόλο: την στρέβλωση του δημοσίου διαλόγου γύρω από επίκαιρα ζητήματα που ενέχουν πολιτικό κόστος για την εκάστοτε κυβέρνηση και με τον τρόπο αυτό απορρόφηση και εξομάλυνση της κριτικής γύρω από τα εν λόγω ζητήματα. Έτσι, η επιστήμη δίνει τη θέση της στον εντυπωσιασμό, το κράτους δικαίου υποχωρεί μπροστά στο ένστικτο του κοινωνικού κανιβαλισμού και η καταστολή προτάσσεται έναντι της πρόληψης και της μεταρρύθμισης με βάση τα πορίσματα της επιστημονικής κοινότητας και της εμπειρικής έρευνας.
Στέφανος Π. Πέτρου, Δικηγόρος, LL.M. Ποινικών Επιστημών
* Κολάζ από πάνω προς τα κάτω: 1η φωτογραφία από geralt στο Pixabay, 2η φωτογραφία από GoranH στο Pixabay, 3η φωτογραφία από Lum3n στο Pixabay.
[1] Bottoms, A.E. (1995). The philosophy and politics of punishment and sentencing. Σε C. Clarkson & R. Morgan, The Politics of Sentencing Reform (σ. 17 – 49). Oxford: Clarendon Press.
[2] Βλ. ενδεικτικά Pratt J., Miao M. (2017). Penal Populism: The End of Reason. Σε Nova Criminis, τ. 13. Διαθέσιμο ηλεκτρονικά σε https://ssrn.com/abstract=2903819 και Hogg R. (2003). Phantom of the Prison. Review of ‘’Penal Populism and Public Opinion: Lessons From Five Countries’’ by Julian V. Roberts et al.’’. Σε Australian Book Review, 2003, τ. 251. σ. 57, διαθέσιμο σε https://fac.flinders.edu.au/items/bb09b0df-af0b-4013-83b7-4dcf102d185d/full.
[3] Roberts V. J., Stalans J. L., Indermaur D., Hough M. (2003). Populism and Public Opinion: Lessons from Five Countries (σ. 61 – 76). New York: Oxford University Press.
[4] Pratt J. (2007). Penal Populism (σ. 1, 23, 91, 129 κ.α.). Oxford, New York: Routledge.
[5] Για το ζήτημα αυτό βλ. ενδεικτικά Petrich M.D., Pratt C. T., Jonson L. J. και Cullen T. F. (2021). ‘’Custodial Sanctions and Reoffending: A Meta-Analytic Review’’. Σε Crime and Justice, 2021, τ. 50, σ. 353 – 424. Στη σύγχρονη αυτή μετα-αναλυτική έρευνα επιχειρείται μια συνολική επισκόπηση συνολικά 116 ερευνών οι οποίες αφορούν στην επίδραση των στερητικών της ελευθερίας ποινών στην υποτροπή.
[6] Dobrynina M. (2017). ‘’The Roots of Penal Populism: the Role of Media and Politics. Σε Kriminologijos studijos, 2016, τ. 4, σ. 98 – 124.
[7] Βλ. ενδεικτικά δημοσιεύματα, μεταξύ εκατοντάδων άλλων, σε εφημερίδα “ΤΟ ΒΗΜΑ” στις 24.04.2023 με τίτλο “Κάθε ημέρα 201 κλοπές και 10 ληστείες’’ (https://www.tovima.gr/print/society/kathe-imera-201-klopes-lfkai-10-listeies/), σε ιστοσελίδα “ΝΕWS BREAK’’ στις 20.02.2022 με τίτλο ‘’Ανεξέλεγκτη η εγκληματικότητα της διπλανής πόρτας’’ (https://www.newsbreak.gr/ellada/300018/nexelegkti-egklimatikotita-diplanis-portas/) και σε ιστοσελίδα “IN.GR’’ στις 23.10.2023 με τίτλο ‘’Εγκληματικότητα: Απόγνωση και ανασφάλειας στους πολίτες από την έξαρση βίας’’ (https://www.in.gr/2023/10/23/greece/egklimatikotita-apognosi-kai-anasfaleia-stous-polites-apo-tin-eksarsi-tis-vias/).
[8] Roberts V. J. κ.α. (2003). Populism and Public Opinion: Lessons from Five Countries. Κεφάλαιο 5 ‘’The Influence of the Media’’ (σ. 76 - 92). New York: Oxford University Press και Hough M. (2002). Populism and Punitive Penal Policy". Σε Criminal Justice Matters, 2002, σ. 4-5.
