Κακοποίηση ζώων: η κορυφή του παγόβουνου της βίας

Αγγελική Πεπόνη, υπ. Δρ.

 

Η κακοποίηση των ζώων ως πράξη συνδέεται άμεσα με την αντίληψη των ανθρώπων και με την απαξίωσή τους προς τις ζωές τους ή για την στρεβλή εικόνα που έχουν οι ίδιοι ότι τα ζώα δεν κακοποιούνται (όπως περιπτώσεις σε εκτροφεία και φάρμες). Θεωρώντας τα ζώα υποδεέστερες μορφές ζωής, ανίκανες να αισθανθούν πόνο και αντιλαμβανόμενοι την ύπαρξη των ζώων εργαλειακά και μόνο, οι άνθρωποι ζούσαν επί έτη με την πεποίθηση του ανώτερου έλλογου όντος. Ωστόσο, και σήμερα παρατηρούνται περιστατικά κακοποίησης ζώων, αν και ο πραγματικός αριθμός των σχετικών περιστατικών παραμένει στην πλευρά του σκοτεινού αριθμού εγκληματικότητας[1].

Παρότι θα πίστευε κανείς πως τα δεδομένα έχουν αλλάξει με την πάροδο των ετών και με την δραστηριοποίηση διαφόρων οργανώσεων για την ευαισθητοποίηση των ανθρώπων για τα δικαιώματα των ζώων και την προστασία της ζωής τους, παρατηρούνται περιστατικά κακοποίησης ζώων, οικόσιτων και αδέσποτων – από την παραμέλησή τους έως και την θανάτωσή τους, τα οποία συχνά συνδέονται και με την κακοποίηση ανθρώπων[2].

Εννοιολογικός ορισμός

Κάνοντας μία σύντομη βιβλιογραφική επισκόπηση, γίνεται κατανοητό πως, οι εγκληματολογικές έρευνες δεν έχουν καταλήξει σε έναν σαφή και ακριβή ορισμό για την κακοποίηση ζώων, ενώ έχουν σημειωθεί αρκετές απόπειρες εννοιολογικού προσδιορισμού της προαναφερθείσας κακοποίησης. Ο πιο αντιπροσωπευτικός και περιεκτικός ορισμός είναι ο εξής: κακοποίηση ζώου θεωρείται κάθε πράξη, η οποία συμβάλλει στην πρόκληση πόνου ή θανάτου του ζώου[3].

Σε γενικές γραμμές, η κακοποίηση ζώων αφορά τις παρακάτω ενέργειες: βασανισμό, επιβολή σωματικής βίας, τραυματισμό, πρόκληση επώδυνου θανάτου, παραμέληση, εγκατάλειψη, καταπόνηση, μεταφορά τους με ενδεχόμενη έκθεση σε κίνδυνο.[4] Όλες οι προαναφερθείσες πράξεις έχουν κοινό παρονομαστή την κακομεταχείριση των ζώων από τον άνθρωπο.

Φωτογραφία από: https://www.petsafe.net/media/images/learn/May-Infographic-AnimalCruelty-5-22.jpg

Με άλλα λόγια, είτε γίνεται αναφορά σε βιομηχανίες που εκμεταλλεύονται και κακομεταχειρίζονται τα ζώα είτε για άτομα που μεμονωμένα κυνηγούν ή εμπορεύονται προστατευόμενα είδη ζώων ή τα κακοποιούν, ο ορισμός που παρατέθηκε άνωθεν, αναφέρει ως βασική την πρόκληση πόνου στο ζώο (για παράδειγμα, πειράματα) ή και τον θάνατό του (για παράδειγμα, πειράματα, φόλες) και καλύπτει όλες τις υποπεριπτώσεις. Κακοποίηση, παραμέληση, βασανισμός ή θανάτωση, όλες οι πράξεις αναφέρονται στην κακοποίηση των ζώων από τον άνθρωπο.

Νομοθετικό πλαίσιο

Παγκοσμίως παρατηρούνται διαφορετικές προσεγγίσεις για την αξία και την θέση των ζώων, στάση που επηρεάζει και την νομοθετική μεταχείριση των περιστατικών κακοποίησης ζώων. Ειδικότερα, σε άλλες χώρες επιτρέπεται η δημιουργία ενδυμάτων από γούνες ζώων, ενώ σε άλλες τα ζώα χρησιμοποιούνται για εκπαιδευτικούς ή ψυχαγωγικούς σκοπούς. Η ένδυση και η τροφή των ανθρώπων από τα ζώα αποτελεί μία αποδεκτή μεταχείριση απέναντι στα ζώα, με την προϋπόθεση ότι το ζώο δεν βασανίζεται και δεν του προκαλείται αδικαιολόγητος πόνος.

Φωτογραφία από https://pvhsociety.ca/general/animal-cruelty-torture-is-now-a-felony-in-the-us

Ενδεικτικά, θα αναφερθούν ορισμένες περιπτώσεις χωρών και κάποιες από τις  νομοθετικές ρυθμίσεις τους για την κακοποίηση των ζώων.

