ΤΕΥΧΟΣ #15 ΜΑΡΤΙΟΣ 2021

ΑPICCO- Community Based Art

 

Η «ΑPICCO- Community Based Art» (www.apicco.net) ξεκίνησε το 2014 σαν μια άτυπη ομάδα με ευαισθησία και πείρα στον τομέα της κοινωνικής επανένταξης ευάλωτων και ειδικών πληθυσμών και εξελίχθηκε το 2017 σε Κοινωνική Επιχείρηση (ΚοινΣΕπ) με τη συμμετοχή πρώην κρατουμένων που διεκδικούσαν ξανά τη θέση τους στην κοινωνία.

Tα μέλη της APICCO μοιράζονται κοινές πεποιθήσεις, αγωνίες και οράματα, κάνοντας πράξη την έννοια της “Συνέργειας», η οποία πρεσβεύει ότι η συνεργασία και η συνδυασμένη δράση των πολλών αποδίδει καλύτερα από την όποια ατομική προσπάθεια.

Όραμα της ομάδας είναι μια κοινωνία που αντιμετωπίζει ισότιμα κάθε μέλος της και παρέχει πρόσβαση στην εκπαίδευση, την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία,  χωρίς διακρίσεις.

Στοχεύουμε στην αφύπνιση της επιθυμίας αλλαγής και την ανάπτυξη προσωπικών και κοινωνικών δεξιοτήτων για τη διευκόλυνση της επανένταξης ευαίσθητων κοινωνικών ατόμων και ομάδων στο κοινωνικό περιβάλλον, μέσω της ενασχόλησης με την Τέχνη του Θεάτρου και  άλλων δημιουργικών τεχνικών.

Για τους σκοπούς αυτούς, τα μέλη μας σε ισότιμη βάση, με πνεύμα σύμπνοιας και αλληλοϋποστήριξης, προσφέροντας τις γνώσεις και τις εμπειρίες τους, εμπλέκονται εθελοντικά σε προγράμματα, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας τα σε χώρους κυρίως εγκλεισμού, αλλά όχι μόνο.

Μέχρι στιγμής έχουμε υλοποιήσει Εργαστήρια Θεάτρου κρατουμένων στον Δομοκό και το Μαλανδρίνο, συναντήσεις Σωματικής και Ψυχολογικής Ενδυνάμωσης (YOGA) στον Δομοκό και τον Ελαιώνα Θήβας, Εργαστήρι Δημιουργικής Γραφής στον Δομοκό, μέσα από το οποίο γεννήθηκε και το βιβλίο με κείμενα κρατουμένων μαθητών «μια αλφαβήτα δρόμος» που εκδώσαμε το 2019. Συμμετείχαμε επί 3 χρόνια στον θεσμό των «Θερινών Σχολείων» σε συνεργασία  με την Άρσις και την Πύλη Ελευθερίας. Από τις συναντήσεις του Θερινού Σχολείου το 2019 στον Δομοκό, προέκυψε φωτογραφικό υλικό και κείμενα που παρουσιάσαμε σε έκθεση με τίτλο «Είμαι εδώ, απ’ το κελί στο Μετρό» σε δύο σταθμούς μετρό της Αθήνας, με σκοπό να μικρύνουμε την απόσταση που χωρίζει τα κελιά με την κοινωνία.

