ΤΕΥΧΟΣ #6 ΙΟΥΝΙΟΣ 2018

Βαρυποινίτες: Καταδίκη ή Εξιλέωση;

Νεφέλη-Αικατερίνη Μπαφούνη*
Την Παρασκευή 20 Απριλίου 2018 έλαβε χώρα η ειδική επιστημονική εκδήλωση στην οποία συμμετείχε το ΚΕ.Μ.Ε., στο πλαίσιο της ομαδικής εικαστικής έκθεσης με τίτλο «ΒΑΡΥΠΟΙΝΙΤΕΣ: Καταδίκη ή Εξιλέωση;» (13-23/4/18, Ίδρυμα Εικαστικών Τεχνών Τσιχριτζή). Όπως ανέφερε η κ. Νικολένα Καλαϊτζάκη, Ιστορικός Τέχνης και επιμελήτρια της έκθεσης, «η θεματική της εστιάζει στο θέμα του εγκλεισμού, των φυλακισμένων και δη των ανθρώπων που έχουν διαπράξει σοβαρά αδικήματα και έχουν καταδικαστεί γι' αυτά, ως βαρυποινίτες συχνά, έχοντας αυστηρά, μια για πάντα, κριθεί - από θεούς και ανθρώπους».

Πρόκειται για ένα θέμα αρκετά αμφιλεγόμενο που εγείρει πλήθος αντιδράσεων και απαντήσεων όταν έρχεται στο προσκήνιο, χωρίς να παύει όμως να απασχολεί την επιστημονική κοινότητα και την κοινωνία γενικότερα, όσο ο θεσμός της φυλακής παραμένει «μακάρια αναλλοίωτος».

Όταν ο λόγος έρχεται στις φυλακές και τους φυλακισμένους είναι σχεδόν πάντα πολωμένος, συναισθηματικά και ηθικά φορτισμένος, ένας λόγος κοινωνικά αποσιωπημένος. Ο κάθε ένας ανακαλεί τότε ποικίλες ιστορίες που προκαλούν αποστροφή και η συζήτηση συνήθως καταλήγει στη διαπόμπευση του θύτη και σε αισθήματα οργής, αδικίας και αηδίας. Δεν καταφέρνουμε να κατανοήσουμε πώς μπορούν «τέτοια τέρατα» να τελούν τόσο ειδεχθείς πράξεις και καθησυχάζουμε τον εαυτό μας με το ότι εμείς δεν θα ενεργούσαμε ποτέ έτσι, δεν θα καταλήγαμε ποτέ «σαν κι αυτούς». Είμαστε σίγουροι… ή μήπως όχι;

Λησμονούμε ότι πίσω από τις πράξεις υπάρχουν πρόσωπα, άνθρωποι σαν και εμάς – ναι ακριβώς –, πολλοί από τους οποίους πληρώνουν με το μέγιστο τίμημα το λάθος μίας στιγμής (άραγε εμείς θα το είχαμε αποφύγει;). Κάθε λεπτό που περνάει κάποιος στη φυλακή είναι ένα λεπτό πιο κοντά στην εξαθλίωση, πιο μακριά από την αξιοπρέπεια και την ελπίδα﮲ όσο περισσότερο παραμένει κανείς, τόσο πιο πολύ την κουβαλάει μέσα του, πάνω του, γύρω του...

Υπό αυτό το πρίσμα, απώτερος στόχος της έκθεσης, όπως ανέφερε η κ. Καλαϊτζάκη, ήταν «μέσω των έργων, να προκαλέσουμε τον θεατή να σκεφτεί. Να βιώσει συναισθήματα, είτε θετικά είτε αρνητικά, καθώς θα ενταχθεί στη δική μας - και τη δική τους - σφαίρα. Θα αναδυθούν συναισθήματα μίσους ή εξιλέωσης απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους; Θα συνεχίσουμε άραγε, ως κοινωνία, να τους καταδικάζουμε; Ή θα μπορούσαμε κάποτε, με κάποιο τρόπο και για κάποιον λόγο, να τους κατανοήσουμε; Να τους εξιλεώσουμε;».

Για την ίδια «η Τέχνη έχει την δύναμη να επηρεάζει συνειδήσεις. Και οφείλει να θέτει προβληματισμούς αναφορικά με ζητήματα και πτυχές που εντάσσονται στη σφαίρα του ανθρώπινου μικρόκοσμου. Έτσι κι εδώ τα έργα τέχνης, φτιαγμένα ειδικά πάνω στο θέμα που η έκθεση πραγματεύεται, στέλνουν μηνύματα που καταχωρούνται με όποιον τρόπο στο υποσυνείδητο εκείνου που τα βλέπει. Η Τέχνη είναι ένας ζωντανός οργανισμός που μάχεται, δρα και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον. Και σαν φορέας της ανθρώπινης κατάστασης ανοίγει εδώ, στο θέμα μας, κι η ίδια τους δρόμους της Καταδίκης ή της Εξιλέωσης. Ο θεατής, από κει και πέρα, επιλέγει με τι θα πορευτεί.»

