14 Εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας
Το βιβλίο των συγκλονιστικών αποκαλύψεων για εγκλήματα βασανιστηρίων των Βρετανών στην Κύπρο την περίοδο ’55-’59
Βιβλίο δύσκολο, δύσπεπτο, που τελειώνοντάς το, όπως μου λένε όσοι το διάβασαν, δύσκολα μπορεί να αγνοήσεις τον κόμπο που σου αφήνει στο στομάχι.
Στο εξώφυλλο μια φωτογραφία του νεκρού και κακοποιημένου από βασανιστήρια 17χρονου αγωνιστή της ΕΟΚΑ, Λουκά Λουκά από την Αγία Νάπα της Αμμοχώστου. Ήταν ένας από τους 14 συλληφθέντες αγωνιστές, που την περίοδο του αγώνα ΄55-59 στην Κύπρο, έσβησαν μέσα στα μπουντρούμια των αποικιοκρατικών αρχών κατά τη διάρκεια φρικτών βασανιστηρίων, στο πλαίσιο ανακρίσεων.
Θύτες τους, αξιωματικοί των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, υπό τις εντολές των οποίων εφαρμόστηκαν αδιανόητα αρρωστημένες μέθοδοι ανάκρισης προς απόσπαση κρίσιμων πληροφοριών που σκοπό είχαν την εξάρθρωση της οργάνωσης και εν τέλει τη σύλληψη του αρχηγού Διγενή.
Μέσα από τις 249 σελίδες του βιβλίου, ο αναγνώστης έχει την ευκαιρία να ακολουθήσει νοερά τις τελευταίες στιγμές αυτών των 14 ανθρώπων και να αντικρίσει ωμή και απογυμνωμένη την αλήθεια της φρίκης που έζησαν.
Ύπνος μέσα σε παγωμένο νερό, ανήλια υγρά κελιά, χλευασμός, αδιάκοπα χτυπήματα σε όλο το σώμα, χοντροκομμένο αλάτι ανακατεμένο με πριονίδια για φαγητό, ούρα με το κουτάλι αντί για νερό, τεχνητοί πνιγμοί, μαστίγωμα των γεννητικών οργάνων με χοντρά λάστιχα, σπάσιμο των κλειδώσεων με ρόπαλα, σύνθλιψη κρανίων με σιδερένια μέγγενη, ήταν μόνο μερικές από τις τακτικές που επιστράτευαν οι έμπειροι από τη δράση τους και σε άλλες επαναστατημένες αποικίες, ανακριτές της βρετανικής υπερδύναμης.
Η αρχή
Το 2018 έτυχε να πέσει στα χέρια μου ένα βρετανικό δημοσίευμα στο οποίο γινόταν αναφορά για έναν 27χρονο αγωνιστή της ΕΟΚΑ. Ο άνθρωπος αυτός, το όνομα του οποίου ήταν Σπύρος Χατζηγιακουμής, συνελήφθη και ανακρίθηκε από τις βρετανικές αποικιοκρατικές αρχές το 1958 στην Κυθρέα, και πέθανε κατά τη διάρκεια βασανιστηρίων.
Διαβάζοντας την ιστορία του, θυμάμαι ακόμη εκείνο το έντονο συναίσθημα θλίψης που με κυρίευσε, σκεπτόμενη πόσο οδυνηρός, πόσο τρομακτικός, αλλά κυρίως πόσο μοναχικός πρέπει να ήταν ο θάνατος αυτού του ανθρώπου. Αυτό με έκανε να θέλω να μάθω περισσότερα, να μπω κατά κάποιο τρόπο για λίγο κι εγώ μέσα σ’ εκείνο το σκοτεινό δωμάτιο που τον ανακρίνανε και να μοιραστώ, έστω και νοερά, κάθε κομμάτι της αλήθειας που βίωσε, και που τόσο δόλια οι πρωταγωνιστές της κράτησαν κρυμμένη πίσω από κλειστές πόρτες.
