Σαν να μην πέρασε μια μέρα...

Ομ. Καθηγ. Γιάννης Πανούσης

Αφιερωμένο στη νέα γενιά των εγκληματολόγων του ΚΕ.Μ.Ε.

Άγγελος του μύθου

προσφέρω στους ιερείς των γραμμάτων

ψήγματα ασεβών κειμένων

προς κοινωνία.

Κ. Γ. Βασιλείου, Προσωπεία

Έχω σε πολλά κείμενά μου αναφερθεί στους λόγους για τους οποίους η Εγκληματολογία δεινοπάθησε ή καταπιέστηκε από το Ποινικό Δίκαιο, ιδίως στις Νομικές Σχολές[1]. Ιστορικοί, πολιτικοί, ακαδημαϊκοί παράγοντες, αλλά και ευθύνες ορισμένων Καθηγητών Εγκληματολογίας, οι οποίοι προτιμούσαν να κλείσουν την επιστήμη σ’ ένα δικό τους "υποσύστημα", δεν άφησαν επί δεκαετίες τον κλάδο ν’ αναπνεύσει.

Ευτυχώς, όμως, εμφανίστηκε η νέα γενιά που δεν κουβαλάει αμαρτίες ή διαμάχες του παρελθόντος, ούτε στερεότυπα βαυαρικής ηγεμονίας κι έτσι η Εγκληματολογία μπορεί πλέον να ελπίζει σ’ ένα φωτεινότερο μέλλον.

Στο άρθρο αυτό θα επιχειρήσω να καταγράψω - χωρίς καμία πρόθεση κριτικής- τη συμβολή δύο κορυφαίων επιστημονικών περιοδικών της Ποινικής Επιστήμης [πρόκειται για τα Ποινικά Χρονικά και την Ποινική Δικαιοσύνη], στην ανάδειξη εγκληματολογικών προβληματισμών.

Θα εξετάσω την περίοδο 1951-1960, πρώτη δεκαετία κυκλοφορίας των Ποινικών Χρονικών, και την περίοδο 2001-2010, δηλαδή 50 χρόνια μετά, του ίδιου περιοδικού [ώστε να εντοπισθούν τυχόν διαφοροποιήσεις], καθώς και την περίοδο 2001-2010 της Ποινικής Δικαιοσύνης [χωρίς καμία πρόθεση σύγκρισης, η οποία άλλωστε θα ήταν δυσχερής λόγω διαφορετικής εκδοτικής σύλληψης].

Η απαρίθμηση των κυρίως εγκληματολογικών δημοσιευμάτων δεν μπορεί να είναι απόλυτη διότι πολλά θέματα είναι στο μεταίχμιο του Ποινικού δικαίου και της Εγκληματολογίας [π.χ τρομοκρατία, διαφθορά] ενώ άλλα έχουν κυρίως κοινωνιολογικό /ψυχολογικό ενδιαφέρον [π.χ ευθανασία, αυτοκτονία] ή και πολιτικό [π.χ βιο-εξουσία]. Συνεπώς το υποκειμενικό στοιχείο στην κατάταξη/ένταξη παραμένει ισχυρό.

-Τα Ποινικά Χρονικά 1951-1960 εκδίδονται από Επιτροπή αποτελούμενη από πέντε προσωπικότητες [Μπουρόπουλος, Χωραφάς, Γάφος, Ζαγκαρόλας, Γαρδίκας], εκ των οποίων μόνον ο Καθηγητής Κ. Γαρδίκας ήταν εγκληματολόγος, ενώ οι υπόλοιποι διακονούσαν το Ποινικό δίκαιο.

Οι Μελέτες των Ποινικών Χρονικών 1951-1960 ανέρχονται σε 93, από τις οποίες κυρίως εγκληματολογικό περιεχόμενο είχαν 13 [ποσοστό περίπου 14%]. Κύριοι αρθρογράφοι οι Κ. Γαρδίκας[9], Ι. Παπαζαχαρίου[2], Ηλ. Γάφος[1] και Ελ. Σπανού[1], ενώ η θεματολογία εκινείτο κατά βάση γύρω από τους ανήλικους και τη σωφρονιστική αγωγή τους, τους καθ’έξιν εγκληματίες, την υφ’ όρον απόλυση και τις συνέπειες της ποινικής καταδίκης, την αποκατάσταση και προστασία του κατάδικου, την ψυχολογική εξέταση και τα θεραπευτικά μέτρα, την εγκληματολογική υπηρεσία, την ποινή του θανάτου, τον Λομπρόζο και την επίδραση του πολέμου στην εγκληματικότητα.

