ΤΕΥΧΟΣ #11 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020

... στη Βραζιλία λειτουργούν εναλλακτικές φυλακές "APAC" με σκοπό την επανένταξη των κρατουμένων στην κοινωνία;

Κατερίνα Σούλου

 

Εισαγωγή

1. Ο θεσμός των φυλακών APAC

   1.1. Η ιστορία του θεσμού

   1.2. Το αξιακό και νομικό πλαίσιο των φυλακών APAC

2. Η διαφορετικότητα των φυλακών APAC

   2.1. Η διαφορετική μεταχείριση των κρατουμένων και του περιβάλλοντός τους

  2.2. Η εσωτερική τους διάταξη και λειτουργία

3. Φυλακές APAC και αντεγκληματική πολιτική

  3.1. Αποκαταστατική (restorative) ή αναμορφωτική (rehabilitative) προσέγγιση;

  3.2. Η επίδραση του φαινομένου APAC στο βραζιλιάνικο ποινικό σύστημα

Εισαγωγή

Il n'y a point de laides amours, ni de belles prisons”, δηλαδή “δεν υπάρχουν άσχημες αγάπες, ούτε όμορφες φυλακές”, είχε πει ο Γάλλος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Pierre Gringore. Πράγματι, η φυλακή είναι ένα περιβάλλον κατεξοχήν ταυτισμένο με τον περιορισμό και την κουλτούρα της βίας. Η Βραζιλία μάλιστα, είναι γνωστή για τα υψηλά ποσοστά υπερπληθυσμού και βίας μέσα στις φυλακές της καθώς και τις απάνθρωπες συνθήκες κράτησης. Και παρότιίσως φαίνεται οξύμωρο, στη χώρα αυτή “γεννήθηκε” ένας είδος φυλακών, που λίγο μοιάζουν με αυτές που ξέρουμε. Πρόκειται για τις φυλακές APAC, των οποίων η ονομασία  προκύπτει από τα αρχικά της φράσης “Associação de Proteção e Assistência ao Condenado” και μπορεί να μεταφραστεί στα ελληνικά ως “Ένωση για την Προστασία και την Βοήθεια των Καταδίκων”. Βασικό χαρακτηριστικό των φυλακών αυτών είναι η ..απουσία βίας(!).

Πριν από περίπου ένα χρόνο και κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διδακτορικής μου επίσκεψης στο Πανεπιστήμιο LaSalle στο Canoas της Νότιας Βραζιλία, είχα την ευκαιρία να επισκεφτώ μια τέτοια φυλακή. Πρόκειται για τη φυλακή APAC του Porto Alegre, που ιδρύθηκε μόλις στις 18 Δεκεμβρίου 2018[1]. Η φυλακή αυτή αποτελεί το πρώτο σωφρονιστικό ίδρυμα αυτού του τύπου σε ολόκληρη την Πολιτεία του Rio Grande do Sul, αλλά και τη πρώτη φυλακή APAC που ιδρύθηκε μέσα σε πρωτεύουσα Πολιτείας σε ολόκληρη τη χώρα. Βρίσκεται δίπλα στις συνηθισμένες φυλακές και το κτίριο αποτελεί κρατική περιουσία. Η επίσκεψή μου εκεί έγινε με τη συνοδεία της κ. Isabel Cristina Oliveira, διευθύντριας της φυλακής, από την οποία πήρα και συνέντευξη. Εκτός από ξενάγηση στους χώρους της φυλακής APAC, είχα μάλιστα την ευκαιρία να συναντήσω και να συζητήσω με τρεις κρατούμενους που εκτίουν το υπόλοιπο της ποινής τους εκεί.