Αυτή ήταν ουσιαστικά η αφετηρία για ένα μακρύ και δύσκολο ταξίδι αναζήτησης για την τύχη και τις συνθήκες θανάτου, όχι μόνο του Σπύρου Χατζηγιακουμή, αλλά και των υπόλοιπων αγωνιστών που την περίοδο του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ ΄55-59 στην Κύπρο, είχαν το ίδιο τέλος.
Δεκατέσσερις άνθρωποι και πίσω απ’ αυτούς δεκατέσσερα εγκλήματα καλυμμένα με το πέπλο της αποσιώπησης και θαμμένα βαθιά στο διάβα του χρόνου. Όλοι άνδρες με ηλικίες από 17 μέχρι 37 ετών, κάποιοι οικογενειάρχες και κάποιοι άλλοι όχι, όλοι όμως με ένα κοινό, την πιστή αφοσίωσή τους στον αγώνα.
Μελετώντας τις ιστορίες τους ένιωθα πως έκανα ένα ταξίδι μέσα στον χρόνο. Μια περιδιάβαση ανάμεσα σε πράγματα, εικόνες και ανθρώπους, προσπαθώντας να σχηματίσω μία όσο το δυνατόν πιο αποκρυσταλλωμένη εικόνα όλων όσων συνέβησαν. Υπήρχαν βράδια που έπιασα τον εαυτό μου ξάγρυπνο να κάνει νοητές αναπαραστάσεις, και με σύμμαχο την κοινή λογική, να αναζητά μέσα από το υλικό που είχα μπροστά μου, την αλήθεια εκείνων των γεγονότων που καθόρισαν την τύχη τους.
Ωστόσο, στα τρία χρόνια που χρειάστηκαν για την ολοκλήρωση της δημοσιογραφικής έρευνας και τη συγγραφή των «14 Εγκλημάτων μιας Αυτοκρατορίας», δεν ήταν λίγες οι φορές όπου η έλλειψη στοιχείων και πληροφοριών οδηγούσε σε τέλμα. Καθόλου παράξενο, αν αναλογιστεί κανείς ότι πρόκειται για γεγονότα που μετράνε έξι και πλέον δεκαετίες. Ακόμη όμως κι εκεί, στα απογοητευτικά τέλματα, πάντα ξεπηδούσε κάτι σαν καταλύτης που μου έδινε την ώθηση που χρειαζόμουν για τη συνέχεια. Αυτό το κάτι δεν ήταν άλλο από την ευγνωμοσύνη που έπαιρνα από τις οικογένειες των θυμάτων, κάθε φορά που ολοκλήρωνα την έρευνα μίας υπόθεσης και τους έδινα τις απαντήσεις που αναζητούσαν χρόνια. Άλλωστε όλα εκείνα που για εμάς τους υπόλοιπους ανήκουν στην ιστορία, για εκείνους παρέμειναν νωπά. Λες και σταμάτησε το ρολόι της ζωής τους στο τότε και όλα μπήκαν σε μία ατέρμονη αναμονή. Γι’ αυτό και κάθε φορά που μου μιλούσαν για το πώς οι ίδιοι έζησαν τα γεγονότα, το έκαναν με την ίδια συγκίνηση και τον ίδιο πόνο που θα τα εξιστορούσε κάποιος που τα έζησε χθες.
Μετά λοιπόν από την ανηφορική διαδρομή αυτών των τριών χρόνων, η κατάληξή του βιβλίου στο τυπογραφείο και από εκεί στις προθήκες των βιβλιοπωλείων, εκτός από το επιστέγασμα μιας απαιτητικής δημοσιογραφικής έρευνας, αποτέλεσε και εκπλήρωση μιας ηθικής υποχρέωσης απέναντι στις οικογένειες των 14 αυτών θυμάτων, που δεν δικαιώθηκαν ποτέ.
