Στον απόηχο της απόφασης Dobbs V. Jacksons Women's Health Organization για τις αμβλώσεις

Ειρήνη Παπασάββα, ΜΔΕ

Δύο χρόνια μετά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου επί της υπόθεσης Dobbs v. Jackson Women's Health Organization, περίπου 22 εκατομμύρια γυναίκες -1 στις 3 Αμερικανίδες - ζει «παγιδευμένη» σε Πολιτείες, όπου η διαδικασία της άμβλωσης έχει περιοριστεί σημαντικά ή έχει απαγορευτεί πλήρως.

ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΑΠΟΦΑΣΗΣ DOBBS V. JACKSON WOMEN’S HEALTH ORGANIZATION ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΜΒΛΩΣΕΙΣ

Ειρήνη Χ. Παπασάββα, Δικηγόρος - Εγκληματολόγος

Σχεδόν τρία χρόνια μετά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου επί της υπόθεσης Dobbs v. Jackson Women's Health Organization, περίπου 22 εκατομμύρια γυναίκες -1 στις 3 Αμερικανίδες - ζει «παγιδευμένη» σε Πολιτείες, όπου η διαδικασία της άμβλωσης έχει περιοριστεί σημαντικά ή έχει απαγορευτεί πλήρως.

Ι. Εισαγωγή

Στις 24 Ιουνίου 2022, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έλαβε μία απόφαση, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως παράδειγμα ακραίου-συντηρητικού δικαστικού ακτιβισμού¹, ανατρέποντας την υφιστάμενη για πενήντα έτη νομολογία για τις αμβλώσεις². 

Για την απόφαση Dobbs, όλα ξεκίνησαν τον  Μάρτιο του 2018, όταν η Πολιτεία του Μισισιπή υιοθέτησε τον νόμο «Gestational Age Act», ο οποίος προέβλεπε την σχεδόν πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων μετά τη 15η εβδομάδα κύησης, ήτοι πολύ πριν από το χρονικό σημείο που ορίζεται ως βιωσιμότητα ενός εμβρύου (fetal viability)³. Ο νόμος αυτός, πριν τεθεί σε ισχύ, αμφισβητήθηκε ενώπιον του Ομοσπονδιακού Περιφερειακού Δικαστηρίου από τη μόνη με άδεια κλινική για αμβλώσεις στην ως άνω Πολιτεία, την Jackson Women’s Health Organization, η οποία προσέφερε υπηρεσίες άμβλωσης μέχρι την 16η εβδομάδα κύησης. Το Ομοσπονδιακό Περιφερειακό Δικαστήριο απεφάνθη ότι η ως άνω Πολιτεία δεν μπορεί να απαγορεύσει τις αμβλώσεις πριν από το χρονικό σημείο των 15 εβδομάδων ενόψει του ότι δεν έχει κανένα νόμιμο κρατικό συμφέρον τόσο ισχυρό, ώστε να δικαιολογήσει την απαγόρευση των αμβλώσεων πριν από τη βιωσιμότητα (fetus viability). Εν συνεχεία, ασκήθηκε έφεση από την ως άνω Πολιτεία, η οποία απορρίφθηκε με το σκεπτικό ότι οποιαδήποτε απαγόρευση των αμβλώσεων πριν από το fetus viability είναι αντισυνταγματική ενόψει της νομολογίας του Ανωτάτου Δικαστηρίου που έχει καθιερωθεί από την Roe v. Wade («[Ο]ι Πολιτείες μπορούν να ρυθμίζουν τις διαδικασίες άμβλωσης πριν από αυτό το χρονικό σημείο, εφόσον δεν επιβάλλουν αδικαιολόγητη επιβάρυνση στο δικαίωμα της γυναίκας, αλλά δεν μπορούν να απαγορεύσουν τις αμβλώσεις»⁴). Κατόπιν αυτού, η ως άνω Πολιτεία απευθύνθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο, ζητώντας να επανεξεταστεί το πρότυπο της βιωσιμότητας (viability), με βάση τα νέα δεδομένα και τις νέες αντιλήψεις για την ζωή πριν τη γέννηση, υποστηρίζοντας ότι έχει νόμιμο συμφέρον για αυτό καθώς το πρότυπο βιωσιμότητας (viability standards) δεν αντιμετωπίζει επαρκώς την προστασία για την πιθανή ανθρώπινη ζωή και ως εκ τούτου υπάρχει λόγος απαγόρευσης των αμβλώσεων. 