Στο παρόν άρθρο θα παραθέσω μια γενική παρουσίαση και μια σύντομη κριτική ανάλυση του θεσμού των φυλακών τύπου APAC. Θα υποστηρίξω τη θέση ότι ο εν λόγω σωφρονιστικός θεσμός, παρότι έχει συνδεθεί με το αποκαταστατικό κίνημα, προσιδιάζει περισσότερο στη λογική της αναμόρφωσης, χωρίς ωστόσο μεγάλη επιρροή στην γενικότερη αντεγκληματική πολιτική της Βραζιλίας.

1. Ο θεσμός των φυλακών APAC

 

1.1. Η ιστορία του θεσμού

Η ιδέα γύρω από τις φυλακές APAC γεννήθηκε για πρώτη φορά το 1972 στη μικρή πόλη του São Jose dos Campos που βρίσκεται στην Πολιτεία São Paulo στη Βραζιλία. Βασικός στόχος ήταν η προσφορά ηθικής υποστήριξης στους φυλακισμένους, καθώς και η ενθάρρυνση της πνευματικής αναζήτησης και ενδοσκόπησης τους μέσα στις φυλακές. Ως “πατέρας” αυτής της πρωτοβουλίας θεωρείται ο δικηγόρος και δημοσιογράφος Mário Ottoboni, ο οποίος ξεκίνησε αυτό το διάβημα με τη βοήθεια καθολικών εθελοντών. Ωστόσο, η φυλακή APAC ως επίσημη νομική μη κερδοσκοπική οντότητα ξεκίνησε από το 1974, κυρίως με σκοπό την αντιμετώπιση των γενικότερων δυσκολιών μέσα στις φυλακές, ειδικά σε ότι αφορά την αποφυγή συγκρούσεων μεταξύ των κρατουμένων.

Πράγματι, η κατάσταση στις βραζιλιάνικες φυλακές έκανε επιτακτική την δημιουργία εναλλακτικών επιλογών. Σήμερα, το APAC θεωρείται ως ένα εναλλακτικό μοντέλο φυλάκισης, που θέτει στο επίκεντρο την επανένταξη των κρατουμένων, μέσω μιας συγκεκριμένης μεθοδολογίας, ενός modus operandi[2]. Ο σεβασμός του τελευταίου επιβλέπεται από την αστική μη κερδοσκοπική ένωση FBAC (Fraternidade Brasileira de Assistência aos Condenados)[3], της οποίας αποστολή είναι να ενοποιήσει και να προασπίσει τον σκοπό όλων των φυλακών APAC, να συμβουλεύσει και να προσφέρει ειδική εκπαίδευση για το προσωπικό τους, τους εθελοντές και τους κρατούμενους, καθώς και να διευρύνει την ιδεολογία και τον θεσμό όχι μόνο στη Βραζιλία αλλά και εκτός. Σήμερα, υπάρχουν περισσότερες από σαράντα φυλακές APAC σε ολόκληρη τη Βραζιλία και σε αρκετές άλλες χώρες[4].

1.2. Το αξιακό και νομικό πλαίσιο των φυλακών APAC

Ο γενικός σκοπός των εν λόγω φυλακών είναι ο εξανθρωπισμός και ο εξορθολογισμός του σωφρονισμού και της ποινής, μέσω της δημιουργίας ευνοϊκών και αξιοπρεπών συνθηκών για την εκτέλεση της, καθώς και η παροχή βοήθειας στους εκτίοντες την ποινή ώστε αυτοί να “ανακάμψουν” και να (επαν)ενταχθούν στην κοινωνία. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του θεσμού, η φιλοσοφία των φυλακών τύπου APAC θα μπορούσε να συνοψιστεί στη φράση “σκοτώστε τον εγκληματία και σώστε τον άνθρωπο”[5]. Η επανα-κοινωνικοποίηση και η αναμόρφωση  προσεγγίζονται μέσα από τις χριστιανικές αξίες και εκπαίδευση, καθώς αυτές είναι κεντρικής σημασίας για την καθημερινή ζωή των διαβιόντων σε αυτές τις φυλακές: η προσευχή, πολλές φορές τη μέρα, η ομαδική ανάγνωση και μελέτη της Βίβλου και οι θρησκευτικές συζητήσεις αποτελούν προγραμματισμένες καθημερινές δραστηριότητες.