Το βιβλίο
Τα «14 Εγκλήματα μιας Αυτοκρατορίας» λαμβάνουν χώρα σε διαφορετικούς τόπους και χρόνους μέσα στην επική τετραετία 1955-1959 και μάλιστα λίγα μόλις χρόνια αφότου η ανθρωπότητα δεσμεύτηκε να αφήσει στο παρελθόν θηριωδίες όπως αυτές που έζησε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η προσυπογραφή της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ του 1948 (κομμάτι της οποίας αποτελεί το αρ. 5 περί καθολικής απαγόρευσης των Βασανιστηρίων) για τη Βρετανία έμεινε γράμμα κενό, αφού κατά την περίοδο του αγώνα στην Κύπρο, φρόντισε να παραβιάσει κατάφωρα και κατ’ επανάληψη.
Το βιβλίο στο πλαίσιο καταγραφής της ιστορικής αλήθειας, κατάφερε να φέρει στην επιφάνεια ένα βουνό αποδείξεων, τόσο για τον τρόπο που διαπράχθηκαν αυτά τα εγκλήματα, όσο και για την μαεστρία με την οποία στη συνέχεια συγκαλύφθηκαν, αφήνοντας τους θύτες ατιμώρητους.
Ανάμεσα στις αποδείξεις αυτές, αδημοσίευτες μέχρι σήμερα φωτογραφίες των κακοποιημένων σωμάτων των νεκρών αγωνιστών μέσα από τα νεκροτομεία, αρχειακό υλικό, αλλά και μαρτυρίες φίλων και συναγωνιστών που έζησαν τα γεγονότα και είχαν την τύχη να βγουν ζωντανοί από τα αποικιοκρατικά κολαστήρια.
Για δύο από τις 14 υποθέσεις, καθοριστικές στάθηκαν οι μαρτυρίες Βρετανών βετεράνων από τους οποίους εξασφαλίστηκαν αρχειακά ντοκουμέντα και συγκλονιστικά στοιχεία για εγκλήματα στα οποία άθελά τους έγιναν μάρτυρες.
Η ιστορική αλήθεια στην “πηγή” της
Στις αρχές Μαΐου 2022 το βιβλίο και τα όσα συγκλονιστικά φέρνει στο φως, έσπασε τα στενά όρια της Μεγαλονήσου και ταξίδεψε εκεί που έπρεπε… στην Μεγάλη Βρετανία.
Με δύο εκτενή αφιερώματα οι εφημερίδες - μεγαθήρια “The Guardian” και “The Observer” και ο δημοσιογράφος τους Mark Townsend που επικοινώνησε μαζί μου θέλοντας να αναδείξει το θέμα, έδωσαν την ευκαιρία στο βρετανικό αναγνωστικό κοινό - και όχι μόνο - να ενημερωθεί για αυτή την μελανή σελίδα της ιστορίας του.
Από τη διάπραξη των εγκλημάτων αυτών μέχρι σήμερα έχουν περάσει σχεδόν 70 χρόνια. Ωστόσο τέτοιες υποθέσεις, οι οποίες εμπίπτουν στην κατηγορία των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, επιβάλλεται να βρίσκουν τον δρόμο της δικαιοσύνης όσα χρόνια κι αν περάσουν. Η ανάδυσή τους στην επιφάνεια αποτελεί υποχρέωση των ευνομούμενων κοινωνιών, γιατί μόνο τότε δίδεται η δυνατότητα λύτρωσης (δικαιικής ή έστω ηθικής) των θυμάτων, τιμωρίας των θυτών, αλλά και εξιλέωσης της ανθρωπότητας από το στίγμα της κτηνωδίας. Με τα δημοσιεύματα των “The Guardian” και “The Observer” θέλω να πιστεύω ότι το κομμάτι της ηθικής τουλάχιστον λύτρωσης επιτεύχθηκε.
Ελίνα Σταματίου, Συγγραφέας “14 Εγκλημάτων μιας Αυτοκρατορίας”, Δημοσιογράφος - Νομικός - Εγκληματολόγος (MSc)