ΙΙ. Η απόφαση του Δικαστηρίου 

Το Ανώτατο Δικαστήριο επικύρωσε την απαγόρευση της ως άνω Πολιτείας για μη δυνατότητα άμβλωσης πριν τη 15η εβδομάδα κύησης, θεωρώντας την απόφαση επί της Roe απολύτως εσφαλμένη⁵. 

Πέντε δικαστές (Alito, Thomas, Gorsuch, Kananaugh, Barett) – η πλειοψηφία- συμφώνησαν με τον ισχυρισμό της Πολιτείας του Μισισιπή  ότι η απόφαση Roe v. Wade έκανε «κατάφωρα λάθος» στην αξιολόγηση των ιστορικών στοιχείων, παρατηρώντας ότι μέχρι και το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα (μέχρι δηλαδή την έκδοση της απόφασης αυτής το 1973) η άμβλωση ήταν παράνομη στις περισσότερες Πολιτείες, ενώ ακόμη και όταν υιοθετήθηκε η 14η Τροπολογία (1868) τα τρία τέταρτα των Πολιτειών αντιμετώπιζαν την άμβλωση ως έγκλημα σε όλα τα στάδια της εγκυμοσύνης. Περαιτέρω, για την πλειοψηφία, η άμβλωση δεν αναφέρεται στο Σύνταγμα και κανένα τέτοιο δικαίωμα δεν προστατεύεται σιωπηρά από κάποια συνταγματική διάταξη. Επιπλέον, η διάταξη της 14ης Τροπολογίας⁶, η οποία θεωρήθηκε ότι εγγυάται δικαιώματα που δεν είναι κατοχυρωμένα ρητώς στο Σύνταγμα, δεν προστατεύει και δικαιώματα που δεν είναι «βαθιά ριζωμένα» στην ιστορία και παράδοση των ΗΠΑ και για τον λόγο αυτό η απόφαση Roe είναι πλήρως εσφαλμένη. Τέλος, έκανε δεκτό ότι εν ανυπαρξία συνταγματικού δικαιώματος, η απόφαση επί της διαδικασίας της άμβλωσης ανήκει αποκλειστικά στις Πολιτείες.

Μάλιστα, δύο εκ των ανωτέρω δικαστών (Thomas, Kavanaugh) συνέταξαν ξεχωριστές γνώμες. Υποστήριξαν ότι το Δικαστήριο οφείλει να επανεξετάσει και άλλες αποφάσεις του που στηρίχθηκαν στην 14η Τροπολογία [όπως η Griswold v. Connecticut (1965) που αναγνώριζε το δικαίωμα των παντρεμένων ζευγαριών να χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά, η Lawrence v. Texas (2003) που αφορούσε στις ομόφυλες σεξουαλικές σχέσεις και η Obergrfell v. Hodges (2015) που καθιέρωσε το δικαίωμα του γάμου για τα ομόφυλα ζευγάρια⁷] [δικαστής Thomas]. Επιπλέον, ανέφεραν ότι θα εξακολουθούσε να είναι αντισυνταγματικό να απαγορεύεται σε μία γυναίκα να πηγαίνει σε μία άλλη Πολιτεία για να προβεί σε άμβλωση, όπως εξάλλου αντισυνταγματικό θα είναι να επιβληθούν κυρώσεις αναδρομικά για όσες αμβλώσεις έγιναν πριν από την απόφαση Dobbs⁸ [δικαστής Kavanaugh]. Ένας ακόμη δικαστής (Roberts) παρείχε σύμφωνη γνώμη μόνο για το διατακτικό της απόφασης του Δικαστηρίου, δηλώνοντας ότι η «βιωσιμότητα» του εμβρύου είναι μία αυθαίρετη βάση για να καθοριστεί εάν ένας νομοθετικός περιορισμός στην άμβλωση είναι συνταγματικός ή όχι και ως εκ τούτου ο νόμος της Πολιτείας του Μισισιπή δεν μπορεί να κριθεί ακυρωτέος εξ αυτού του λόγου. Υποστήριξε δε ότι το Δικαστήριο προχώρησε συλλογιστικά πολύ περισσότερο από ό,τι ήταν απαραίτητο για την επίλυση της υπόθεσης και ότι ουσιαστικά αυτό που θα έπρεπε να είχε γίνει από την πλειοψηφία ήταν να επικυρώσουν απλώς το νομοθέτημα με το σκεπτικό ότι παρέχεται στις γυναίκες μία «εύλογη ευκαιρία»  να ασκήσουν το δικαίωμά τους στην άμβλωση μέχρι και την 15η εβδομάδα κύησης⁹.