Ως εκ τούτου, το modus operandi που ακολουθούν οι APAC φυλακές αντιμετωπίζει τον άνθρωπο ως βιοψυχοκοινωνικό και πνευματικό όν, του οποίου η πίστη στον Θεό και γενικότερα η πίστη σε μια ανώτερη δύναμη θεωρείται ως μέσο κατανόησης της λανθασμένης συμπεριφοράς και εκ νέου οικοδόμησης της δυνατότητας ενσυναίσθησης, καθώς και ως μέσο προετοιμασίας για επιστροφή στην κοινωνική ζωή. Εξάλλου, νομικό έρεισμα για την ίδρυση και λειτουργία των APAC φυλακών αποτελεί το άρθρο 24 του βραζιλιάνικου σωφρονιστικού νόμου αρ. 7.210 της 11ης Ιουλίου 1984, που σχετίζεται με τις θρησκευτικές δραστηριότητες εντός φυλακών[6].

Η μεταφορά ενός ατόμου από τη συνήθη φυλακή σε μια φυλακή APAC γίνεται αυστηρά με δικαστική απόφαση και δεν αφορά προσωρινά κρατούμενους. Η δε προηγούμενη καταδικαστική απόφαση θα πρέπει να είναι οριστική και τελεσίδικη. Το αίτημα για μεταφορά σε φυλακή APAC γίνεται από τον ίδιο τον κατάδικο με επίσημη γραπτή του αίτηση, η οποία αξιολογείται από τον αρμόδιο δικαστή, μετά από έγκριση του εισαγγελέα και σύμφωνη γνώμη του διευθυντή της φυλακής APAC, στην οποία ζητείται η μεταφορά[7]. Εφόσον εγκριθεί το αίτημα και ληφθεί η σχετική δικαστική απόφαση μεταφοράς του κρατουμένου σε μια φυλακή APAC, αυτή η τελευταία είναι υπεύθυνη για την εκτέλεση του υπολοίπου της ποινής, μέχρι το στάδιο της απελευθέρωσης. Συνεπώς, ο διευθυντής των φυλακών APAC μπορεί να αποφασίσει και την φάση της προετοιμασίας πριν την οριστική απελευθέρωση, δηλαδή αν το υπόλοιπο της έκτισης θα είναι κλειστού, ημι-ανοιχτού ή ανοιχτού τύπου. Ωστόσο, η μη τήρηση των κανόνων της φυλακής APAC εκ μέρους του εκτίοντος την ποινή οδηγεί στην αμετάκλητη μεταφορά του στις κανονικές φυλακές.

2. Η διαφορετικότητα των φυλακών APAC

 

2.1. Η διαφορετική μεταχείριση των κρατουμένων και του περιβάλλοντός τους

Η ειδοποιός διαφορά μεταξύ των φυλακών APAC και των συνηθισμένων φυλακών είναι η ριζικά διαφορετική μεταχείριση των κρατουμένων. Ακόμα και η ορολογία που χρησιμοποιείται για εκείνους. Οι κρατούμενοι των φυλακών APAC ονομάζονται recuperandos, που μπορεί να μεταφραστεί ως “άνθρωποι που βρίσκονται σε διαδικασία αναμόρφωσης” ή “άνθρωποι σε ανάκαμψη”. Οι recuperandos φέρουν “ταυτότητες” στο στήθος τους με το πραγματικό τους όνομα, οπότε κανείς δεν τους προσφωνεί διαφορετικά, δηλαδή χρησιμοποιώντας ψευδώνυμα, αριθμούς, κλπ. Η χρήση διαφορετικού λεξιλογίου και η χρήση των πραγματικών ονομάτων των κρατουμένων αποτελεί ζωτικής σημασίας συνθήκη για την δημιουργία κλίματος σεβασμού τόσο μεταξύ των recuperandos, όσο και μεταξύ των τελευταίων και του προσωπικού των φυλακών. Ακόμα, προσφέρει το έδαφος για εκ νέου οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης, για ενασχόληση με ζητήματα ταυτότητας και για ανάπτυξη του αισθήματος της επανένταξης.

