Parole Preparation Project: Εθελοντές για το Δικαίωμα στη Δεύτερη Ευκαιρία

Γρηγορία Πανταζοπούλου

Το 2013, οι κρατούμενοι στο σωφρονιστικό κατάστημα Otisville στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης, οι οποίοι έχουν συστήσει οργάνωση εκτειόντων ποινές ισόβιας ή πολυετούς κάθειρξης (Lifers & Long Termers Organization), κάλεσαν συνηγόρους στην πρώτη ετήσια σύνοδο για την υφ’όρον απόλυση στην πολιτεία της Νέας Υόρκης, για να συζητήσουν την πολιτική υφ’ όρων απολύσεων και να μοιραστούν τον τρόπο με τον οποίο οι αρνητικές αποφάσεις των αρμοδίων επιτροπών επηρεάζουν τη ζωή τους και τις ελπίδες τους για το μέλλον. Οι διοργανωτές ζήτησαν από τους παρευρισκόμενους καθοδήγηση και υποστήριξη στην προετοιμασία της διαδικασίας της υφ’ όρων απόλυσης.

Μεταξύ των παρευρισκόμενων ήταν και η Michelle Lewin, φοιτήτρια νομικής τότε, η οποία μαζί με την Nora Carroll, δικηγόρο νομικής βοήθειας, ανέλαβαν εθελοντικά να βοηθήσουν έναν από τους κρατούμενους, τον Roberto Pascal, ο οποίος βρισκόταν στη φυλακή για 33 έτη. Ξεκίνησαν να επισκέπτονται ανά δύο μήνες τον κρατούμενο, προετοιμάζοντάς τον για την επόμενη ακρόαση του Συμβουλίου υφ’ όρων Απολύσεων, συντάσσοντας σχέδια της τοποθέτησής του και μελετώντας τα πρακτικά των προηγούμενων ακροάσεων, προκειμένου να βρουν τα λάθη. Χαρακτηριστικά παρατήρησαν ότι, λόγω της βαριάς προφοράς του κρατούμενου, το Συμβούλιο φαινόταν να μην ακούει αυτά που έλεγε. Αν και στην επόμενη ακρόαση το αίτημα του κρατουμένου απορρίφθηκε, οι δύο εθελόντριες συνέχισαν να συνεργάζονται μαζί του και μετά από λίγο καιρό το Συμβούλιο έκανε δεκτό του αίτημά του και ο Pascalαφέθηκε ελεύθερος υπό όρους.

Στα πλαίσια αυτής της δράσης τους, οι δύο εθελόντριες επικοινώνησαν με πολλούς συνηγόρους προκειμένου να λάβουν συμβουλές σχετικά με τη διαδικασία ενώπιον των Συμβουλίων, όμως διαπίστωσαν ότι η γνώση που υπήρχε για το θέμα ήταν περιορισμένη. Την άνοιξη του 2014, οι Lewin και Carroll αποφάσισαν να διευρύνουν την εθελοντική τους δράση προσκαλώντας κι άλλους εθελοντές και έτσι γεννήθηκε το Parole Preparation Project (PPP - Πρόγραμμα Προετοιμασίας για την υφ’ όρον Απόλυση), μη κερδοσκοπική οργάνωση στα πλαίσια του National Lawyers Guild, η οποία προς το παρόν δραστηριοποιείται στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης και αναλαμβάνει κρατούμενους καταδικασμένους σε ποινές (έως και) ισόβιας κάθειρξης για ανθρωποκτονία ή άλλα βίαια αδικήματα[1].

Από την ίδρυσή του το PPP έχει εκπαιδεύσει περισσότερους από 350 εθελοντές για να βοηθήσουν κρατούμενους αιτούντες υφ’ όρον απόλυση. Οι εθελοντές έχουν συνεργαστεί με περισσότερους από 175 κρατούμενους αναπτύσσοντας εμπεριστατωμένα σχέδια, πειστικά υπερασπιστικά επιχειρήματα και πλήρεις φακέλους προκειμένου να υποβληθούν στα αρμόδια Συμβούλια, ενώ εκπαιδεύουν τους κρατούμενος για την ακρόασή τους ενώπιον των Συμβουλίων. Οι εθελοντές περνούν αμέτρητες ώρες σε επισκεπτήρια κρατουμένων, σε τηλεφωνικές επαφές και εν γένει σε επικοινωνία με τους κρατούμενους και τις οικογένειές τους.

Κάποιοι εθελοντές έχουν νομικό υπόβαθρο (φοιτητές, επαγγελματίες του χώρου κοκ), όμως πολλοί εξ αυτών δεν έχουν καμία νομική κατάρτιση και προέρχονται από ποικίλα περιβάλλοντα (καθηγητές, νοσοκόμοι, προγραμματιστές, σερβιτόροι, συνταξιούχοι κοκ). Όλοι οι εθελοντές παρακολουθούν εκπαιδευτικά σεμινάρια προτού αναλάβουν – σε ομάδες 2-3 ατόμων – έναν κρατούμενο. Η εκπαίδευσή τους περιλαμβάνει τόσο τεχνικά νομικά θέματα, όπως πχ το αναγκαίο περιεχόμενο ενός φακέλου ή τη συγκέντρωση δικαστικών αρχείων ώστε να έχουν την επίσημη απεικόνιση της υπόθεσης, όσο και ουσιαστικές λεπτομέρειες, όπως το τι να έχουν μαζί τους κατά τις επισκέψεις τους στα καταστήματα κράτησης, για παράδειγμα κέρματα για τους αυτόματες πωλητές, πώς να απαντούν στις κλήσεις των κρατουμένων, οι οποίες καταγράφονται, και κυρίως πώς να σχετιστούν με τους κρατούμενους που συνεργάζονται, καθώς είναι σημαντικό να ακούν προσεκτικά και να αντιλαμβάνονται τις διακυμάνσεις σε όσα διηγείται ο συνομιλητής τους. Γίνονται μηνιαίες συναντήσεις, στις οποίες συχνά καλούνται ως ομιλητές άνθρωποι που πέρασαν δεκαετίες σε καταστήματα κράτησης. Είναι χαρακτηριστικό ότι στο Διοικητικό Συμβούλιο του ΡΡΡ συμμετέχει, κατέχοντας θέση Διευθυντή (Director of Community Engagement), ο Anthony Dixon, ο οποίος είχε εκτίσει ποινή 32 ετών προτού αφεθεί ελεύθερος υπό όρους.