Η στήλη Νομικά ζητήματα - Διάφορα του ίδιου περιοδικού την ίδια περίοδο περιλαμβάνει 193 σχόλια/παρατηρήσεις, εκ των οποίων 20 [ποσοστό περίπου 10,5%] αναφέρονται σε κυρίως εγκληματολογικά θέματα. Συγγραφείς οι Κ. Γαρδίκας, Α. Γιωτοπούλου, Δ. Κατεβαίνης, Ν. Τζαβέλλα, Μ. Μαυρομμάτη, Κ. Βουγιούκας, Ι. Ζαγκαρόλας, Δ. Βαλληνδράς, Ε. Σπανού, Α. Χατζηγεωργίου, Δ. Κουρέτας, Ι. Δασκαλόπουλος, Φ. Κόκκινος, Π. Κωνσταντινίδης.

Τα αντικείμενα αφορούσαν σωφρονιστικά και αναμορφωτικά συστήματα και ιδρύματα, στην ποινή του θανάτου, την παιδική εγκληματικότητα, την πρόληψη, τα ναρκωτικά, το σωφρονιστικό περιορισμό, τις ψυχαναλυτικές απόψεις, τα εγκληματολογικά συνέδρια, τις Εταιρείες Προστασίας Αποφυλακιζομένων και το Σταθμό Αποφυλακιζομένων, το Ινστιτούτο Εγκληματολογίας και τις Διεθνείς Διασκέψεις.

Από τα παραπάνω είναι προφανές ότι η σχετικά μικρή αναφορά σε εγκληματολογικά θέματα αφορά κυρίως σωφρονισικά προβλήματα και πολύ λίγο θεωρητικά ζητήματα της Εγκληματολογίας. Να σημειωθεί ότι η έκταση του περιοδικού ήταν 550-600 σελίδες ανά τεύχος.

-Τα Ποινικά Χρονικά κατά την περίοδο 2001-2010 εμφανίζουν ως ιδρυτές τους πέντε προαναφερθέντες της περιόδου 1951-1960, διευθύντρια την καθηγήτρια Α. Ψαρούδα-Μπενάκη, επιστημονική επιτροπή αποτελούμενη από πέντε κορυφαίους [Ανδρουλάκης, Καρράς, Μανωλεδάκης, Μυλωνόπουλος, Σπινέλλης] ποινικολόγους, συντακτική επιτροπή αποτελούμενη από εννέα καθηγητές ποινικού δικαίου, τακτικούς συνεργάτες έξι ποινικολόγους και την επιμέλεια ύλης έχουν αναλάβει πέντε ποινικολόγοι. Άρα ουδείς εγκληματολόγος.

Η στήλη Μελέτες - Αρθρογραφία περιλαμβάνει 207 συγγραφείς, από τους οποίους 18 [ποσοστό περίπου 9%] ασχολείται με θέματα εγκληματολογικού κυρίως περιεχομένου. Οι συγγραφείς Λ. Κοτσαλής, Έφ. Λαμπροπούλου, Στ. Παύλου, Ν. Παρασκευόπουλος, Ν. Κουράκης, Γ. Παπανικολάου, Ν. Δημητράτος, Δ. Κυρίτσης, Α. Χαραλαμπάκης, Α. Κωνσταντινίδης, Α. Συκιώτου, Σ. Γιοβάνογλου, Ν. Μπιτζιλέκης, Ι. Μανωλεδάκης, Κ. Σπινέλλη κινήθηκαν γύρω από τη δόμηση του εγκλήματος, την ιδιωτικοποίηση της δημόσιας ασφάλειας, τους καταδικασθέντες για ναρκωτικά, την ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη, το δικαίωμα στο θάνατο, τη σχέση μετανάστευσης-εγκληματικότητας, τη σχέση Αστυνομίας-κοινού, την τρομοκρατία, την έννοια του θύματος στην εμπορία ανθρώπων, την επιμέτρηση της ποινής, την αποκαταστατική δικαιοσύνη, τη σχολική βία, την πρόληψη, τη διαφθορά και την αντεγκληματική πολιτική.

Η στήλη Νομικά ζητήματα - Ειδικά θέματα περιλαμβάνει 98 σχόλια/παρατηρήσεις εκ των οποίων μόνον 6 [ποσοστό περίπου 5%] έχουν κυρίως εγκληματολογικό ενδιαφέρον, ενώ στις Επιλογές από τη Νομολογία σε 74 αναφορές υπάρχει 1 που αφορά την Απόλυση υπό όρους υπερήλικων καταδίκων. Οι αρθρογράφοι Γρ. Πεπόνης, Α. Αποστολάκη, Κ. Σπινέλλη, Π. Μπρακουμάτσος, Ν. Παρασκευόπουλος, Α. Κωνσταντινίδης ασχολούνται με την εξάρτηση από ναρκωτικά, την ποινική δικαιοσύνη, την κράτηση στις φυλακές των υπό απέλαση τελούντων αλλοδαπών, τη Σύμβαση μεταφοράς κρατουμένων.

