ΤΕΥΧΟΣ #16 ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

Έγκλημα σε ζωντανή μετάδοση

Παναγιώτα Βλάχου, υπ. Δρ. Νομικής ΑΠΘ

1. Εισαγωγικά

Η ζωντανή μετάδοση (live-streaming) εγκλημάτων μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή των πλατφόρμων διαμοιρασμού βίντεο που δίνει βήμα σε επίδοξους εγκληματίες να γίνουν γνωστοί μέσα από τη διάπραξη ενός εγκλήματος υποστηρίζεται[1] ότι αποτελεί μια εξέλιξη των λεγόμενων snuff films, που έχουν κάνει την εμφάνισή τους εδώ και αρκετές δεκαετίες.

Ως snuff films ορίζονται οι ταινίες που απεικονίζουν την αληθινή δολοφονία ενός ανθρώπου, χωρίς τη βοήθεια ειδικών εφέ ή άλλων κόλπων[2]. Η μαγνητοσκόπηση μιας ανθρωποκτονίας μπορεί να γίνεται για οικονομικούς, πολιτικούς ή ψυχαγωγικούς λόγους[3], ιδίως για τη σεξουαλική τέρψη, καθώς συνήθως οι ταινίες αυτές διαθέτουν έντονα στοιχεία ερωτικού σαδισμού[4], με δράστη ανδρικού φύλου και θύμα γυναικείου φύλου, το οποίο βρέθηκε στον τόπο του εγκλήματος θεωρώντας ότι πρόκειται για τη μαγνητοσκόπηση μιας πορνογραφικής ταινίας[5].

Ο όρος snuff films πρωτοεμφανίστηκε το 1971 και έκτοτε υπάρχει έντονη συζήτηση για το εάν πρόκειται για αληθινές δολοφονίες ανθρώπων μπροστά στην κάμερα ή οι ταινίες αυτές αποτελούν απλώς έναν μύθο[6], καθώς δεν κυκλοφορούσαν στην αγορά και δεν υπήρχαν αποδείξεις ότι πράγματι υπήρχαν[7]. Αποτελούσαν ένα κρυφό προϊόν, δείγμα ηθικής παρακμής, στο οποίο είχε πρόσβαση μόνο μια διεφθαρμένη ελίτ που διέθετε την οικονομική ευχέρεια ή την απαιτούμενη αποφασιστικότητα να το αποκτήσει[8].

Το διαδίκτυο συνέβαλε στην εξέλιξη των snuff films, και πλέον οι ταινίες αυτές αποτελούν ένα προσιτό και εύκολα προσβάσιμο προϊόν, μέσω του οποίου οι δράστες επιδιώκουν την αναγνωρισιμότητα[9]. Αποτέλεσμα της εύκολης πλέον πρόσβασης στις ταινίες αυτές είναι ότι απέβαλαν το νοσηρό ερωτικό τους χαρακτήρα, και χρησιμοποιούνται πλέον κυρίως για ιδεολογικούς σκοπούς[10].

Οι νέες δυνατότητες μαγνητοσκόπησης και μετάδοσης της εικόνας άνοιξαν νέους δρόμους στην αποτύπωση και μετάδοση του εγκλήματος. Πλέον υπάρχουν φορητές συσκευές εγγραφής βίντεο και κινητά τηλέφωνα με δυνατότητα λήψης φωτογραφιών και βίντεο, με τα οποία οποιοσδήποτε μπορεί ανά πάσα στιγμή να καταγράψει εγκλήματα τη στιγμή που συμβαίνουν και να τα μεταδώσει με τη βοήθεια του διαδικτύου παγκοσμίως.

Μάλιστα, ορισμένα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως είναι το Facebook και το Instagram, καθώς και ορισμένες πλατφόρμες διαμοιρασμού βίντεο, η δημοφιλέστερη των οποίων είναι το YouTube, δίνουν πλέον τη δυνατότητα σε όλα τα μέλη τους χωρίς κόστος να μεταδώσουν βίντεο σε πραγματικό χρόνο. Έτσι, η χρήση των μέσων αυτών με σκοπό τη ζωντανή μετάδοση εγκλημάτων, δεν άργησε να κάνει την εμφάνισή της.

2. Περιγραφή του φαινομένου

Η περιπτωσιολογία της ζωντανής μετάδοσης εγκλημάτων έχει ποικίλο περιεχόμενο. Μπορεί να αφορά κάποιο έγκλημα μίσους με ρατσιστικό περιεχόμενο με ένα ή πολλά θύματα ή κάποιο σεξουαλικό αδίκημα, κυρίως όμως πρόκειται για εγκλήματα βίας.

Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο του 2017 δύο γυναίκες και δύο άνδρες χτύπησαν και βασάνισαν σε ζωντανή μετάδοση έναν νεαρό άνδρα με διανοητική αναπηρία στο Σικάγο[11]. Το βίντεο αυτό, που διήρκησε 30 λεπτά, παρακολούθησαν περισσότεροι από 16.000 θεατές[12].

Ένα άλλο συμβάν αφορά την σεξουαλική κακοποίηση ενός ανήλικου κοριτσιού. Συγκεκριμένα, τον Μάρτιο του 2017 δύο έφηβοι και τουλάχιστον δύο άλλοι νεαροί άνδρες κατάφεραν να παρασύρουν ένα 15χρονο κορίτσι σε ένα σπίτι στο Σικάγο και στη συνέχεια το κακοποίησαν σεξουαλικά ενώ το μετέδιδαν ζωντανά μέσω του Facebook Live[13].

Επίσης, ζωντανή μετάδοση έχει χρησιμοποιηθεί και σε τρομοκρατικές επιθέσεις, όπως έγινε στις 15 Μαρτίου 2019, όταν ένας Αυστραλός επιτέθηκε σε μουσουλμάνους προσκυνητές σε δύο τζαμιά στην πόλη Christchurch της Νέας Ζηλανδίας, σκοτώνοντας 51 άτομα και τραυματίζοντας άλλα 49[14]. Ο δράστης μετέδιδε ζωντανά με ήχο και εικόνα το βίντεο στο Facebook[15].

Έχει υποστηριχθεί[16] ότι στις περιπτώσεις αυτές η βιντεοσκόπηση του εγκλήματος είναι αυτοσκοπός του δράστη. Με άλλα λόγια, το έγκλημα δεν θα υπήρχε χωρίς την καταγραφή του ή τη ζωντανή μετάδοσή του. Η μετάδοσή του κάνει τον δράστη γνωστό πέρα από το τοπικό επίπεδο, στο παγκόσμιο επίπεδο, που θα του εξασφαλίσει μια θέση στα βιβλία ιστορίας[17]. Το γεγονός ότι ορισμένοι εγκληματίες αναζητούν δημοσιότητα, δεν είναι κάτι καινούριο. Η ζωντανή μετάδοση ενός εγκλήματος απλώς διευκολύνει και διευρύνει τη δημοσιότητα που επιθυμούν να λάβουν οι δράστες αυτοί.

Οι αιτίες της καταγραφής ενός εγκλήματος από τον ίδιο τον δράστη έχουν αναζητηθεί σε τρεις κοινωνιολογικές τάσεις, οι οποίες άλλοτε εμφανίζονται μεμονωμένα και άλλοτε ταυτόχρονα στη συμπεριφορά του δράστη[18].

Έτσι, οι δράστες που βιντεοσκοπούν την τέλεση ενός βιασμού, συνήθως έχουν ως κίνητρο τη δημιουργία ενός πορνό βιασμού και ταπείνωσης[19]. Μάλιστα, στις περιπτώσεις αυτές η βιντεοσκόπηση φαίνεται να αποτελεί στοιχείο της σεξουαλικής επιθυμίας που ενέπνευσε τον δράστη για την επίθεση στο θύμα[20].

Ένα άλλο κίνητρο του δράστη που καταγράφει το έγκλημά του μπορεί να είναι η περαιτέρω ταπείνωση του θύματος ως μέρος μιας ψυχολογικής ή σωματικής κακοποίησης[21]. Το θύμα, λοιπόν, πέρα από την επίθεση που δέχεται, γνωρίζει ότι βιντεοσκοπείται και ότι δεν έχει καμία εξουσία για το εύρος μετάδοσης του σχετικού βίντεο[22]. Έτσι, το θύμα δεν έχει μόνο να αντιμετωπίσει τις συνέπειες της επίθεσης αλλά και την ταπείνωση από την περαιτέρω μετάδοση του βίντεο, η οποία παρατείνει χρονικά τις συνέπειες του εγκλήματος[23]. Σε αυτήν την περίπτωση, η καταγραφή χρησιμοποιείται ως επίδειξη της άνισης σχέσης δυνάμεων μεταξύ δράστη και θύματος και της εξουσίας του δράστη να αντικειμενοποιεί το θύμα και να το μετατρέπει σε ένα οπτικό προϊόν[24].

