Συνέδριο: Συνθήκες Κράτησης στις Δικαστικές Φυλακές- (ΙΜΔΑ)
Την Τρίτη, 19 Φεβρουαρίου και ώρα 5:00 μ.μ., έλαβε χώρα, στο «Αμφιθέατρο Α. Τρίτσης», στο πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων, συνέδριο του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΙΜΔΑ), με θέμα τις «Συνθήκες Κράτησης στις Δικαστικές Φυλακές».
Κάνοντας μια σύντομη ανασκόπηση των όσων ειπώθηκαν, είναι σημαντικό να αναφέρουμε τα εξής: Το θέμα των συνθηκών κράτησης στις δικαστικές φυλακές έχει απασχολήσει κατά καιρούς τόσο την Εισαγγελία και τον Άρειο Πάγο, όσο και την κοινή γνώμη -όταν κάποια περιστατικά γίνονται γνωστά και έξω από τους τοίχους των σωφρονιστικών καταστημάτων. Οι φυλακές είναι, ως γνωστόν, ένας χώρος στέρησης δικαιωμάτων και ελευθεριών, ωστόσο, ορισμένες φορές μετατρέπονται σε χώρο καταπάτησης των δικαιωμάτων και των ελευθεριών που είναι αυτονόητες και αναγνωρισμένες για όλους τους ανθρώπους, είτε έχουν εγκληματήσει είτε όχι, είτε έχουν καταδικαστεί είτε όχι.
Η φυλακή αποτελεί κομμάτι της κοινωνίας μας. Επομένως, τα σημάδια τις οικονομικής κρίσης και των κακών δημοσιονομικών οικονομικών είναι εμφανή στη δική μας κοινωνία και στους θεσμούς της (πχ τα δημόσια νοσοκομεία και την αστυνομία), έτσι, τα ίδια σημάδια, είναι εμφανή και εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων. Οι βασικές ελλείψεις αφορούν την εκπαίδευση του προσωπικού και τις συνθήκες λειτουργίας (δλδ. προγράμματα απασχόλησης κρατουμένων, προγράμματα εκπαίδευση, χώρο στέγασης κρατουμένων, έλεγχο των διαδρόμων και γενικά των εγκαταστάσεων κλπ.).
Πρέπει να αναφέρουμε πως η Ελλάδα έχει καταδικαστεί αρκετές φορές από το δικαστήριο του Στρασβούργου για τις άθλιες συνθήκες κράτησης που υπάρχουν εντός των φυλακών της. Μάλιστα, έχει καταδικαστεί και για παραβίαση του αρ. 3 της ΕΣΔΑ, το οποίο απαγορεύει τα βασανιστήρια -χαρακτηριστικά αναφέρει: «Ουδείς επιτρέπεται να υποβληθή εις βασάνους ούτε εις ποινάς ή μεταχείρισιν απανθρώπους ή εξευτελιστικάς.». Η καταδίκη αυτή προκύπτει από το γεγονός ότι ως βασανιστήριο θεωρείτε και η διαβίωση σε συνθήκες οι οποίες δεν σέβονται την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ποιο συγκεκριμένα, τέτοιες συνθήκες, εντός των ελληνικών σωφρονιστικών καταστημάτων είναι ο υπερπληθυσμός, οι κακές και ελλιπείς υλικές υποδομές, ο ελαττωματικός -ορισμένες φορές, κυρίως λόγω της ελλιπούς του εκπαίδευσης- τρόπος δράσης του προσωπικού και η εν γένει ελαττωματική λειτουργία του ποινικού και του σωφρονιστικού συστήματος της χώρας μας και τέλος, η ανεπάρκεια προσωπικού, η οποία οδηγεί σε παραμέληση των κρατουμένων αλλά και σε μη αποτελεσματικό έλεγχο των χώρων του καταστήματος.
Στο σημείο αυτό πρέπει να εξηγήσουμε τι νοείτε ως ελαττωματική λειτουργία του ποινικού συστήματος της Ελλάδας. Αναφέρθηκε πιο συγκεκριμένα πως: «όσοι είναι πιο ευάλωτοι το πεδίο της αγοράς εργασίας, είναι και πιο ευάλωτοι απέναντι στην ποινική διαδικασία». Επίσης, εκτεταμένη αναφορά έγινε στο γεγονός πως στην Ελλάδα υπάρχει εδώ και αρκετά χρόνια μια τάση κακουργηματοποίησης των πλημμελημάτων. Έτσι, υπάρχει μεγάλος αριθμός καθείρξεων, τόσο προσωρινών όσο και ισόβιων. Επιπλέον, έχουμε μεγάλο αριθμό εφαρμογής των μέτρων της προληπτικής στέρησης της ελευθερίας/ προληπτικής κράτησης. Βέβαια, αναφέρθηκε πως σύντομα θα τεθεί σε λειτουργία ο θεσμός της ημι-ελεύθερης διαβίωσης, με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών.
