Αίμα στο σχολείο

Ομ. Καθηγ. Γιάννης Πανούσης

Το κρίσιμο για μένα ερώτημα δεν είναι πλέον το πως διαχειρίζεται το σχολείο, δηλαδή ο δάσκαλος και η διοίκηση, τον άτακτο/ατίθασο/ανυπάκουο  μαθητή ή τις ενδοσχολικές εντάσεις. Περί αυτών έχουν γραφτεί πολλά κι ενδιαφέροντα. Το ίδιο ισχύει και για τον εκφοβισμό, λεκτικό ή ελαφρά σωματικό, τον τραμπουκισμό, το γνωστό bullying. Και περί αυτού έχουν εξαντληθεί τα σχετικά επιχειρήματα.

Το κρίσιμο ερώτημα σήμερα είναι πως διαχειρίζεται το σχολείο τον εγκληματία μαθητή, είτε πρόκειται για άτομο με εμφανή σημάδια προεγκληματικής αντικοινωνικότητας, με μόνιμα χαρακτηριστικά έκνομης συμπεριφοράς υψηλής έντασης, είτε πρόκειται για μαθητή που έχει τελέσει σοβαρό έγκλημα έξω από το σχολείο και ταμπουρώνεται σε αυτό, εν είδει ασύλου.

Η εύκολη απάντηση στην πρώτη περίπτωση είναι να παρέμβει το Συμβούλιο των Καθηγητών, να έρθουν σ’ επαφή (με τους συχνά αδιάφορους ή ανύπαρκτους) γονείς, να ενημερώσουν το 15μελές, να καλέσουν ψυχολόγο ή κοινωνικό λειτουργό και . . . βλέπουμε. Η εύκολη απάντηση στη δεύτερη περίπτωση είναι να κληθεί η Αστυνομία, να εκκενωθεί το κτίριο του σχολείου, να μαζευτούν τα ΜΜΕ και . . . να γίνει ντόρος.

Και στις δύο περιπτώσεις διαχείρισης κρίσεων  το αποτέλεσμα μοιάζει εξαρχής προβληματικό. Στην πρώτη περίπτωση οι συμ-μαθητές και πολλοί γονείς θα εκλάβουν την «προειδοποίηση» ως στιγματισμό (πολλώ μάλλον αν ο νεαρός έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά), ενώ στη δεύτερη περίπτωση αρκετοί θ’ αμφισβητήσουν την ενοχή του νεαρού  και θα χρεώσουν στην Αστυνομία δόλια παρέμβαση με στόχο τον εκφοβισμό του μαθητικού κινήματος.

Μέχρι σήμερα η λεγόμενη «βία στα σχολεία» δεν σχετίζεται με σοβαρά εγκλήματα. Ενώ συνήθως μιλάμε για καβγάδες, για καταλήψεις, για μικροκαταστροφές, για ρύπανση των χώρων, για μικροκλοπές έχουν στηθεί «μαγαζιά και παραμάγαζα», τα οποία με το αζημίωτο μελετάνε το φαινόμενο  bullying σε βάθος (sic), προκαλώντας αδικαιολόγητο ηθικό πανικό. Τα πραγματικά επικίνδυνα περιστατικά είναι όμως πολύ λίγα και δεν δικαιολογούν τέτοιο θόρυβο.

Ουδείς βεβαίως μπορεί να προβλέψει το μέλλον καθώς αφενός οι υπόγειες διασυνδέσεις ενδοοικογενειακής/ενδοσχολικής βίας είναι δεδομένες κι αφετέρου το ανομικό κλίμα της δοξολόγησης της βίας καλά κρατεί. Συνεπώς το σχολείο-όπως άλλωστε και το Πανεπιστήμιο- οφείλουν από τώρα να οργανωθούν  για ν’ αντιμετωπίσουν ενδεχόμενα αιματηρά γεγονότα ή ακραίες εγκληματικές ενέργειες μιας βίας που «δεν επερωτά αλλά απλά σκοτώνει».

Δεν αναφέρομαι σε εξωσχολικούς που εισέρχονται κρυφά στο σχολικό χώρο για να κλέψουν, να διακινήσουν ναρκωτικά ή να βιάσουν. Αναφέρομαι στους ίδιους τους μαθητές, οι οποίοι έχουν ξεφύγει από τις γνωστές εφηβικές  μαγκιές κι έχουν εισέλθει στο πεδίο του οργανωμένου εγκλήματος.