Από την άλλη, η μειοψηφία (Breyer, Sotomayor, Kagan) υποστήριξε ότι η απόφαση αυτή παραβιάζει κατάφωρα την αναπαραγωγική ελευθερία των γυναικών, ενδυναμώνοντας τις κυβερνήσεις των Πολιτειών να αναγκάσουν τις έγκυες γυναίκες να γεννήσουν και υπονομεύοντας την προσωπική αυτονομία τους με το να τους στερεί το δικαίωμα να ελέγχουν το σώμα τους και να αποφασίζουν μόνες τους για την πορεία της μελλοντικής ζωής τους. Σημείωσαν δε, ότι η απόφαση αυτή ανοίγει τον δρόμο για την πλήρη απαγόρευση των αμβλώσεων, ανεξαρτήτως δηλαδή εβδομάδων κύησης, βιασμού, αιμομιξίας ή κινδύνου για σοβαρό τραυματισμό ή θάνατο μίας εγκύου (σ.σ. αρκετές Πολιτείες είχαν ήδη εγκρίνει τέτοιους νόμους τους οποίους είχαν ορίσει ότι θα έθεταν σε ισχύ με την ανατροπή της απόφασης Roe¹⁰), καθώς και της χρήσης ή λήψης φαρμάκων για την άμβλωση, της διεξαγωγής διακρατικών ταξιδιών με σκοπό την άμβλωση, της παροχής πληροφοριών ή οικονομικής υποστήριξης για την άμβλωση εκτός Πολιτείας, ακόμη και για την δίωξη των εγκύων που θα προσπαθήσουν να προβούν σε άμβλωση. Καταλήγοντας οι διαφωνούντες ανέφεραν ότι η απόφαση αυτή υπονομεύει και τη νομιμότητα του Δικαστηρίου αποδεικνύοντας ότι τα συνταγματικά δικαιώματα των πολιτών είναι μετέωρα και ότι μία απλή αλλαγή μέλους στο Δικαστήριο¹¹ θα μπορούσε να εξαλείψει τα δικαιώματα αυτά¹².

ΙΙΙ. Σχεδόν τρία χρόνια μετά την απόφαση Dobbs

Μετά την απόφαση Dobbs, στις ΗΠΑ επικράτησε διχασμός¹³. Οι ελεγχόμενες από τους Ρεπουμπλικάνους Πολιτείες, που χαρακτηρίζονται κυρίως από έναν ηθικό και θρησκευτικό συντηρητισμό, προέβησαν άμεσα στην ψήφιση νόμων, ή στη θέση σε ισχύ ήδη υφιστάμενων  που παρέμεναν μέχρι τότε ανενεργοί, οι οποίοι είτε απαγορεύουν πλήρως τις αμβλώσεις χωρίς καμία εξαίρεση ακόμη κι αν πρόκειται για βιασμό ή αιμομιξία είτε θέτουν αυστηρούς περιορισμούς στις αμβλώσεις από την 6η μέχρι την 20η εβδομάδα κύησης, περιορισμοί οι οποίοι καθιστούν ιδιαίτερα δυσχερή και σχεδόν αδύνατη την πρόσβαση στη διαδικασία¹⁴. Αντιθέτως, οι πιο φιλελεύθερες Πολιτείες, που κατά κύριο λόγο ελέγχονται από τους Δημοκρατικούς, προχώρησαν άμεσα σε έκδοση εκτελεστικών διαταγμάτων ή νόμων που παρέχουν πλήρη προστασία σε όσες γυναίκες αποφασίζουν να προβούν σε άμβλωση καθώς και ασπίδα προστασίας σε όσους πραγματοποιούν τις αμβλώσεις ή παρέχουν φροντίδα σε τέτοιους ασθενείς¹⁵. 