Ιδιαίτερα εκτεταμένη αναφορά έγινε στο πρόβλημα της βίας εντός των φυλακών, ένα πρόβλημα την αναφορά στο οποίο αποφεύγει τόσο το Υπουργείο Δικαιοσύνης όσο και η εκάστοτε Κυβέρνηση. Η βία είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης ηθών και αξιών, μπορεί να είναι λεκτική ή σωματική, ατομική ή ομαδική. Η βία εντός των φυλακών μπορεί να είναι ανάμεσα σε κρατούμενους ή ανάμεσα στους κρατούμενους και το προσωπικό της φυλακής. Σε κάθε περίπτωση, συνδέεται με κοινωνικά χαρακτηριστικά, περιστασιακές καταστάσεις, δομικούς-κτηριακούς παράγοντες, παράγοντες που σχετίζονται με το προσωπικό των φυλακών, πολιτικές-κομματικές πιέσεις, εθνικές εντάσεις. Επιπλέον, άλλοι παράγοντες που παίζουν ρόλο στην εκδήλωση βίαιων συμπεριφορών εντός των σωφρονιστικών καταστημάτων είναι η σύνθεση του πληθυσμού και οι συνθήκες κράτησης.
Το πρόβλημα βίας εντός των ελληνικών φυλακών εμφανίστηκε πρώτη φορά το 2005. Από τότε, η βία εντός των ελληνικών φυλακών συνεχώς αυξάνεται. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι δεν διαθέτουν την απαραίτητη εκπαίδευση για να μπορούν να αντιμετωπίσουν τέτοια φαινόμενα με ιδιαίτερη επιτυχία, και δεν είναι λίγες οι φορές που οι ίδιοι υπάλληλοι έχουν πέσει θύματα βίας από κρατούμενους/τρόφιμους, που έχουν καταφύγει άνευ λόγου σε υπερβολικές αντιδράσεις εις βάρος κρατουμένων/τροφίμων , ενώ, ταυτόχρονα, «ισχυρές συμμορίες» δρουν ανενόχλητες και πολλοί κρατούμενοι νιώθουν απροστάτευτοι απέναντι σε άλλα «ισχυρά μέλη» των φυλακών.
Το 2015 έγιναν τέσσερις νομοθετικές παρεμβάσεις με στόχο την αποσυμφόρηση των φυλακών και την αύξηση του προσωπικού τους. Ωστόσο, η βία ανάμεσα στους κρατούμενους δεν μειώθηκε, ενώ αυξήθηκαν και τα περιστατικά επιθέσεων κατά του προσωπικού.
Με βάση έρευνες, φυλακές που παρέχουν ευκαιρίες δημιουργικής απασχόλησης, εκπαίδευσης και απεξάρτησης, έχουν μικρότερα ποσοστά βίας, τόσο ανάμεσα στους κρατούμενους, όσο και ανάμεσα στους κρατούμενους και το προσωπικό.
Μιλώντας για την εκπαίδευση εντός των φυλακών, όσοι παραβρεθήκαμε στο συνέδριο ενημερωθήκαμε από τον κ. Δαμιανό, πως σύντομα ιδρύονται σε κάθε φυλακή μονάδες Α’, Β’ εκπαίδευσης, ΓΕΛ, ΕΠΑΛ και ΙΕΚ.
Το δεύτερο σημαντικό πρόβλημα των ελληνικών φυλακών το οποίο αναφέρθηκε ήταν ο υπερπληθυσμός. Όπως αναφέραμε ήδη, ο υπερπληθυσμός θεωρείτε και αιτία εξευτελισμού των κρατουμένων, αφού αποτελεί απάνθρωπη και αντίθετη ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα συνθήκη κράτησης. Το πρόβλημα του υπερπληθυσμού εντοπίζεται, κυρίως, στις παλιές φυλακές, ενώ, οι καινούργιες φυλακές έχουν τέτοια δομή ώστε, κάτι τέτοιο να αποφεύγεται. Επιπλέον, εφαρμόζονται αποσυμφορητικές διατάξεις για να μην ξεπερνάτε ο μέγιστος πληθυσμός των φυλακών.
Ένα θέμα ευρύτερο, το οποίο σχετίζεται και με το φαινόμενο του υπερπληθυσμού των σωφρονιστικών καταστημάτων, είναι το ότι η Ελλάδα παράγει πολύ μεγαλύτερη ποινική ύλη από αυτή που μπορεί να διαχειριστεί. Επίσης, πολλοί κρατούμενοι είναι υπόδικοι, αρκετοί (ποσοστό κοντά στο 50%) είναι αλλοδαποί χωρίς τα απαραίτητα έγγραφα΄, με αποτέλεσμα να μην μπορεί να γίνει η απαραίτητη διαδικασία γρήγορα. Επιπλέον, υπάρχει μεγάλος αριθμός ισοβιτών και ποινές ιδιαίτερα αυστηρές για θέματα ναρκωτικών.
Μια ενδιαφέρουσα σημείωση αποτελεί κάτι που ακούστηκε στο τέλος του πρώτου μέρους του συνεδρίου, όταν στη συζήτηση τέθηκε θέμα για τις άδειες του Δ. Κουφοντίνα. Ειπώθηκε πως: «Τα ΜΜΕ θα ήταν επιθυμητό να σταματήσουν να ασχολούνται με τους 100 «celebrity» κρατούμενους και να αρχίζουν να ασχολούνται με τους 10.500 κρατούμενους που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στις ελληνικές φυλακές».
Αλέξης Κωνσταντόπουλος,
Φοιτητής του γαλλικού κολλεγίου Id’EF, φοιτητής του τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ, μέλος του ΚΕΜΕ.