Πολύτιμη ήταν και η συνεργασία που είχαμε με τους Σωφρονιστικούς υπαλλήλους του Δομοκού. Ήταν μια προσπάθεια να φωτίσουμε την εμπειρία του εγκλεισμού από την άλλη μεριά των κάγκελων. Αρχικά δουλέψαμε ξέχωρα μαζί τους. Μέσα από αυτοσχεδιασμούς και βιωματικές ασκήσεις δημιουργήθηκε ένα υλικό το οποίο στη συνέχεια το επεξεργάστηκε η Θεατρική Ομάδα της APICCO, στην οποία μετέχουν και πρώην κρατούμενοι. Υπήρχε για ένα διάστημα μια αλληλοτροφοδότηση των δύο ομάδων με ό,τι υλικό γεννιόταν από την καθεμιά, μέχρι που στο τέλος, σε μια κοινή συνάντηση και με την σκηνοθετική καθοδήγηση του Γιώργου Δάμπαση, προέκυψε μια ολοκληρωμένη παράσταση με τίτλο «Να μην ακούγεται» που παρουσιάστηκε στο πλαίσιο του «3ου Biomechanical Festival», με θέμα «Φωνές Αφανών». Η συνύπαρξη αυτή ήταν σπουδαία στιγμή για την APICCO, καθώς  για την πραγματοποίησή της όλοι οι εμπλεκόμενοι ήραν προσωπικές και κοινωνικές προκαταλήψεις, κρατώντας στο τέλος τα κοινά ζητούμενα και τη χαρά της συν-δημιουργίας. Στην πραγματοποίηση αυτής της παράστασης συνέβαλαν ουσιαστικά και εθελοντές πολίτες της Λαμίας που συνεργάστηκαν και συμπορεύτηκαν με την APICCO. Ήταν το επόμενο μεγάλο στοίχημα που κερδήθηκε: να δημιουργηθεί ένα δίκτυο εθελοντών στην πόλη της Λαμίας, πόλης κοντά στο Κ.Κ. Δομοκού, που θα αποτελούσαν τη γέφυρα μεταξύ φυλακής και κοινότητας.

Η Θεατρική ομάδα των Σωφρονιστικών είχε ήδη παρουσιάσει δυο φορές  το «ΥΠΑΛΛΗΛΕ!», ένα «χειροποίητο έργο», με δικά της κείμενα, σκηνικά/κοστούμια και μουσική. Την πρώτη φορά, στο πλαίσιο της ημερίδας της APICCO «Κρατούμενοι και Υπάλληλοι: ΘΕΑΤΡΙΚΉ απόΔΡΑΣΗ από στερεότυπα και προκαταλήψεις» στη Λαμία τον Ιούνιο του 2018 και στη συνέχεια στο πλαίσιο της «Έκθεσης Έργων κρατουμένων και προϊόντων φυλακής» στο Κτίριο Ελλήνων Αρχαιολόγων, τον Σεπτέμβριο του ίδιου χρόνου, μετά από πρόσκληση της Γενικής Γραμματείας Αντεγκληματικής Πολιτικής.

Τα Θεατρικά Εργαστήρια Κρατουμένων σε Δομοκό και Μαλανδρίνο, έχουν παρουσιάσει στο κοινό συνολικά τέσσερις παραστάσεις, σε διδασκαλία και σκηνοθετική επιμέλεια των εθελοντών ηθοποιών/σκηνοθετών Γιώργου Δάμπαση, Φοίβου Μακριανού και Σοφίας Ιωαννίδη. Η δράση της APICCO συμπληρώνεται με την παρουσία performers και ομιλητών σε φεστιβάλ και ημερίδες ευαισθητοποίησης για κοινωνικά θέματα, όπως η τέχνη και η κοινωνική επανένταξη, το human trafficking κ.α.

Το Θέατρο είναι για μας η συγκολλητική ουσία της APICCO. Είναι κάτι περισσότερο από μια υπέροχη διασκέδαση το απόγευμα ή το βράδυ. Είναι ένα όχημα για κοινωνική αλλαγή, ένα μέσο με το οποίο αμφισβητούνται οι αξίες και οι κανόνες και μια αφορμή για πολιτική συζήτηση. Ήταν έτσι από την αρχή.

Το θέατρο είναι εξ ορισμού μια συνάντηση και μια πολιτική πράξη. Είναι συνάντηση του ηθοποιού με το κοινό αλλά και συνάντηση του ανθρώπου με τον άνθρωπο. Είναι η συνάντηση του ανθρώπου με τον εαυτό του, αλλά και με τον κόσμο γύρω του, με  την ανθρώπινη ιστορία. Είναι συνάντηση του σήμερα με το χθες αλλά και το αύριο. Το θέατρο πραγματεύεται θεμελιώδη ζητήματα της ανθρώπινης φύσης. Κι εμείς σαν εργάτες αυτής της τέχνης αλλά και σαν πολιτικά όντα,  διαλέγουμε να βρεθούμε κοντά σε ανθρώπους στην πιο δύσκολη στιγμή της ζωής τους. Για μας οι άνθρωποι, όπως και οι ήρωες, μέσα από τα πάθη και τις συγκρούσεις πρέπει να οδηγηθούν στην Κάθαρση, στη Λύτρωση.  Είναι πράξη αλλαγής ατομικής και κοινωνικής. Αφορούν στην ουσία της καλλιτεχνικής δημιουργίας, που κατά τη γνώμη μας δεν είναι αυτιστική, αφορά στους συμπολίτες -κρατούμενους, στο σωφρονιστικό σύστημα, και στον ρόλο που έχει να επιτελέσει, και τέλος στην κοινωνία και την στάση της απέναντι σε όλους και όλα τα προηγούμενα.