Ελλάδα

Στην περίπτωση της Ελλάδας, στο πλαίσιο πρόληψης των εγκλημάτων κατά των ζώων, το 2020 προτάθηκαν σημαντικές τροποποιήσεις των σχετικών διατάξεων. Με το ν. 4380/2021[5] αυστηροποιήθηκαν οι ποινές για την κακοποίηση των ζώων, αφού ο προαναφερθείς νόμος επιβάλλει ποινή κάθειρξης έως και 10 έτη για την τέλεση συγκεκριμένων πράξεων που χαρακτηρίζονται ποινικά ως κακουργήματα.[6]

Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 24,παρ. 1 ‘‘(α) η κακοποίηση, η κακή και η βάναυση μεταχείριση οποιουδήποτε είδους ζώου, όπως ιδίως ο δραστικός και ο μη ιατρογενής περιορισμός της φυσιολογικής κίνησης, όπως ενδεικτικά η ιπποπέδη, οι μη επιτρεπτές μέθοδοι εκπαίδευσης, η εργασία που δεν προβλέπεται για το είδος του ζώου, η μη σύννομη αναπαραγωγή, ο εκούσιος τραυματισμός με απλή σωματική βλάβη και (β) ο φόνος και ο βασανισμός των ζώων, με την εσκεμμένη πρόκληση έντονου σωματικού πόνου ή σωματικής εξάντλησης, επικίνδυνης για την υγεία τους, ιδίως με δηλητηρίαση, στραγγαλισμό, απαγχονισμό, πνιγμό/πνιγμονή, πρόκληση εγκαύματος, θερμοπληξία, ηλεκτροπληξία, κρυοπαγήματα, σύνθλιψη, ακρωτηριασμό (μη θεραπευτικό), πυροβολισμό (πρόκληση τραύματος ή θάνατος ζώου), ο εκούσιος τραυματισμός (βαριά, επικίνδυνη σωματική βλάβη), οι κυνομαχίες και κάθε είδους μάχες μεταξύ ζώων, η κτηνοβασία, η σεξουαλική κακοποίηση ζώου με χρήση αντικειμένων για τη σαδιστική ευχαρίστηση του δράστη και η εγκατάλειψη νεογέννητων ζώων. Η στείρωση του ζώου, καθώς και κάθε άλλη κτηνιατρική πράξη με θεραπευτικό σκοπό δεν θεωρούνται ακρωτηριασμός.’’

Ινδία

Στην περίπτωση του νομοθετικού πλαισίου της Ινδίας, υπάρχουν αρκετές νομοθεσίες που στοχεύουν στην προστασία των ζώων, ωστόσο οι κυρώσεις που προβλέπονται είναι ελάχιστες και δεν λειτουργούν εγκληματοπροληπτικά. Σε γενικές γραμμές, τρεις βασικοί νόμοι προστατεύουν τα ζώα στην Ινδία:

• το τμήμα 428 και 429 του Ινδικού Ποινικού Κώδικα (IPC) αναφέρεται στον ακρωτηριασμό ή θανάτωση ζώου και προβλέπει την επιβολή ποινής φυλάκισης δύο ετών, επιβολή προστίμου και τις δύο προαναφερθείσες ποινές
• ο Νόμος για την Προστασία της Άγριας Ζωής του 1972 στοχεύει στην προστασία της χλωρίδας και της πανίδας της χώρας και προβλέπει ποινή φυλάκισης τριών ετών, επιβολή χρηματικής ποινής ή και με τα δύο
• και η Πρόληψη της σκληρότητας στα ζώα του 1960[7] αναφέρεται στην πρόκληση περιττού πόνου/ταλαιπωρίας στα ζώα (αιχμάλωτα και οικόσιτα) και προβλέπει ποινή φυλάκισης τριών μηνών ή επιβολή προστίμου.[8]

Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής

Στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, οι προσπάθειες πρόληψης της κακοποίησης των ζώων δεν σταματούν στους ομοσπονδιακούς νόμους και στις προβλέψεις αυτών, αλλά φθάνουν μέχρι την έκδοση διαταγμάτων για την προστασία των ζώων από πόλεις και κομητείες.

Ο πρωταρχικός ομοσπονδιακός νόμος για την προστασία των ζώων υπογράφηκε το 1966 και τιτλοφορείται ως ο Νόμος για την Ευημερία των Ζώων (Animal Welfare Act – AWA)[9]. Στοχεύει κυρίως στην προστασία ζώων που φυλάσσονται σε ζωολογικούς κήπους και χρησιμοποιούνται σε εργαστήρια, αλλά και σε ζώα, τα οποία εκτρέφονται εμπορικά και πωλούνται από εκτροφεία[10],  όπως τα εκτροφεία κουταβιών, γνωστά και ως puppy mills ή puppy farms[11].