Επιπροσθέτως, βασικό ρόλο στη λειτουργία των φυλακών APAC παίζει και το οικογενειακό περιβάλλον και οι οικείοι των recuperandos. Τόσο η ουσιαστική παρουσία των οικείων κατά τη διάρκεια της έκτισης της ποινής, όσο και η αποκατάσταση των οικογενειακών δεσμών των recuperandos αποτελούν βασικά στοιχεία για την προσπάθεια ανάκαμψης και αναμόρφωσης των τελευταίων. Η κυρία Oliveira με πληροφόρησε ότι σε περίπτωση έλλειψης επικοινωνίας και απομάκρυνσης ενός recuperando από την οικογένειά του, η ίδια η διεύθυνση της φυλακής APAC είναι εκείνη που αναλαμβάνει την πρωτοβουλία να αναζητήσει και να επικοινωνήσει με μέλη της οικογένειας του recuperando, καθώς και να τους προσκαλέσει να έρθουν για επίσκεψη στην αντίστοιχη φυλακή[8]. Επιπλέον, η καλή λειτουργία των φυλακών APAC βασίζεται πολύ στην εθελοντική συμμετοχή των απλών πολιτών. Γιατροί, εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, θρησκευτικοί λειτουργοί, δικηγόροι κλπ. προσφέρουν τις υπηρεσίες τους αμισθί, μετά από ειδική εκπαίδευση πάνω στις αξίες και στο modus operandi των φυλακών APAC[9]. Με τον τρόπο αυτό, οι φυλακές αυτές προωθούν την ουσιαστική επαφή των πολιτών με τη φυλακή ως θεσμό και τους κρατουμένους ως ανθρώπους.

2.2. Η εσωτερική τους διάταξη και λειτουργία

Στις φυλακές APAC υπάρχει πλήρης έλλειψη αστυνομικής παρουσίας. Δεν υπάρχουν όπλα, δεν υπάρχει αυστηρή ασφάλεια, και οι κλειδωμένες με λουκέτα πόρτες μέσα στις εγκαταστάσεις είναι ελάχιστες σε σχέση με τις συνηθισμένες φυλακές. Ωστόσο, η εξωτερική πόρτα του ιδρύματος είναι κλειδωμένη και περιφρουρείται από προσωπικό, το οποίο δεν φέρει όμως οπλισμό, τουλάχιστον όχι εμφανή. Όπως μου εξήγησε η κυρία Oliveira, η εμπιστοσύνη αποτελεί sine qua non συνθήκη για την αποδοχή και εισαγωγή σε κάποια φυλακή APAC. Ο δέ σεβασμός αυτού του κανόνα αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την παραμονή των recuperandos σε αυτά τα ιδρύματα.