[9] Ενδεικτικό της παρατήρησης αυτής είναι το γεγονός ότι το προταθέν Σχέδιο Νόμου με τίτλο «Παρεμβάσεις στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας για την επιτάχυνση και την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης – Εκσυγχρονισμός του νομοθετικού πλαισίου για την πρόληψη και την καταπολέμηση της ενδοοικογενειακής βίας», για το οποίο γίνεται λόγος κατωτέρω, καταρτίστηκε χωρίς τη σύμπραξη νομικών επιστημόνων, εγκληματολόγων, κοινωνικών λειτουργών κ.ο.κ. Βλ. μεταξύ άλλων δηλώσεις Υπουργού Δικαιοσύνης στη Γενική Συνέλευση της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων (ΕνΔΕ), διαθέσιμες σε https://www.dikastiko.gr/eidhsh/geniki-syneleysi-ende-stop-floridi-stis-nomoparaskeyastikes-quot-gia-na-min-nomothetoyn-gia-pelates-toys-quot-aichmes-stenioti-gia-tin-7i-allagi-stoys-kodikes.
[10] Ήδη το κατατεθειμένο Σχέδιο Νόμου, στο Άρθρο 2 αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «…Αντικείμενο του παρόντος είναι: α) η τροποποίηση των διατάξεων του Ποινικού Κώδικα και του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, προκειμένου η εφαρμογή τους να συμβάλλει στην ουσιαστικότερη, αποτελεσματικότερη, και αμεσότερη διεξαγωγή της ποινικής δίκης, στην ενίσχυση της εγκληματοπροληπτικής λειτουργίας της ποινής μέσω των αρχών της γενικής και ειδικής πρόληψης και στην οικονομία της ποινικής διαδικασίας…». Βλ. και Petrich M.D., Pratt C. T., Jonson L. J. και Cullen T. F. (2021).ο.π.
[11] Για το περιεχόμενο της δημόσιας διαβούλευσης και το πλήρες Σχέδιο Νόμου βλ. http://www.opengov.gr/ministryofjustice/?p=17064.
[12] Σύμφωνα με την Αιτιολογική Έκθεση του Ν.4619/2019 μεταξύ των βασικών αρχών που διέπουν το εν λόγω νομοθέτημα είναι ‘’η αρχή της επιείκειας’’ και ‘’ η αρχή της επικουρικότητας του ποινικού δικαίου’’ (σελ. 3). Παράλληλα, η προσαρτώμενη Έκθεση Αξιολόγησης Συνεπειών Ρυθμίσεων χαρακτηριστικά αναφέρει ότι “...Παράλληλα, με την παρούσα πρωτοβουλία, αντιμετωπίζονται οι ιδιαίτερα υψηλές απειλούμενες ποινές, που υπήρξαν το αποτέλεσμα της αυστηροποίησης των ποινικών κανόνων, μέσω της οποίας επιδιώχθηκε η επίλυση κοινωνικών προβλημάτων χρησιμοποιώντας το ποινικό δίκαιο όχι ως ultimum refigium, αλλά ως το πρώτο νομοθετικό μέσο αποτροπής συμπεριφορών που βλάπτουν ή διακινδυνεύουν έννομα αγαθά, με αποτέλεσμα την επιβάρυνση του μηχανισμού απονομής της ποινικής δικαιοσύνης, καθώς και την πρόκληση του προβλήματος του υπερπληθυσμού των φυλακών, κι αυτό παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα βρισκόταν κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο εγκληματικότητας…” (σελ. 135-136). Τέλος, μεταξύ των στόχων των ρυθμίσεων συγκαταλέγεται “... η ενίσχυση και εμπέδωση των ποινικών κυρώσεων που δεν συνδέονται με εγκλεισμό σε καταστήματα κράτησης, ο μέγιστος δυνατός περιορισμός του εγκλεισμού των ανηλίκων και η ελάφρυνση του φαινομένου του υπερπληθυσμού των φυλακών…’’ (σελ. 136).
[13] Βλ. ενδεικτικά Παύλου Σ., Κοσμάτος Κ. (2020). Οι Κυρώσεις στον Νέο Ποινικό Κώδικα. Αθήνα - Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα.
[14] Κουλούρης Ν. (2022). «Ίσως δεν έχουμε και τόσες φυλακές»:Οι (πρόχειροι) σχεδιασμοί μιας (επεκτατικής) σωφρονιστικής πολιτικής». Σε ηλεκτρονικό περιοδικό The Art of Crime. τεύχος Νοεμβρίου 2022. διαθέσιμο σε https://theartofcrime.gr/nov-2022/.
Βλ. επίσης ενδεικτικά δημοσιεύματα στην εφημερίδα “Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ” στις 05.12.2023 με τίτλο “Νέες φυλακές για 3.000 κρατουμένους’’ (https://www.kathimerini.gr/politics/562761223/nees-fylakes-gia-3-000-kratoymenoys/) και στην “ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ” στις 13.10.2023 με τίτλο “Τέσσερις «μνηστήρες» για μεγάλη μετεγκατάσταση των φυλακών Κορυδαλλού’’ (https://www.efsyn.gr/oikonomia/elliniki-oikonomia/407836_tesseris-mnistires-gia-ti-metegkatastasi-ton-fylakon-korydalloy).