Στις στήλες Ευρωπαϊκό Βήμα - Επιστημονική κίνηση παρουσιάζονται το Διεθνές Cours της Εγκληματολογίας, η Σύσταση Νο R[92]1 για τη χρήση της ανάλυσης DNA [Κ. Σπινέλλη], η 13^η Σύνοδος της Επιτροπής ΟΗΕ για την πρόληψη του εγκλήματος και την ποινική δικαιοσύνη [Κ. Σπινέλλη], ενώ στη Νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου παρουσιάζεται η υπόθεση I. Sulejmanovic κατά Ιταλίας [ο υπερπληθυσμός των καταστημάτων κράτησης ως απάνθρωπη κι εξευτελιστική μεταχείριση].

Στις Βιβλιοκρισίες παρουσιάζεται το βιβλίο Droits de l’ Homme et Politique Anticriminelle.

Σε γενικές γραμμές, χωρίς να αυξάνεται [μάλλον μειώνεται] ποσοτικά η αρθρογραφία των εγκληματολόγων, διαπιστώνεται μια μετατόπιση της θεματολογίας προς περισσότερο σύγχρονα ζητήματα και με ευρεία αναφορά στην ευρωπαϊκή και διεθνή πραγματικότητα.

Να σημειωθεί ότι ο μέσος όρος σελίδων ανά τεύχος εκινείτο γύρω στις 1000-1100.

-Η Ποινική Δικαιοσύνη παρουσιάζει ως εκδοτική ομάδα: Ιδρυτή - Διευθυντή τον καθηγητή Εγκληματολογίας Ιάκ. Φαρσεδάκη, ως επιστημονικό επόπτη τον καθηγητή Ποινικού Δικαίου Ι. Μανωλεδάκη, ως υπεύθυνο σύνταξης τον καθηγητή Ποινικής Δικονομίας Λ. Μαργαρίτη, ενώ η συντακτική επιτροπή αποτελείται από επτά καθηγητές, εκ των οποίων δύο είναι εγκληματολόγοι. Ως τακτικοί συνεργάτες εμφανίζονται 53 ειδικοί επιστήμονες, δικαστικοί, δικηγόροι [έλληνες και ξένοι], από τους οποίους οι 20 έχουν την ειδικότητα της Εγκληματολογίας.

Κατά το διάστημα 2001-2010 στη στήλη Μελέτες - Γνωμοδοτήσεις φιλοξενήθηκαν 372 άρθρα εκ των οποίων κύριο εγκληματολογικό περιεχόμενο είχαν 54 [ποσοστό περίπου 14,5%]. Οι συγγραφείς [36 έλληνες και 3 ξένοι] δεν ήσαν μόνον εγκληματολόγοι αλλά και ποινικολόγοι, δικηγόροι, αστυνομικοί, γραφολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και άλλων ειδικοτήτων και οι θεματικές γύρω από τις οποίες κινήθηκαν κατά κύριο λόγο ήταν η ιδιωτική και εσωτερική ασφάλεια και ανασφάλεια, η πρόληψη για τους ανήλικους, τα ναρκωτικά, η τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα, η αστυνομική βία, η διαφθορά, ο ρατσισμός, η μετανάστευση, τα δικαιώματα των κρατουμένων, η σχολική βία, η εμπορία ανθρώπων, η αντεγκληματική και σωφρονιστική πολιτική, η ανακριτική κ.λπ.

Στη στήλη Απόψεις περιλαμβάνονται 82 άρθρα από τα οποία 2 μόνον έχουν εγκληματολογικό ενδιαφέρον [Αλεξιάδης και Μανωλεδάκης για Ναρκωτικά και Οργανωμένο έγκλημα], ενώ στη στήλη Άρθρα [από το 2007] δημοσιεύονται 8 άρθρα, εκ των οποίων κανένα δεν παρουσιάζει εγκληματολογικό ενδιαφέρον.

Στη στήλη Έρευνες - Εκθέσεις - Συνέδρια επί 101 δημοσιευμάτων, τα 42 [ποσοστό περίπου 45%] στηρίζονται σε εγκληματολογικά δεδομένα, γεγονός που αποδεικνύει πόσο προχωρημένοι είναι οι εγκληματολόγοι στις έρευνες πεδίου. Οι συγγραφείς [έλληνες και ξένοι] κινούνται κατά κύριο λόγο σε μία θεματολογία σχετική με τη βία, τη διαφθορά, το φόβο του εγκλήματος, τους μετανάστες, τους ανήλικους, τις γυναίκες ως θύματα, τα σωφρονιστικά συστήματα, την ανακριτική, τους σωφρονιστικούς υπαλλήλους, την αντεγκληματική πολιτική κ.λπ.