Τέλος, η βιντεοσκόπηση του εγκλήματος συνδέεται με την κοινωνιολογική τάση να αποθανατίζουμε με τη χρήση των πανταχού παρουσών καμερών ένα αξιοσημείωτο γεγονός[25]. Για τον δράστη ενός εγκλήματος, η τέλεσή του αποτελεί ένα τέτοιο γεγονός και του δημιουργεί την ανάγκη να το καταγράψει[26]. Επίσης, μπορεί να επιλέξει να βιντεοσκοπήσει την τέλεση ενός εγκλήματος με σκοπό να στείλει ένα μήνυμα για το ποιος είναι[27].

Έχει παρατηρηθεί ότι ο δράστης που βιντεοσκοπεί το έγκλημά του είναι πιθανό να αλλάζει το modus operandi του, ώστε να δείχνει ο ίδιος καλύτερος στο βίντεο και να είναι πιο κινηματογραφικό το προϊόν που θα δημιουργήσει, καθώς και για να συμμορφωθεί με μια πολιτισμική αισθητική ή να δημιουργήσει ένα συγκεκριμένο είδος εικόνας ή βίντεο[28]. Μάλιστα, οι δράστες αυτοί φαίνεται να καταβάλλουν την ίδια ή και μεγαλύτερη προσπάθεια  για την σκηνοθεσία του βίντεο παρά για το ίδιο το έγκλημα[29]. Τέλος, δεν υπάρχει σχεδόν καμία περίπτωση που ο δράστης να είχε οικονομικό όφελος από την βιντεοσκόπηση του εγκλήματος[30]

Θα μπορούσαμε να δεχθούμε ότι ο δράστης που μεταδίδει ζωντανά το έγκλημά του ωθείται από τα ίδια αυτά κίνητρα και εμφανίζει τα ίδια χαρακτηριστικά. Τίθεται, ωστόσο, το ερώτημα εάν σκοπός του δράστη αυτού είναι μόνο η καταγραφή του εγκλήματος ή ίσως και η μαρτυροποίησή του μέσω της σύλληψής του ή της θανάτωσής του από τους αστυνομικούς[31], μιας και η ζωντανή μετάδοση του εγκλήματος συνήθως επιταχύνει τη σύλληψή του μέσω των καταγγελιών των θεατών που παρακολουθούν τη μετάδοση και της γνώσης των αστυνομικών για την ακριβή θέση του δράστη. Πολλές φορές μάλιστα οι δράστες γνωρίζουν ότι μπορεί κατά τις προσπάθειες σύλληψής τους να δεχθούν πυρά από τους αστυνομικούς και κατά αυτόν τον τρόπο η μαρτυροποίησή τους μέσω της ζωντανής μετάδοσης μπορεί να φτάσει πέρα από τα στενά όρια της τοπικής κοινωνίας, σε κάθε μέρος του κόσμου το οποίο έχει πρόσβαση στο διαδίκτυο, μεταδίδοντας ταυτόχρονα το μήνυμα που προσπαθούν να διαδώσουν.

3. Επίλογος

Η ταχύτατη εξέλιξη της τεχνολογίας έχει οδηγήσει σε μια νέα τάση των εγκληματιών να μεταδίδουν ζωντανά την τέλεση των εγκλημάτων τους, ως εξέλιξη των λεγόμενων snuff films. Και παρά την θετική επίδραση που θα μπορούσε να έχει η ζωντανή μετάδοση των εγκλημάτων στην όσο το δυνατό συντομότερη και επιτυχέστερη σύλληψη του δράστη, συνήθως οι θεατές της μετάδοσης δεν καταγγέλλουν το αδίκημα διότι πιστεύουν ότι το βίντεο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα[32], ότι το έχουν ήδη καταγγείλει άλλοι ή ότι το γνωρίζουν ήδη οι αρμόδιες αρχές.

Ήδη έχουν γίνει κάποιες προσπάθειες για τη μείωση του φαινομένου. Για παράδειγμα, μετά από περιπτώσεις μετάδοσης εγκλημάτων μέσω Facebook Live, η εταιρεία Facebook ανακοίνωσε ότι θα προσπαθήσει να αποτρέψει τέτοιες συμπεριφορές να δημοσιεύονται στην πλατφόρμα της[33]. Ωστόσο, ο όγκος των δεδομένων δεν καθιστά εφικτή την παρακολούθηση όλων των ζωντανών μεταδόσεων. Επίσης, παρά το γεγονός ότι η Facebook μπορεί να διαγράψει ένα τέτοιο βίντεο μετά τη μετάδοσή του από την πλατφόρμα της, κομμάτια ή ολόκληρο το βίντεο συνήθως παραμένουν στο διαδίκτυο[34].