[15]Βλ. μεταξύ άλλων Στυλιανίδου Χ. (2021). Ο νόμος 4855/2021, οι αλλαγές στον Ποινικό Κώδικα και τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας και η κριτική που ασκήθηκε. Διαθέσιμο σε https://govwatch.gr/o-nomos-4855-2021-oi-allages-ston-poiniko-kodika-kai-ton-kodika-poinikis-dikonomias-kai-i-kritiki-poy-askithike/.
[16] Φυτράκης Ε. (2023). Ο ν. 4895/2022 ως αλλαγή (σωφρονιστικού) παραδείγματος. Σε περιοδικό Εγκληματολόγοι, 2023, 11, σ. 1 – 3.
[17] Η φράση αυτή χρησιμοποιείται στην Αιτιολογική Έκθεση του Ν.4855/2021 (σελ. 111), όπου αναφέρεται ότι «…Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου περιλαμβάνει τροποποιήσεις, βελτιώσεις, εξορθολογισμό των προβλεπόμενων ποινών, επαναφορά σημαντικών διατάξεων, οι οποίες είτε είχαν καταργηθεί, είτε είχαν υποβαθμιστεί σε πλημμελήματα, επισύροντας χαμηλότερες ποινές και προκαλώντας το κοινό περί δικαίου αίσθημα…». Διαθέσιμη σε https://www.hellenicparliament.gr/Nomothetiko-Ergo/Anazitisi-Nomothetikou-Ergou?law_id=f6407a03-9706-4ec8-b25e-add3016521e7.
[18] Βλ. Στοιχεία από τα πρακτικά της Ημερίδας για τον απολογισμό της αντιπυρικής περιόδου έτους 2021, δμοσιευμένα και διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του Πυροσβεστικού Σώματος https://www.fireservice.gr/el_GR/-/emerida-gia-ton-apologismo-tes-antipyrikes-periodou-etous-2021.
[19] Βλ. δημοσίευση στην εφημερίδα “ΤΑ ΝΕΑ” στις 24.05.2022 σχετικά με το 42σέλιδο πόρισμα της Πυροσβεστικής για την εκδήλωση της πυρκαγιάς στην Βαρυμπόμπη τον Αύγουστο του 2021 (https://www.tanea.gr/2022/05/24/greece/fotia-se-tatoi-varympompi-to-apokalyptiko-porisma-se-poious-epirriptontai-eythynes/).
[20] Βλ. δημοσίευση στην εφημερίδα “ΠΡΩΤΟ ΘΕΜΑ” στις 22.05.2021 σχετικά με τις δηλώσεις του Αρχηγού της Πυροσβεστικής αναφορικά με την πυρκαγιά στα Γεράνεια Όρη (https://www.protothema.gr/greece/article/1126445/fotia-sta-geraneia-ori-arhigos-purosvestikis-den-xekinise-apo-ameleia-i-purkagia/).
[21] Βλ. σχετικό δημοσίευμα στην εφημερίδα “ΕΘΝΟΣ” στις 18.08.2021 στο οποίο γίνεται λεπτομερής καταγραφή των συλλήψεων και προσαγωγών (https://www.ethnos.gr/greece/article/170639/fotiesoxarthston46syllhpseongiaemprhsmo)
[22] Βλ. Στοιχεία από τα πρακτικά της Ημερίδας για τον απολογισμό της αντιπυρικής περιόδου έτους 2021, δμοσιευμένα και διαθέσιμα στην ιστοσελίδα του Πυροσβεστικού Σώματος https://www.fireservice.gr/el_GR/-/emerida-gia-ton-apologismo-tes-antipyrikes-periodou-etous-2021.
[23] Βλ. συνέντευξη του προέδρου του διοικητικού συμβουλίου του Οργανισμού Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Πυρκαγιών της Πορτογαλίας στον Γιώργο Λιάλιο, δημοσιευμένη στην εφημερίδα «Καθημερινή» στις 08.09.2021 και διαθέσιμη σε https://www.kathimerini.gr/society/561486787/pos-i-portogalia-gyrise-selida-stis-dasikes-pyrkagies/. Βλ. επίσης άρθρο του José Luis Ricón με τίτλο «Why California Burns: The Facts Behind the Flames», δημοσιευμένο σε https://future.com/why-california-burns-the-facts-behind- the-flames/ .