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Guttmacher, που μελετά θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας, στο μεσοδιάστημα από την έκδοση της απόφασης Dobbs μέχρι σήμερα, συνολικά 21 Πολιτείες έχουν θέσει σε ισχύ νόμους που περιορίζουν σημαντικά τις αμβλώσεις, εκ των οποίων 14 Πολιτείες έχουν ποινικοποιήσει πλήρως τις αμβλώσεις στην περιοχή τους. Στην συντριπτική πλειοψηφία τους οι απαγορεύσεις για τις αμβλώσεις σε οποιοδήποτε στάδιο της εγκυμοσύνης προβλέπουν: α) ποινικές κυρώσεις για όσες προβαίνουν ή επιχειρούν να προβούν σε άμβλωση (φυλάκιση, η οποία συνήθως κυμαίνεται από 1 έως 20 έτη, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις επιβάλλεται ισόβια κάθειρξη), β) αστικές κυρώσεις (κατόπιν ασκήσεως σχετικής αγωγής αποζημίωσης) το ύψος των οποίων μπορεί να φτάσει τα $100.000 ανά έκτρωση (βλ. Τέξας), γ) διοικητικά πρόστιμα που κυμαίνονται συνήθως από $1.000 έως $100.000, ή/και δ) ανάκληση της ιατρικής ή επαγγελματικής άδειας σε παρόχους αμβλώσεων¹⁶. Από την άλλη, στις Πολιτείες όπου το δικαίωμα της άμβλωσης προστατεύεται, παρέχεται αυξημένη ασφάλεια σε παρόχους αμβλώσεων και ασθενείς, διευρυμένη ασφαλιστική κάλυψη για υπηρεσίες αμβλώσεων, βελτιωμένη πρόσβαση σε φαρμακευτική άμβλωση, προστασία δια νόμων των παρόχων αμβλώσεων από τη δίωξή τους σε Πολιτείες όπου η άμβλωση είναι παράνομη καθώς και ρητή κατοχύρωση του δικαιώματος στην άμβλωση στο πολιτειακό Σύνταγμα¹⁷. 

Ο αντίκτυπος της απόφασης Dobbs στις ζωές εκατομμυρίων γυναικών είναι ανυπολόγιστος. Σύμφωνα με τα νεότερα στοιχεία, η πρόσβαση των εγκύων γυναικών σε ιατρική και νομική περίθαλψη για το ζήτημα των αμβλώσεων είναι πλέον ανύπαρκτη στις περιοχές όπου απαγορεύονται οι αμβλώσεις, κυρίως στον Νότο και στις μεσοδυτικές Πολιτείες. Αποτέλεσμα αυτού είναι να αναγκάζονται οι γυναίκες αυτές να μεταβούν οδικώς σε Πολιτείες όπου η άμβλωση είναι επιτρεπτή προκειμένου να λάβουν τέτοιου είδους συμβουλές και υπηρεσίες¹⁸. Τούτο, ωστόσο, δεν είναι εύκολο για πολλούς λόγους, κυρίως λόγω του υπέρογκου κόστους που απαιτείται για μία τέτοια ενέργεια αλλά και της παρακολούθησης στην οποία υπόκεινται οι γυναίκες αυτές στις περιοχές που ζουν¹⁹. Παρέπεται δε ότι οι μειονότητες και οι οικονομικά ασθενέστερες ομάδες πληθυσμού θίγονται περισσότερο από την απόφαση Dobbs, αφού η μετάβαση σε άλλη Πολιτεία αλλά και η πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική και νομική περίθαλψη είναι δυσχερέστερη για αυτές τις ομάδες πληθυσμού²⁰. Εκτός όμως από την παρακολούθηση και την ποινική δίωξη, οι απαγορεύσεις στην άμβλωση έχουν καταστροφικές επιπτώσεις στην υγεία και την ευημερία τόσο των γυναικών όσο και των παιδιών τους. Έρευνες²¹ δείχνουν ότι οι γυναίκες που δεν μπόρεσαν λόγω αυτών των συνθηκών να προβούν σε άμβλωση βιώνουν οικονομική δυσπραγία (πτωχεύσεις, εξώσεις, απλήρωτους λογαριασμούς και αρνητικές σημειώσεις πιστωτικών αναφορών), ανασφάλεια και μεγαλύτερες πιθανότητες να παραμείνουν σε επαφή με έναν βίαιο σύντροφο, ενώ και τα παιδιά τους φαίνεται ότι έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να παρουσιάσουν αναπτυξιακές καθυστερήσεις και να ζήσουν στη φτώχεια²².