Ο σεβασμός και η τήρηση της σχέσης εμπιστοσύνης είναι τόσο κομβικής σημασίας, που εκδηλώνεται και μέσα από τα συνθήματα που είναι γραμμένα στους τοίχους των φυλακών APAC. Τα περισσότερα από αυτά εμπνέονται από τη θρησκεία και τις γραφές, όμως υπάρχει ένα μήνυμα που αποτελεί πλέον γενικό σύνθημα του θεσμού και είναι γραμμένο σε κάθε φυλακή APAC. Το σύνθημα αυτό είναι η φράση “do amor ninguém foge” που σημαίνει “από την αγάπη κανείς δεν δραπετεύει”. Η φράση αυτή προέρχεται από έναν πρώην κρατούμενο που δραπέτευε επανειλημμένα από τις κανονικές φυλακές κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '90. Όταν εισήλθε στη φυλακή APAC, παρά την έλλειψη ένοπλης περιφρούρησης, δεν διέφυγε ξανά, ούτε καν το αποπειράθηκε. “Από την αγάπη κανείς δεν δραπετεύει” ήταν η απάντησή του όταν ένας δικαστής τον ρώτησε γιατί δεν προσπάθησε να ξεφύγει από τη φυλακή APAC. Στο ίδρυμα του Porto Alegre, το σύνθημα αυτό ήταν γραμμένο στον προαύλιο χώρο.

Επιπλέον, όλες οι συνήθεις εγκαταστάσεις και παροχές καθώς και τα δωμάτια του recuperandos ήταν καθαρά και ταχτοποιημένα, οι χώροι ήταν φωτεινοί και ευρύχωροι συγκριτικά με τις συνηθισμένες φυλακές και η κουζίνα ήταν καλά εξοπλισμένη, χάρη σε δωρεές από διάφορους φορείς[10]. Η καθαριότητα και η τάξη καθώς και η προετοιμασία του φαγητού είναι υπό ευθύνη του recuperandos, κάτι που αποτελεί συν τοις άλλοις και μια σημαντική προϋπόθεση για τη παραμονή τους σε μια φυλακή APAC.  Χριστιανικά θρησκευτικά σύμβολα και εικόνες υπήρχαν σχεδόν σε όλους τους χώρους. Σε κάθε φυλακή APAC υπάρχει επίσης ένας “ιδιωτικός” χώρος, που ονομάζεται “οικογενειακό δωμάτιο”, όπου οι recuperandos μπορούν να απολαμβάνουν μέχρι δώδεκα ώρες ιδιωτικότητας με τις συζύγους τους, κάθε δύο εβδομάδες, μετά από αντίστοιχο αίτημα. Η φυλακή APAC διαθέτει επίσης ειδική αίθουσα εκπαίδευσης με δανειστική βιβλιοθήκη και ένα δωμάτιο όπου οι recuperandos μπορούν να δουν ψυχολόγο, ψυχίατρο ή γενικό γιατρό, οι οποίοι επισκέπτονται σε εβδομαδιαία σχεδόν βάση τις φυλακές APAC και παρέχουν εθελοντικά τις υπηρεσίες τους[11].

3. Φυλακές APAC και αντεγκληματική πολιτική

 

3.1. Αποκαταστατική (restorative) ή αναμορφωτική (rehabilitative) προσέγγιση;

Μια απλή επίσκεψη σε μια τέτοια φυλακή αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότι αυτό το μοντέλο φυλακών επικεντρώνεται σαφώς στην αναμόρφωση (rehabilitation) και στο σωφρονισμό των καταδίκων. Ωστόσο έχει συνδεθεί και με το κίνημα της αποκαταστατικής δικαιοσύνης (restorative justice)[12]. Κάνοντας την διατριβή μου πάνω σε ζητήματα αποκαταστατικής προσέγγισης της εγκληματικότητας, κάποιες από τις ερωτήσεις που έθεσα κατά την επίσκεψή μου στο ίδρυμα του Porto Alegre επικεντρώθηκαν στο ζήτημα αυτό, στο πως δηλαδή οι φυλακές APAC προσεγγίζουν τις αρχές και τις αξίες της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Αναμφισβήτητα, η μέριμνα για την αναδόμηση της ταυτότητας του δράστη και της αυτοεκτίμησης, η προσωπική ανάκαμψη και η επαφή του με τους οικείους του και την τοπική κοινότητα είναι αξίες που επίσης προωθεί και το κίνημα της αποκαταστατικής δικαιοσύνης. Επίσης, κατεξοχήν αποκαταστατικές αξίες όπως η συμμετοχή στην από κοινού διαβίωση, η αλληλεγγύη, η αντιμετώπιση των δραστών ως υπεύθυνα όντα κτλ. αποτελούν αξίες που προωθούνται μέσα στις  φυλακές APAC. Ωστόσο, το θύμα, ο πόνος και οι ανάγκες του δεν είναι ζητήματα στα οποία η προσέγγιση APAC εστιάζει πρωταρχικά, αλλά μάλλον δευτερεύουσας φύσης.