Ανάμεσα στις νομοθετικές ρυθμίσεις για την προστασία των ζώων, βρίσκεται και ‘‘ο νόμος  περί ανθρώπινης σφαγής ή νόμος περί ανθρωπίνων μεθόδων σφαγής ζώων’’. Ο συγκεκριμένος νόμος, ο οποίος ψηφίστηκε το 1958 για πρώτη φορά και τροποποιήθηκε το 1978, προβλέπει και απαιτεί την πλήρη αναισθητοποίηση των ζώων πριν την σφαγή τους, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο πόνος. Αξίζει να σημειωθεί πως, παρότι όλα τα ζώα αισθάνονται πόνο, ο νόμος εξαίρεσε από την προστασία του τα κοτόπουλα, τις γαλοπούλες και άλλα πουλιά, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις και ο νόμος κρίθηκε ως ασυνεπής.[12]

Εγκλήματα κατά των ζώων και σύνδεση με τη βία κατά προσώπων

Είναι γνωστό πως, έρευνες μαρτυρούν πως, τα άτομα, τα οποία έχουν προβεί σε πράξεις κακοποίησης ζώων, συχνά εκδηλώνουν κακοποιητικές συμπεριφορές κατά προσώπων.

Φωτογραφία από https://www.facebook.com/photo/?fbid=10225071998339857&set=a.10202645845220045

Τα δεδομένα ερευνών για την ενδοοικογενειακή βία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής μαρτυρούν πως, τα άτομα, τα οποία θα στραφούν κατά της συζύγου ή των τέκνων τους, συχνά κακοποιούν και τα οικόσιτα ζώα τους. Χαρακτηριστικά, σε μία μελέτη για οικογένειες που είχαν τεθεί υπό έρευνα για πιθανή κακοποίηση των τέκνων τους, διαπιστώθηκε ότι, στο 88% των οικογενειών τα κατοικίδιά τους είχαν κακοποιηθεί.[13]

Από άλλες αμερικανικές έρευνες προκύπτουν τα εξής στοιχεία:

1. το 13% των περιστατικών κακοποίησης ζώου με πρόθεση συμπεριλαμβάνουν και ενδοοικογενειακή βία
2. το 71% των γυναικών που διαμένουν σε ξενώνες εξαιτίας της κακοποίησης που υπέστησαν κατέθεσαν πως ο δράστης της κακοποίησής τους είχε τραυματίσει ή και σκοτώσει ζώο συντροφιάς τους
3. το 25-40% των κακοποιημένων γυναικών δεν φεύγουν από το σπίτι τους παρά την κακοποίηση επειδή φοβούνται πως ο δράστης της κακοποίησής τους θα κακοποιήσει και το ζώο τους
4. η πλειοψηφία (το 85% των γυναικών και το 63% των παιδιών) ατόμων που είχαν εισαχθεί σε κέντρα προστασίας από την κακοποίηση είχαν βιώσει και περιστατικά κακοποίησης οικόσιτου ζώου
5. στο 88% των οικογενειών που είχε εντοπισθεί σωματική κακοποίηση τέκνου, υπήρχε και κακοποίηση ζώου
6. Το 32% των θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας ανέφεραν ότι τα παιδιά τους ξεσπούσαν, κακοποιώντας ή ακόμα και σκοτώνοντας το κατοικίδιό τους.[14]

Φωτογραφία από https://www.efsyn.gr/efkriti/koinonia/194371_kriti-i-kakopoiisi-zoon-einai-i-koryfi-toy-pagoboynoy

Συμπερασματικά

Η κακοποίηση ζώων είναι ένα φαινόμενο που εμπεριέχει πολλές ανθρώπινες συμπεριφορές, είναι πολυπαραγοντικό και η αντιμετώπισή του αφορά (ή θα έπρεπε να αφορά) το κοινωνικό σύνολο εν τω συνόλω. Τα εγκλήματα κατά των ζώων θα πρέπει να μελετηθούν από διαφορετικές πλευρές και σε διαφορετικά επίπεδα, ώστε να μπορεί να υπάρξει μία αποτελεσματική και ουσιαστική αντεγκληματική πολιτική.

Δεν θα πρέπει να παροράται το γεγονός πως, άτομα, τα οποία στράφηκαν κατά των οικόσιτων ζώων τους, σε μεταγενέστερο χρόνο στράφηκαν και κατά των μελών της οικογένειάς τους. Τέτοιες συμπεριφορές, πέραν του ότι θα πρέπει να προλαμβάνονται ή να καταστέλλονται, θα πρέπει να κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, ώστε να αποφεύγονται περιστατικά μεγαλύτερης έντασης και βιαιότητας.

Φωτογραφία από https://letters2president.org/letters/10863

• Σε περίπτωση κακοποίησης ζώου, χρήσιμα τηλέφωνα και emails είναι:
• ΕΛ.ΑΣ. - 10410 – τηλεφωνική γραμμή για καταγγελίες κακοποίησης ζώων της ΕΛ.ΑΣ.
• Dogs’ Voice - info@dogsvoice.gr – email επικοινωνίας του Μη Κερδοσκοπικού Οργανισμού ‘‘Dogs’ Voice’’
• Toπικές φιλοζωικές οργανώσεις

Αγγελική Πεπόνη, Κοινωνιολόγος - ΜΔΕ Εγκληματολογίας Παντείου Πανεπιστημίου – Υποψήφια διδάκτωρ τμήματος Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού Παντείου Πανεπιστημίου