Η συνειδητοποίηση πως είμαστε… APICCO ήταν από την πρώτη κιόλας θεατρική μας συνάντηση στο πλαίσιο των θεατρικών δράσεων του φορέα, όπου τότε συμμετείχαμε είτε ως εργαζόμενοι, είτε ως επωφελούμενοι, είτε ως εθελοντές. Από αυτές τις συναντήσεις, ανταλλάξαμε ιδέες και προβληματισμούς, μοιραστήκαμε όνειρα και επιδιώξεις. Κατά τη διάρκεια ζωής της APICCO ενώθηκαν μαζί μας κι άλλες φωνές συνεργατών, εθελοντών, νέων μελών, ανθρώπων που υποστηρίζουν  το όραμά μας ενεργά. Αυτό που προσφέρει αξία στην προσπάθειά μας, είναι το γεγονός πως μέσα στην APICCO βρήκαν την αποδοχή, τον σεβασμό, την εμπιστοσύνη, τον χώρο και τη φωνή τους, πρώην κρατούμενοι, οι οποίοι μέσω της ομάδας έκαναν πράξη τη δική τους επανένταξη και επιθυμούν αυτό  να το εμπνεύσουν και σε άλλους.

Μέσα στην ομάδα της Αpicco, επιπλέον, η παιδαγωγική του θεάτρου συναντιέται δημιουργικά με την παιδαγωγική yoga. Οι συνθήκες στο περιβάλλον της φυλακής είναι εξαιρετικά δύσκολες και βίαιες. Οι φυλακισμένοι βιώνουν μια καθημερινότητα γεμάτη από στερήσεις, οι βασικές ανάγκες τους προγραμματίζονται από κάποιον υπεύθυνο, ενώ σαφώς δεν υπάρχει προσωπική ζωή και ελευθερία στα πλαίσια του σωφρονισμού. Σταδιακά οι φυλακισμένοι άντρες και γυναίκες ιδρυματοποιούνται σε μια αντιπαιδαγωγική ρουτίνα όπου η προστασία της σωματικής ακεραιότητας είναι διαρκώς σε προτεραιότητα και όλες οι άλλες ανάγκες σωματικές και συναισθηματικές έρχονται σε δεύτερο ή και τρίτο πλάνο. Ο συνδυασμός της παιδαγωγικής του θεάτρου με την παιδαγωγική yoga υποστηρίζουν ξανά την απλότητα και την καθαρότητα που έχει ανάγκη ο κάθε άνθρωπος. Μέσα από απλούς και κατανοητούς τρόπους διδάσκουμε πρακτικές αυτοδυνάμωσης και προσωπικής έκφρασης που λειτουργούν λυτρωτικά σαν ένα φυσιολογικό αντίβαρο αυτοθεραπείας στις τραυματικές εμπειρίες που μπορεί να κουβαλάει μέσα του ένας φυλακισμένος άνθρωπος.

Η αλήθεια του κάθε ενός πρέπει να ανακαλύπτεται πρώτα από τον ίδιο ώστε να είναι υποφερτή γιατί πρέπει να ζήσει και μαζί της. Έτσι μέσα από την πρακτική της yoga και του θεάτρου προτείνουμε διακριτικά στις ομάδες «θρέψε ξανά την ελευθερία σου και η αλήθεια θα θρέψει τον εαυτό της».

Υπενθυμίζουμε διακριτικά ότι η αναπνοή είναι μια βιωματική εμπειρία. Η επαφή του νου με την αναπνοή μας επαναφέρει με απλότητα στην πραγματικότητα του εδώ και τώρα. Αυτό και μόνο αρκεί για να βρουν ξανά το προσωπικό απόθεμα του κουράγιου. Όλοι οι κρατούμενοι και ειδικά οι μακροχρόνια κρατούμενοι είναι άνθρωποι που βρίσκονται σε βαθιά ανάγκη και έλλειψη.