Πράγματι, η πλευρά του θύματος προσεγγίζεται παρεμπιπτόντως και επ’ευκαιρίας της θρησκευτικής και πνευματικής ενασχόλησης και εργασίας των recuperandos. Η δέ επαφή με τα θύματα, εάν τύχει και λάβει χώρα, αντιμετωπίζεται απλά ως ένα βήμα προς την αναμόρφωση και τον σωφρονισμό του δράστη, δηλαδή πάντα με επίκεντρο τον τελευταίο. Σε ευθεία ερώτησή μου στους  recuperandos που συνάντησα εάν σκέφτονται τα θύματά τους ή εάν θα επιθυμούσαν να τα συναντήσουν, κατάλαβα ότι το ζήτημα δεν είχε θιχτεί ιδιαίτερα, τουλάχιστον όχι έως την μέχρι τότε παραμονή τους στο ίδρυμα. Ωστόσο, η κυρία Oliveira δήλωσε αισιόδοξη ότι η πλευρά των θυμάτων θα μπορούσε να θιχτεί στο μέλλον. Εξάλλου, τα θύματα δεν φαίνεται να έχουν λόγο ή ακόμα και δικαίωμα ενημέρωσης σχετικά με τη μεταφορά ενός καταδικασθέντος παραβάτη σε μια φυλακή APAC. Και αυτό είναι σαφώς παράταιρο με την φιλοσοφία της αποκαταστατικής δικαιοσύνης.

Το σύστημα φυλάκισης APAC είναι συνεπώς αναμφισβήτητα αναμορφωτικό αλλά δύσκολα αποκαταστατικό. Ωστόσο, σε ορισμένες φυλακές APAC οι συγκρούσεις εντός φυλακής μεταξύ recuperandos επιλύονται μέσω αποκαταστατικών πρακτικών, όπως οι κύκλοι και η διαμεσολάβηση, έπειτα από κατάλληλη προετοιμασία των εμπλεκόμενων μερών. Να σημειωθεί εδώ ότι η εφαρμογή αποκαταστατικών πρακτικών μέσα σε φυλακές τόσο μεταξύ των φυλακισμένων όσον και μεταξύ δραστών-θυμάτων αποτελεί ζητούμενο και πρόκληση για το αποκαταστατικό κίνημα. Τόσο για τη φάση της προετοιμασίας των φυλακισμένων για μια τέτοια συνάντηση, όσο και για τη συνάντηση καθεαυτή.

Εκτιμώ, λοιπόν, ότι ο θεσμός των φυλακών APAC θα μπορούσε να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για τους υποστηριχτές του αποκαταστατικού κινήματος, καθώς η δομή τους θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εξαιρετικό έδαφος για πιθανή ανάπτυξη και εφαρμογή αποκαταστατικών πρακτικών μέσα στις φυλακές, ιδίως σε ότι αφορά τη φάση της προετοιμασίας των φυλακισμένων για συναντήσεις με θύματα. Πράγματι, πριν την προετοιμασία για την επικοινωνία και αλληλεπίδραση με τους άλλους και ειδικά με το θύμα, οι κρατούμενοι χρειάζονται έντονη και προσεκτική εργασία σχετικά με την ταυτότητά τους, την έκφρασή τους. Η δέ εμπλοκή των απλών πολιτών στη λειτουργία αυτών των φυλακών και η επαφή των κρατουμένων μαζί τους, βοηθά αρκετά προς αυτή την κατεύθυνση.           