[24] Βλ. ενδεικτικό ηλεκτρονικό δημοσίευμα στην εφημερίδα “Οικονομικός Ταχυδρόμος” την 01.03.2023 με τίτλο ‘’Τρένα: Στην Ελλάδα το πλέον θανατηφόρο σιδηροδρομικό δίκτυο της Ευρώπης [γραφήματα]’’ (https://www.ot.gr/2023/03/01/epikairothta/trena-stin-ellada-to-pleon-thanatiforo-sidirodromiko-diktyo-tis-eyropis-grafimata/).
[25] Βλ. ενδεικτικό ηλεκτρονικό δημοσίευμα στην εφημερίδα “Οικονομικός Ταχυδρόμος” την 01.03.2023 με τίτλο ‘’Τέμπη: Η προειδοποιητική ανακοίνωση από 7/2 – «Δεν θα περιμένουμε το δυστύχημα που έρχεται»’’.
[26] Βλ. Τηλεοπτικό διάγγελμα του Πρωθυπουργού την 01.03.2023, στο οποίο μεταξύ άλλων δηλώνει ότι “...καθώς όλα δείχνουν ότι το δράμα οφείλεται δυστυχώς κυρίως σε τραγικό ανθρώπινο λάθος…”. Στην συνέχεια μέσω ανάρτησης στα social media ο ίδιος δηλώνει ότι ‘’...Ως πρωθυπουργός, οφείλω σε όλους, αλλά πάνω από όλα στους συγγενείς των θυμάτων, μια μεγάλη ΣΥΓΓΝΩΜΗ. Τόσο προσωπική, όσο και στο όνομα όλων όσοι κυβέρνησαν τη χώρα εδώ και χρόνια…’’ για να συνεχίσει αναφέροντας πως “... Δεν μπορούμε, δεν θέλουμε και δεν πρέπει να κρυφτούμε πίσω από το ανθρώπινο σφάλμα…”.
[27] Βλ. δημιουργία σπινθήρων κάτω από τα βαγόνια του Προαστιακού Σιδηρόδρομου στις 10.05.2023 (https://www.in.gr/2023/05/10/greece/proastiakos-anastatosi-gia-tous-epivates-stin-kineta-spinthires-ekanan-ton-syrmo-na-stamatisei/) και σύγκρουση τρένου με πεσμένο στις ράγες δέντρο στις 12.01.2024, εκ του οποίου τραυματίστηκε ο μηχανοδηγός (https://www.efsyn.gr/ellada/koinonia/418658_proskroysi-trenoy-se-pesmeno-dentro).
[28] Βλ. 4η Ετήσια Έκθεση για τη βία κατά των γυναικών - Νοέμβριος 2023 (ιδίως σελ. 116 επ.) της Γενικής Γραμματείας Ισότητας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Υπουργείου Κοινωνικής Συβοχλης και Οικογένειας. Διαθέσιμη σε https://isotita.gr/wp-content/uploads/2023/11/4h-ethsia-ekthesi-gia-ti-Via-kata-twn-gynaikwn.pdf.
[29] Μιχαλακέα Α. (2021). ‘’Θέαμα, ηθικός πανικός, και επέκταση του κρατικού αυταρχισμού: Τρία σημεία για το ελληνικό #MeToo’’. Σε ‘’Ας μιλήσουμε για τα ΜΜΕ #4 - Ελληνικό #MeToo & δημόσιος λόγος’’, που δημοσιεύει η ομάδα Media Jokers σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικό ‘’ΕΝΑ’’, διαθέσιμο σε https://www.enainstitute.org/θέαμα-ηθικός-πανικός-και-επέκταση-του/.
[30] Καστανίδου, Ε. (2022). «Η αυστηροποίηση των ποινών ως βασική επιλογή του υπουργείου Δικαιοσύνης». Εφημερίδα των Συντακτών, 18.10.2021. Διαθέσιμο στο https://www.efsyn.gr/stiles/apopseis/315091_i-aystiropoiisi-ton-poinon-os-basiki-epilogi-toy-ypoyrgeioy-dikaiosynis και περαιτέρω παραπομπή στην Έκθεση της Γενικής Διεύθυνσης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και Κράτους Δικαίου του Συμβουλίου της Ευρώπης (Δεκέμβριος 2018).
[31] Γιαννούλης Γ. (2019). ‘’Η πρόληψη της υποτροπής μέσω νεότερων σωφρονιστικών μοντέλων αποκατάστασης/επανένταξης (rehabilitation)’’. Σε ετήσια έκδοση ‘’Εγκληματολογία’’. τ. 9. σ. 103 - 118. Διαθέσιμο σε https://www.hscriminology.gr/wp-content/uploads/2019/02/EGKLHMA_2019-praktika.pdf.
[32] Κασάπογλου Α., Κόρος Δ. (2023). Ποινικός λαϊκισμός και το σεξουαλικό έγκλημα. Σε περιοδικό Εγκληματολόγοι, 2023, τ. 10, σ. 1 – 6.
[33] Κασάπογλου Α., Κόρος Δ. (2023). ο.π.