Πολλές φορές το ίδιο το σχολείο αναδύει λανθάνουσες τάσεις των μαθητών για παραβίαση κανόνων καθώς το ήθος, η άμιλλα, η φιλική ατμόσφαιρα δεν εμπνέουν, ούτε συγκρατούν. Αν και παίζει κάποιο,  αλλά όχι καθοριστικό,  προληπτικό  ρόλο  ο αρχιτεκτονικός και οικολογικός σχεδιασμός του σχολείου, αν και η ήπια συμπεριφορά των δασκάλων αποτρέπει τριβές ή αποκλεισμούς,  συχνά  διαπιστώνουμε ότι υπάρχουν «σχολεία βίας με δύσκολους μαθητές» που λειτουργούν εκτός πλαισίου.

Οι ερμηνείες πάμπολλες. Από ταξικές μέχρι οφειλόμενες σε έλλειψη ενσυναίσθησης της νέας γενιάς (happy slapping). Σε κάθε περίπτωση το γεγονός ότι το επιδημικό σε άλλες χώρες school shooting, με τα συναφή φαινόμενα της οπλοχρησίας, του ρατσισμού και της κουλτούρας της αυτοδικίας, δεν πρέπει να μας καθησυχάζει, μολονότι δεν έχουν φτάσει ακόμα (;) στη Ελλάδα. Το school shooting δεν αντιμετωπίζεται με αμπελοφιλοσοφίες ή ατέρμονες κοινωνιολογικές αναλύσεις περί της κρίσεως των αξιών. Θυμίζω ότι το school shooting εντάσσεται στις μαζικές ανθρωποκτονίες (mass murder), όπου ο δράστης σκοτώνει πολλά θύματα ταυτόχρονα κι αδιάκριτα. Δεν πρόκειται για  serial killer ο οποίος σκοτώνει εκ περιτροπής και διακρίνεται από μία τάση αυτοτιμωρίας. Μολονότι οι βίαιοι θάνατοι/φόνοι εντός του σχολείου θεωρούνται στατιστικά μη-υπολογίσιμοι/μη-αξιόλογοι, οι προκαλούμενοι φόβοι και ηθικοί πανικοί είναι πολλαπλάσιοι. Το  μακελειό χωρίς νόημα (senseless) δεν επιτρέπει την εύκολη πρόληψη.  Πρέπει ν’ αποδεχτούμε ότι υπάρχουν και πριν από τη σχολική ζωή (π.χ μαθητές από βίαιες ή εγκληματικές οικογένειες) και κατά τη σχολική ζωή (π.χ μαθητές με άρνηση κοινωνικοποίησης λόγω προσωπικών επιλογών ή ψυχαναγκασμών) άτομα που κινούνται πάνω στις κόκκινες γραμμές και στις επικίνδυνες κατα-στάσεις. Η όποια συγκουσιακή προσέγγιση ή καλοπροαίρετη «επανορθωτική δικαιοσύνη» δεν αρκούν για να διαχειριστεί το σχολείο ακραίες μορφές βίας.

Τo violent school crime θέτει σε καθεστώς πλήρους ανασφάλειας, συχνά και ομηρίας, όλη τη σχολική κοινότητα, γι’ αυτό οι συζητήσεις περί δικαιολογημένης βίας λόγω αυξημένου κοινωνικού ελέγχου της; Νέας γενιάς παρέλκουν. Δεν πρόκειται για κλασσική διαχείριση ψυχολογικών κρίσεων (ιδιοσυγκρασίας μαθητών) αλλά για εκ-ρήξεις προϋπαρχουσών αιτιών. Οι θεωρίες της υποκουλτούρας, της επίδρασης των ΜΜΕ, της μίμησης, της ιδεοληψίας και των έμμονων ιδεών επιχειρούν να ρίξουν φως σ’ έναν ιδιαίτερα σκοτεινό ψυχισμό του δράστη τέτοιου εγκλήματος.

Δεν γνωρίζω αν υπάρχουν κι αν είναι ορατά κάποια «προειδοποιητικά σημάδια». Ίσως ναι, ίσως όχι. Όμως η μετάβαση από τα παιδιά σε κίνδυνο στα επικίνδυνα παιδιά έχει ήδη συντελεστεί, με την ευθύνη όλων μας.

Και ως γνωστόν η βία  λειτουργεί πάντοτε σαν μπούμερανγκ που επιστρέφει, σ’ έναν άνθρωπο ή σε μία κοινωνία.