3.2. Η επίδραση του φαινομένου APAC στο βραζιλιάνικο ποινικό σύστημα

Υπάρχουν πολλές μελέτες και αναφορές με σχετικά ενθαρρυντικά συμπεράσματα για την λειτουργία των φυλακών APAC και την επίδρασή τους στους δράστες[13]. Σύμφωνα με αυτές, η συνολική υποτροπή των απελευθερωθέντων recuperandos κυμαίνεται από 15 έως 20% και μάλιστα σε ορισμένες πόλεις της Minas Gerais[14] δεν φθάνει ούτε καν το 5%, τη στιγμή που τα εθνικά επίπεδα υποτροπής είναι πάνω από το 80% των περιπτώσεων. Όπως μου επιβεβαίωσαν και ερευνητές του Πανεπιστημίου LaSalle, δικαστές με τους οποίους ήρθα σε επαφή κατά την παραμονή μου στη χώρα αλλά και η κ. Oliveira, φαίνεται ότι στη Βραζιλία υπάρχει γενικός ενθουσιασμός μεταξύ ακαδημαϊκών και επαγγελματιών σχετικά με τις φυλακές APAC ως θεσμό. Υπάρχουν ωστόσο και ισχυρές επιφυλάξεις, κυρίως από μερίδα ακαδημαϊκών.

Πράγματι, παρά τον ενθουσιασμό και τον εξανθρωπισμό ενός μέρους του ποινικού συστήματος στη Βραζιλία στον οποίο έχει συνεισφέρει η λειτουργία των φυλακών APAC, θα πρέπει να εξετάσουμε το ζήτημα της πραγματικής επίδρασης που έχει ο θεσμός αυτός στην βραζιλιάνικη αντεγκληματική πολιτική. Η τελευταία, δυστυχώς, φαίνεται να εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από μια ιδιαίτερα κατασταλτική λογική, και ειδικά μετά την εκλογή της νέας κυβέρνησης. Όμως και πριν από αυτό, ο πληθυσμός των φυλακών στη Βραζιλία έχει υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία 20 χρόνια[15]. Η παρούσα κατάσταση της αντεγκληματικής πολιτικής της χώρας υποδεικνύει ότι το ζητούμενο δεν είναι μόνο ο εξανθρωπισμός των συνθηκών μέσα στις φυλακές και ο σωφρονισμός των κρατουμένων, αλλά, κυρίως, ο περιορισμός της προσφυγής στη λύση της φυλακής και της καταστολής ως μέσου για την επίτευξη της κοινωνικής ειρήνης και τον κατευνασμό του αισθήματος αδικίας. Τέλος, μια άλλη παρατήρηση που αξίζει, θεωρώ, κριτική σκέψη ως προς την περεταίρω ανάπτυξη και επίδραση του θεσμού των φυλακών APAC, είναι η αυστηρά θρησκευτική πτυχή της λειτουργίας τους. Θα πρέπει δηλαδή να αναρωτηθούμε σε ποιο βαθμό το modus operandi των φυλακών αυτών αντιστοιχεί στις κοσμικές αξίες που οφείλει να πρεσβεύει η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Βραζιλίας, σεβόμενη τον θρησκευτικό και δογματικό πλουραλισμό του πληθυσμού της.

Κατερίνα Σούλου, Υποψήφια διδάκτωρ Aix-Marseille Université, Διοικητικό μέλος του European Forum for Restorative Justice (EFRJ).

[1] Επίσημη σελίδα της φυλακής APAC του Porto Alegre: https://www.apacpartenon.com/.