Την ειδική εκδήλωση συντόνισε ο Δρ Ποινικού Δικαίου και Εγκληματολογίας κ. Σπυρόπουλος, Τακτικός Καθηγητής στην Σχολή του Πυροσβεστικού Σώματος και Μέλος του ΔΣ του ΚΕΜΕ. Στην πρώτη κατά σειρά ομιλία η κ. Λεμπέση, Εγκληματολόγος, (Μέλος του ΔΣ και Διευθύντρια του ΚΕ.Μ.Ε.) και ο κ. Χιόνης (Δικηγόρος, Εγκληματολόγος και Αντιπρόεδρος του ΔΣ του ΚΕ.Μ.Ε.) όρισαν την έννοια «βαρυποινίτης» και προέβησαν σε μια ιστορική ανάλυση των διάφορων σωφρονιστικών συστημάτων και των σκοπών των εκάστοτε επιβαλλόμενων ποινών. Στη συνέχεια, ο κ. Καταγής Βασίλειος, επιστημονικός υπεύθυνος του ΚΕΘΕΑ ΕΝ ΔΡΑΣΕΙ, παρουσίασε τη δουλειά του φορέα και τον τρόπο λειτουργίας των Θεραπευτικών Κοινοτήτων που βρίσκονται εντός των καταστημάτων κράτησης.

Η Δρ Εγκληματολογίας κ. Χαλκιά  (Πρόεδρος του ΔΣ του ΚΕ.Μ.Ε.) προσέγγισε το υπό συζήτηση θέμα από μια πιο φιλοσοφική σκοπιά και πραγματεύτηκε στην ομιλία της τις έννοιες της εξιλέωσης, της συγχώρεσης και της τιμωρίας. Τέλος, ο κ. Πετρούνιας (Ψυχοεκπαιδευτής) μίλησε για την υποκειμενική αντίληψη της Τέχνης και τον τρόπο που αγγίζει τον καθένα ξεχωριστά. Έπειτα από πρόταση του τελευταίου, η εκδήλωση ολοκληρώθηκε με μία ομαδική περιήγηση στην έκθεση, όπου μαζί επιμελήτρια, καλλιτέχνες και κοινό σχολίασαν και επεξεργάστηκαν τα έργα.

Για την έκθεση φιλοτέχνησαν έργα οι εξής καλλιτέχνες, απόφοιτοι ή τελειόφοιτοι της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών Αθήνας και συναφών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων: Μάνια Αδαμοπούλου, Αφροδίτη Αναστοπούλου, Μαρία Ανδρέου, Athanasart, Εύα Βεϊνόγλου, Ήρα Βιτάλη, Μαρία Βύρρα, Εβίτα Γαβριήλ, Ματίνα Γεωργά, Βερονίκη Δαμιανίδου, Μανόλης Ζουλάκης, Σταύρος Κακλιδάκης, Νίκος Καναβός, Χρήστος Κατσίνης, Παναγιώτα Κορωνιού, Σοφία - Rose Κοσμίδου, Δέσποινα Μανώλαρου, Αλεξάνδρα Μαράτη, Σταυρούλα Μιχαλοπούλου, Κωνσταντίνος Μίχαλος, Ειρήνη Μονομμάτου, Φώτιος Μπάλας, Αγγελική Μπόμπορη, Γιάννης Μπρούζος, Μαρία Παναγιώτου, Στυλιανή Παπαθανασίου, Δημήτρης Παπαστάμος, Σμαράγδα Παπούλια, Σέργιος Παππάς, Ντορίτα Πιμπλή, Μαρίνα Ροβίθη, Μανόλης Ρωμαντζής, Ρανιώ Σαρρή, Νίκος Σιαλακάς, Εβίκα Σταματάκη, Asterios Toris, Βίκυ Τσάκαλη, Ελένη Τσιλιλή, Στάθης Φώτης.

Αξίζει, ακόμα, να σημειωθεί ότι η έκθεση φιλοξενούσε και έργα από δύο κρατουμένους του 2ου Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας των Φυλακών Λάρισας! Όλοι μαζί δημιούργησαν τους «ΒΑΡΥΠΟΙΝΙΤΕΣ: μια πλατφόρμα τέχνης, σκέψης και διανόησης. Συναισθημάτων και επιστήμης. Κοινωνικών και πολλών ακόμα μηνυμάτων».

Ας επιστρέψουμε, όμως, καλύτερα το λόγο στους ίδιους τους φυλακισμένους:

Ζωντάνεψα τους τοίχους
φωνή τους έδωσα
πιο φιλική να γίνουν συντροφιά
Κι οι δεσμοφύλακες ζητούσαν
να μάθουνε που βρήκα τη μπογιά

Οι τοίχοι του κελιού
το μυστικό το κράτησαν
κι οι μισθοφόροι ψάξανε παντού
Όμως μπογιά δε βρήκαν

Γιατί στιγμή δε σκέφτηκαν
στις φλέβες μου να ψάξουν.

(Αλέκος Παναγούλης, «Η Μπογιά»)


*Η Νεφέλη – Αικατερίνη Μπαφούνη είναι τελειόφοιτη φοιτήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας του ΕΚΠΑ.