Τέλος στη Διεθνή Κίνηση επί 55 αναφορών οι 12 [ποσοστό περίπου 22%] σχετίζονται με εγκληματολογικές δράσεις, γεγονός που αποδεικνύει την ευρωπαϊκή/διεθνή κινητικότητα των ελλήνων εγκληματολόγων. Οι συγγραφείς παρουσιάζουν θέματα που αφορούν τις αγγλικές φυλακές, την ευρω-αστυνομική συνεργασία, τα διεθνή συνέδρια Θυματολογίας, το ευρωπαΪκό Ινστιτούτο Αστυνομικών Μελετών, τον Πρότυπο νόμο των ΗΠΑ για το Δίκαιο των ανηλίκων, το Οργανωμένο έγκλημα στην Ε.Ε., τη Σύμβαση των Η.Ε. κατά της Διαφθοράς, το σχέδιο Απόφασης-Πλαίσιο για εναλλακτικές κυρώσεις κ.λπ.

Να σημειωθεί ότι ο μέσος όρος έκτασης σελίδων ανά τεύχος ανερχόταν σε 1300-1500.

-Από την προβληματική του άρθρου δεν εξαιρούνται οι δημοσιεύσεις εγκληματολογικού περιεχομένου σε άλλα ποινικά περιοδικά [όπως ο Ποινικός Λόγος], σε νομικά περιοδικά [όπως μ.ά. η Υπεράσπιση, τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, το Αρχείο Νομολογίας, η Εφημερίδα ελλήνων νομικών, το Νομικό βήμα κ.λπ.], σε αφιερώματα εξειδικευμένων περιοδικών [όπως μ.ά. τα Τετράδια Ψυχιατρικής, η Κοινωνική εργασία, η Ουτοπία, το Ιδεοδρόμιο, η Νέμεσις, η Σύγχρονη εκπαίδευση, η Νέα Κοινωνιολογία, η Επιθεώρηση του ΕΚΚΕ κ.λπ.], σε λογοτεχνικά περιοδικά [όπως το Διαβάζω, η Ομπρέλλα, οι Κωπηλάτες κ.λπ.] ή και σε Τιμητικούς Τόμους.

Οι ερμηνείες σχετικά με τη μικρή παρουσία των εγκληματολόγων [και των οικείων προβληματισμών] στα Ποινικά περιοδικά είναι πολλές και ποικίλες: από τη φύση των περιοδικών, τον αριθμό των ενδιαφερομένων αναγνωστών, την περιορισμένη ύλη, την ειδίκευση των εκδοτών και διευθυντών, τη συγκυρία κ.λπ.

Το ευχάριστο είναι ότι οι ίδιοι οι εγκληματολόγοι, μετά τη δεκαετία του 1980, αντελήφθησαν το πρόβλημα κι έτσι ανέλαβαν πρωτοβουλίες [άλλες περισσότερο κι άλλες λιγότερο πετυχημένες, άλλες βραχύβιες κι άλλες μακροημερεύουσες] έκδοσης αμιγώς σχεδόν εγκληματολογικών περιοδικών.

Ανάμεσα σε αυτά περίοπτη θέση κατέχουν τα παρακάτω:

- Δελτίο Εγκληματολογικής Ενημέρωσης[1986] / Έγκλημα και Κοινωνία[1987]

- Ελληνική Επιθεώρηση Εγκληματολογίας[1988]

-Χρονικά Εγκληματολογίας Εργαστηρίου Νομικής ΔΠΘ[1991] και εκδόσεις ‘’Εγκληματο-λογικά’’

-Εκδόσεις Εργαστηρίου Ποινικών και Εγκληματολογικών Ερευνών Νομικής ΕΚΠΑ

-After crime[2000]

-Theartofcrime

-Crimetimes

-Eγκληματολογία [από 2013]

-Αστυνομική Επιθεώρηση/Ανασκόπηση

-Εκδόσεις Media and Crime, Τμήμα ΕΜΜΕ/ΕΚΠΑ

Θα κλείσω αυτό το μικρό σημείωμα με την ευχή που έχω ξανακάνει σ’ ένα σχετικά πρόσφατο άρθρο μου[2]:

«Πρέπει, λοιπόν, όλοι οι εγκληματολόγοι της χώρας να ενωθούμε και να διαμορφώσουμε από κοινού [και μόνοι μας] τη Σύγχρονη ΜεταΕγκληματολογία.»

__________________________________________________________________

*Ο Γιάννης Πανούσης είναι Ομ. Καθηγητής Εγκληματολογίας.