1. Επίλογος

Οι νομοθετικές τάσεις που προέκυψαν στις ΗΠΑ από τότε που το Ανώτατο Δικαστήριο ανέτρεψε την απόφαση Roe δείχνουν ότι ο αγώνας για την πρόσβαση και το δικαίωμα στην άμβλωση απέχει πολύ από το να τελειώσει. Η πρόσβαση στη διαδικασία των αμβλώσεων στις Η.Π.Α. συνεχίζει να είναι αποσπασματική και να εξαρτάται από την περιοχή στην οποία ζει μία γυναίκα, καθώς και από την οικονομική ευρωστία της. Οι επιπτώσεις των περιορισμών στις αμβλώσεις είναι πολύπλευρες, επηρεάζοντας τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών, τα αποτελέσματα της δημόσιας υγείας και την οικονομική ασφάλεια. Η δε κατάργηση του ομοσπονδιακού κατοχυρωμένου δικαιώματος στην άμβλωση διαφαίνεται ότι θα επηρεάσει και άλλες κοινωνικές ομάδες, εκτός από τις γυναίκες. Ήδη ηθικο-θρησκευτικές οργανώσεις, που στηρίζουν πολιτικά (και χρηματικά) τους Ρεπουμπλικάνους και επηρεάζουν σημαντικά τις αποφάσεις στις ελεγχόμενες από αυτούς Πολιτείες, πιέζουν για μεταστροφή της νομολογίας και σε άλλα ζητήματα, όπως ο γάμος μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών. Μετά μάλιστα την εκλογή του Αμερικανού προέδρου, Donald Τrump, σχέδια όπως το «Project 2025», που συντάχθηκε από ένα συνασπισμό συντηρητικών οργανώσεων και με το οποίο ζητείται η επαναφορά ενός ξεχασμένου ομοσπονδιακού νόμου - του νόμου Comstock - που απαγορεύει τη χρήση της Ταχυδρομικής Υπηρεσίας για την αποστολή φαρμάκων που προκαλούν αμβλώσεις, έχουν τεθεί προς εφαρμογή. 

Παρά την εν γένει διεθνή κατακραυγή, σχεδόν τρία χρόνια μετά την απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Η.Π.Α. είναι πλέον φανερός ο κίνδυνος να αποτελέσει η απόφαση αυτή  το θεμέλιο να προχωρήσουν και άλλες χώρες σε αυστηροποίηση των νόμων τους σχετικά με το δικαίωμα στην άμβλωση και/ή σε πλήρη ποινικοποίηση των αμβλώσεων, εν μέσω θρησκευτικών²³ και πολιτικών²⁴ πιέσεων και εξελίξεων. Τα ανωτέρω, βέβαια, δεν αποτελούν εξαίρεση για την Ελλάδα, όπου το ζήτημα των αμβλώσεων αναμοχλεύεται, κυρίως τα τελευταία χρόνια ενόψει και των πολιτικών εξελίξεων, αρκετά συχνά, από οργανώσεις που υποστηρίζονται από Χριστιανικά Ορθόδοξα σωματεία και ενώσεις (λ.χ. το “Κίνημα υπέρ της ζωής-Αφήστε με να ζήσω!)^{25 26} αλλά και από παράγοντες με σημαντική κοινοβουλευτική παρουσία (βλ. δηλώσεις ευρωβουλευτή Νίκου Αναδιώτη). Η ανατροπή της απόφασης Roe έδωσε, παγκοσμίως, το έναυσμα σε κάθε λογής υπέρ-συντηρητικές ομάδες, οι οποίες μάλιστα χρηματοδοτούνται προς τον σκοπό αυτό από Αμερικανικά υπερ-συντηρητικά δίκτυα²⁷, να αμφισβητήσουν ζητήματα εδώ και δεκαετίες οριοθετημένα στις φιλελεύθερες κοινωνίες, όπως το δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση. Η αντίληψη, όμως, ότι η άμβλωση είναι παράνομη ή ανήθικη οδηγεί στον στιγματισμό των γυναικών και θέτει τις γυναίκες που αναζητούν την άμβλωση στον κίνδυνο των διακρίσεων και της παρενόχλησης. Ως εκ τούτου, η πρόσβαση στις αμβλώσεις συνδέεται πράγματι με την προστασία και την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών και, συνεπώς, με την επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης και της ισότητας των φύλων. 

    

• Η Ειρήνη Χ. Παπασάββα είναι Δικηγόρος - Εγκληματολόγος