Τα οφέλη από τη συμμετοχή σε ένα πρόγραμμα της Αpicco είναι άμεσα και όχι μόνο προσωπικά. Το ομαδικό πνεύμα αναπτύσσεται αυθόρμητα και επηρεάζει τις σχέσεις τους θετικά αλλά κυρίως μειώνει την προσωπική και ομαδική βία. Το τακτικά προγραμματισμένο μάθημα στις δύσκολες συνθήκες της φυλακής επιτρέπει έστω και για λίγο να δημιουργηθούν προνομιακές συνθήκες για την ομάδα και προσωπικές στιγμές ηρεμίας με τον εαυτό.

Αυτόν τον εαυτό αλλά και τη συνομιλία του κρατούμενου με τον έξω κόσμο στοχεύουμε να ενισχύσουμε μέσα από το εργαστήρι Δημιουργικής Γραφής που λειτουργεί η APICCO στα καταστήματα κράτησης. Οι δυσκολίες είναι πολλές, η επιθυμία και η συμμετοχή όμως των μαθητών, με συνέπεια, ενθουσιασμό και σεβασμό, κατάφερε, στο χρονικό διάστημα που είχαμε τη δυνατότητα των συγκεκριμένων εργαστηρίων, να ξεπεράσει τις προσδοκίες όλων μας. Τα κείμενα των μαθητών, ως αυτά παράχθηκαν και αποτέλεσαν συλλογικό βιβλίο, αποτελούν βαθιά και ειλικρινή έκφραση του εσώτερου κόσμου τους, των ανομολόγητων επιθυμιών τους, των ονείρων που τρέφουν για ένα καλύτερο αύριο, αλλά και των στιγμών που μετανοούν για τα λάθη του παρελθόντος. Εύκολα αναγνωρίζει κανείς την ανάγκη δημιουργίας νέων κόσμων, μέσω της μυθοπλασίας, της κατασκευής ιστοριών πέρα από το εγώ, σε κόσμους υπαρκτούς μα και ανύπαρκτους. Οι μαθητές μας εξέφρασαν με τα κείμενά τους την ανάγκη τους να ξεφύγουν και αξιοποίησαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ευκαιρία που τους δίνει η δύναμη των λέξεων και του λόγου. Ονειρεύονται, μετανιώνουν, επαναπροσδιορίζουν, μαθαίνουν τη ζωή τους  από την αρχή, στήνοντάς την γράμμα γράμμα και βάζοντάς την σε μια νέα πορεία, σε έναν καινούριο δρόμο.

Η πανδημία μάς στέρησε τη δυνατότητα να βρισκόμαστε σε καταστήματα κράτησης. Στην αρχή μας έφερε σε αμηχανία αλλά σύντομα η ανάγκη να κάνουμε κάτι για τους έγκλειστους συνανθρώπους μας, μας κινητοποίησε στο να έρθουμε σε επαφή με φορείς και ανθρώπους που μοιράζονταν την ίδια αγωνία με μας. Ο διπλός εγκλεισμός τον οποίον βιώνουν οι κρατούμενοι των φυλακών εδώ και έναν χρόνο δεν άφηνε περιθώρια αδράνειας. Νιώθοντας την αγωνία των εκπαιδευτικών τυπικής και μη τυπικής εκπαίδευσης εντός των φυλακών,  οργανώσαμε τον Οκτώβριο μία Ημερίδα προκειμένου να μιλήσουμε για τις συνθήκες που επικρατούν με βάση τα υγειονομικά πρωτόκολλα στα καταστήματα κράτησης αλλά και τις πιθανές προοπτικές και δυνατότητες που μπορούσαμε από κοινού να βρούμε για την ενεργό συμμετοχή τους στην περίοδο της καραντίνας. Η συμμετοχή σημαντικών, ευαισθητοποιημένων και δραστήριων προσώπων που βρίσκονται χρόνια στο πεδίο, ανέδειξε την απογοητευτική πραγματικότητα, ακόμα κι αν –ευτυχώς- υπήρξαν και παραδείγματα σπουδαίων εξαιρέσεων, που δυστυχώς όμως είχαν να κάνουν με μεμονωμένες περιπτώσεις και δεν αφορούσαν στο σύνολο των φυλακών, ούτε την πλειοψηφία των κρατουμένων. Το σημαντικό αίτημα για αποσυμφόρηση ακόμα μένει αναπάντητο κι ας είμαστε έναν χρόνο μετά το ξέσπασμα της πανδημίας.