Δυστυχώς το φαινόμενο της ζωντανής μετάδοσης εγκλημάτων δεν προμηνύεται ότι θα εκλείψει στο μέλλον, αντιθέτως ίσως αυξηθεί η συχνότητά του. Έτσι, με σκοπό την επίτευξη μιας αναλογίας μεταξύ αδίκου και ποινής, η βιντεοσκόπηση και η ζωντανή μετάδοση ενός εγκλήματος θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη από το Δικαστήριο κατά την επιμέτρηση της ποινής, καθώς πρόκειται για μια περαιτέρω συνέπεια του εγκλήματος στην προσβολή των εννόμων αγαθών του θύματος.

Παναγιώτα Βλάχου, Δικηγόρος, Υποψήφια Διδάκτωρ Νομικής Σχολής ΑΠΘ

*εικονα αρθρου: Nathan pumle on unsplash
[1] Julián Tonelli, Violencia y muerte en las redes sociales: hacia un Snuff 2.0, InMediaciones de la Comunicación, Vol. 14, No 1, June 2019, pp. 109-127, DOI: 10.18861/ic.2019.14.1.2888

[2] Julián Tonelli, ibid.

[3] Thomas Watson, Neil Jackson, Shaun Kimber, Johnny Walker, Snuff: Real Death and Screen Media, Bloomsbury Academic, 2016 · Pamela Donovan, Crime legends in a new medium: Fact, fiction and loss of authority, Theoretical Criminology, Vol. 6(2), pp. 189-215, May 2002, DOI: 10.1177/136248060200600204 · Julián Tonelli, ibid.

[4] Thomas Watson, et al., ibid.

[5] Pamela Donovan, ibid.

[6] Σχετικά με την ιστορική εξέλιξη του μύθου των snuff films βλ. Σοφία Ακριβού, Snuff Films: Μύθος ή Πραγματικότητα;, CrimeTimes, Τεύχος 11, Ιανουάριος 2020, διαθέσιμο σε: https://www.crimetimes.gr/snuff-films-%ce%bc%cf%8d%ce%b8%ce%bf%cf%82-%ce%ae-%cf%80%cf%81%ce%b1%ce%b3%ce%bc%ce%b1%cf%84%ce%b9%ce%ba%cf%8c%cf%84%ce%b7%cf%84%ce%b1/

[7] Pamela Donovan, ibid.

[8] Thomas Watson, et al., ibid.

[9] Thomas Watson, et al., ibid.

[10] Thomas Watson, et al., ibid.

[11] Holly Yan, Sheena Jones and Steve Almasy, Chicago torture video: 4 charged with hate crimes, kidnapping, 6 Ιανουαρίου 2017, διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2017/01/05/us/chicago-facebook-live-beating/index.html · Laura Martocci, Live-streamed Violent Criminal Acts. Are bystanders really innocent?, 9 Ιουνίου 2017, διαθέσιμο σε: https://www.psychologytoday.com/us/blog/you-can-t-sit-us/201706/live-streamed-violent-criminal-acts

[12] Sam Levin, Four arrested over Facebook Live video of man tortured amid anti-Trump taunts, 5 Ιανουαρίου 2017, διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/us-news/2017/jan/04/facebook-live-stream-video-man-attacked-chicago-trump · Laura Martocci, ibid.

[13] Laura Martocci, ibid.

[14] Sharon Mazer, From Performance to Performativity: The Christchurch Mosque Murders and What Came After, Te Kaharoa, Vol. 15 No. 1, 2020, pp. 1-32, https://doi.org/10.24135/tekaharoa.v15i1.285

[15] Sharon Mazer, ibid.

[16] Thomas Watson, et al., ibid.

[17] Sharon Mazer, ibid.

[18] Sveinung Sandberg, Thomas Ugelvik, Why Do Offenders Tape Their Crimes? Crime and Punishment in the Age of the Selfie, The British Journal of Criminology, Volume 57 Issue 5, 2017, pp. 1023–1040, https://doi.org/10.1093/bjc/azw056

[19] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[20] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[21] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[22] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[23] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[24] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[25] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[26] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[27] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[28] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[29] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[30] Sveinung Sandberg, et al., ibid.

[31] Sharon Mazer, ibid.

[32] Alene Tchekmedyian, Alexandra Zavis, The Cleveland killer wasn’t the first to post a gruesome crime. Welcome to the dark side of sharing, 19 Απριλίου 2017, διαθέσιμο σε: https://www.latimes.com/nation/la-na-livestream-crime-20170418-story.html · Laura Martocci, ibid.

[33] Jessica Vomiero, Why do killers livestream their crimes?, 14 Μαΐου 2017, διαθέσιμο σε: https://globalnews.ca/news/3442040/why-do-killers-livestream-their-crimes/

[34] Laura Martocci, ibid.