[2] Βλ. τις δώδεκα βασικές θέσεις της μεθοδολογίας που ακολουθούν οι APAC φυλακές: http://www.fbac.org.br/index.php/en/realidade-atual/12-elements-of-the-apac-methodology

[3]  Βραζιλιάνικη Ομοσπονδία Αρωγής για τους κατάδικους. Επίσημο site:  http://www.fbac.org.br/index.php/en/

[4]  Με την υποστήριξη της Πολιτείας της Minas Gerais στη Βραζιλία, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ιδρύματος  AVSI και άλλων θεσμών: https://ec.europa.eu/europeaid/case-studies/new-chance-prisoners-brazil_en

[5]  http://www.fbac.org.br/index.php/en/how-to-create/philosophy-of-apac

[6]  http://www.planalto.gov.br/ccivil_03/LEIS/L7210.htm

[7]  Το FBAC υποδεικνύει τα βασικά κριτήρια για την αποδοχή του αιτήματος μεταφοράς, μεταξύ των οποίων η απουσία επιθετικότητας και γενικότερα επικίνδυνης συμπεριφοράς, η μη προσκόλληση σε οποιαδήποτε εγκληματική οργάνωση, η μείωση της ποινής στις κανονικές φυλακές λόγω καλής συμπεριφοράς κλπ. Επίσης, λαμβάνονται υπόψη οι κοινωνικοί και συναισθηματικοί δεσμοί του αιτούντος την μεταφορά με την πόλη στην οποία βρίσκεται η φυλακή APAC, προκειμένου να καταστεί δυνατή η συμμετοχή της οικογένειας στη διαδικασία αναμόρφωσης και σωφρονισμού του.

[8] Αυτή ήταν η περίπτωση για έναν από τους recuperandos των φυλακών APAC του Porto Alegre, ο οποίος δεν είχε δει για χρόνια τη μητέρα του, οπότε η διευθύντρια της φυλακής κυρία Oliveira, ανέλαβε και κατάφερε να φέρει μητέρα και υιό πάλι σε επαφή.

[9] Σημαντικά κριτήρια για να παρέχει κάποιος εθελοντικά τις υπηρεσίες του ως επαγγελματίας σε μια φυλακή APAC είναι η πίστη στις οικογενειακές αξίες, οι πνευματικότητα, η εμπειρία σχετικά με το πώς λειτουργούν οι τοπικές φυλακές κλπ.

[10] Από το ομοσπονδιακό Υπουργείο Δικαιοσύνης, τον Ιατρικό Σύλλογο του Rio Grande do Sul, από Πανεπιστήμια και από την τοπική κοινότητα.

[11] Ωστόσο, σε έκτακτες περιπτώσεις που σχετίζονται με την υγεία των  κρατουμένων, αναλαμβάνει δράση το SUSEPE (Superintendência dos Serviços Penitenciários) που αποτελεί το σύστημα παροχής υπηρεσιών υγείας που χρησιμοποιούν και συνηθισμένες φυλακές.

[12]  Walker, L., Johnson, A. & van Wormer, K. (2013), “Brazil's restorative prisons”, In K. S. van Wormer & L.Walker (Eds.), Restorative justice today: Practical applications (pp. 151-162), Thousand Oaks, CA: SAGE Publications / http://www.justicereparatrice.org/mount/www.restorativejustice.org/RJOB/apac-brazil2019s-restorative-justice-prisons

[13]  Βλ. μελέτες στα πορτογαλικά εδώ:

      https://rosario.ufma.br/jspui/bitstream/123456789/2326/1/Ana%20Lucia%20Lima%20Santos.pdf,

      http://ppgau.propesp.ufpa.br/ARQUIVOS/dissertacoes/2017/Disserta%C3%A7%C3%A3o%20Ari%20Toma%20da%20Silva%20Filho.pdf

[14] Σύμφωνα με την επίσημη σελίδα των δικαστηρίων της Πολιτείας της Minas Gerais: http://www.tjmg.jus.br/portal-tjmg/

[15] Σύμφωνα με το World Prison Brief:  http://www.prisonstudies.org/country/brazil