Για το αμέσως επόμενο διάστημα, σε συνεργασία με το «Δίκτυο για την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό -Γιώργος Ζουγανέλης» σχεδιάζουμε ένα Επιμορφωτικό Σεμινάριο που θα απευθύνεται σε εκπαιδευτές και εθελοντές που εργάζονται ή ενδιαφέρονται να προσφέρουν στις  εκπαιδευτικές δομές των φυλακών. Όσο μεγαλύτερο παρουσιάζεται το έλλειμμα της Πολιτείας, τόσο πιο πολύ ενεργοποιείται η Κοινωνία των Πολιτών. Δεν μπορεί να υποκαταστήσει βέβαια τους θεσμούς αλλά έχει καθήκον να μην τους αφήνει να εφησυχάζουν.

Με χαρά αναφέρουμε ότι η APICCO υπήρξε φιλοξενούμενη ομάδα στο πρόγραμμα εκπαίδευσης και ενδυνάμωσης κοινωνικών φορέων «SOCIAL DYNAMO» (Ίδρυμα Μποδοσάκη και Συν Αθηνά) και μέσω διαγωνισμού, κέρδισε την στήριξη του προγράμματος για την ψηφιακή προσαρμογή και επιμόρφωση των μελών και εθελοντών μας. Στόχος της επιμόρφωσης είναι ο ψηφιακός αλφαβητισμός όσων το χρειάζονται αλλά και η παραγωγή υλικού καλλιτεχνικού και εκπαιδευτικού περιεχομένου για τους επωφελούμενους μας.

Αξίζει να αναρωτηθεί κανείς και να επαναπροσδιορίσει έννοιες και θεσμούς όπως δικαιοσύνη, φυλακή, σωφρονισμός, ιδρυματοποίηση, να εξαλείψει το άσχημο πρόσωπο της εξουσίας, να ερευνήσει τις συνθήκες διαβίωσης στους χώρους κράτησης, να δώσει τέτοιες απαντήσεις ώστε να μην υπάρχει ανάγκη ερωτήσεων.

Τέλος, επανερχόμενοι στο όραμα της ομάδας μας αυτό αφορά σε μια κοινωνία που αντιμετωπίζει ισότιμα κάθε μέλος της, διεκδικεί για κάθε μέλος της πρόσβαση στην εκπαίδευση και την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία. Και έτσι δεν θα μπορούσαμε παρά να μοιραστούμε εδώ τις σκέψεις μέλους της ομάδας μας, πρώην κρατούμενου και επανενταγμένου στην κοινωνία.

«Αν καταφέρεις να τα αντιμετωπίσεις όλα και φτάσεις στην αποφυλάκιση θα είσαι σαν βετεράνος πολέμου. Με όλα τα τραύματα  που θα σου έχουν αφήσει οι μάχες, με την κοινωνία να γίνεται Κίρκη, το κράτος Πολύφημος και η επιστροφή σου στην κανονικότητα ένα ταξίδι για την Ιθάκη... Θέλω να βοηθήσω αυτήν την επιστροφή που τόσο πολύ χρειάζονται οι Οδυσσείς μας! Αυτό το όνειρο μοιραζόμαστε στην APICCO

Για το κείμενο συνεργάστηκαν εκ μέρους της apicco οι:

Εύη Χαραλάμπους- Εκπαιδευτικός,

Καλλιόπη Πασιά - Νομικός, Ποιήτρια, Απόφοιτη ΠΜΣ Δημιουργικής Γραφής, Βασίλης Λεομπίλα – Ιδιωτικός Υπάλληλος,

Πάνος Δερβίσης - yoga practitioner,

Σοφία Ιωαννίδη – Ηθοποιός, Θεατροπαιδαγωγός.