Σύμφωνα με το Vera Institute of Justice[2] το ποσοστό επιτυχίας των καταδικασθέντων σε ποινές (έως και) ισόβια ενώπιον των Συμβουλίων υφ’όρων Απόλυσης ανερχόταν τα τελευταία χρόνια σε 36%, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό σε όσους έχουν υποστηριχθεί από εθελοντές του PPP είναι περίπου 60%[3].

Στην Πολιτεία της Νέας Υόρκης υπάρχουν 53 πολιτειακά σωφρονιστικά καταστήματα[4], στα οποία εκτίουν ποινές περίπου 46.000 κρατούμενοι. Από αυτούς ποσοστό περίπου 20% χαρακτηρίζονται “lifers”, δηλαδή εκτίουν ποινή αόριστης διάρκειας με ελάχιστο όριο κάποια έτη και μέγιστο τα ισόβια (πχ ποινή 20 ετών έως ισόβια).

Σύμφωνα με τη νομοθεσία και ανάλογα με την περί ποινής δικαστική απόφαση, ένας κρατούμενος που έχει καταδικαστεί σε αόριστης διάρκειας ποινή, αφού εκτίσει ένα ελάχιστο χρόνο της ποινής, προσδιορισμένο από την καταδικαστική απόφαση, μπορεί να τύχει υφ’ όρον απόλυσης (parole). Η ίδια η λέξη “parole” σημαίνει κατ’ ακριβολογία «λόγος τιμής».

Το αίτημα εξετάζεται από την αρμόδια επιτροπή-συμβούλιο, η οποία μπορεί να χορηγήσει την υφ’ όρον απόλυση εφόσον α) ο καταδικασθείς είχε επιδείξει ουσιώδη συμμόρφωση στους κανόνες του καταστήματος κράτησης, β) η απόλυσή του δεν θα υποδήλωνε υποτίμηση της σοβαρότητας του αδικήματος ή έλλειψη σεβασμού προς το νόμο, και γ) η απόλυσή του δεν θα έθετε σε κίνδυνο το κοινό καλό.

Το σύστημα υφ’ όρον απολύσεως λειτουργεί, δηλαδή, αντίθετα με το ελληνικό, όπου ο κανόνας είναι η υφ’ όρον απόλυση με την συμπλήρωση του ορισμένου χρόνου κράτησης (αρ.105Β ΠΚ) και κατ’ εξαίρεση, το αρμόδιο Συμβούλιο Πλημμελειοδικών μπορεί να μη χορηγήσει την απόλυση αν κρίνει, με ειδική επί τούτου αιτιολογία, ότι η διαγωγή του καταδικασθέντος, κατά την έκτιση της ποινής του, καθιστά απολύτως αναγκαία τη συνέχιση της κράτησής του για να αποτραπεί η τέλεση από αυτόν νέων αξιόποινων πράξεων (αρ.106 ΠΚ).

Σκοποί του θεσμού, σύμφωνα με το Υπουργείο Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, σε γενικές γραμμές είναι α) με τη συνδρομή του αρμοδίου υπευθύνου συμβούλου, ο υφ’ όρον απολυθείς μπορεί να λάβει βοήθεια σε προβλήματα σχετικά με την εργασία, την κατοικία, τα οικονομικά ή άλλα προσωπικά θέματα, που συχνά αντιμετωπίζει ένα άτομο κατά την επανένταξή του στην κοινωνία, β) η προστασία του κοινωνικού συνόλου, καθώς ο θεσμός βοηθά τους απολυθέντες να ενταχθούν στην κοινότητα και εμποδίζει καταστάσεις που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε διάπραξη νέων αδικημάτων, και γ) η αποφυγή άσκοπης στέρησης της ελευθερίας όσων δεν είναι πιθανό να διαπράξουν άλλο αδίκημα και πληρούν τις προϋποθέσεις για υφ’ όρον απόλυση. Οι υφ’ όρον απολυθέντες εκτίουν στην ουσία ένα μέρος της ποινής τους υπό την εποπτεία της κοινότητας, με προσανατολισμό την επανένταξή τους ως παραγωγικών μελών της κοινωνίας[5].

Το Συμβούλιο Υφ’ Όρον Απολύσεων της Πολιτείας της Νέας Υόρκης (the New York State Board of Parole) αποτελείται από 19 μέλη (Parole Commissioners), που διορίζονται με απόφαση του Κυβερνήτη, η οποία επικυρώνεται από τη Γερουσία της Πολιτείας της Νέας Υόρκης, για εξαετή θητεία[6]. Τα προσόντα που πρέπει να έχει ένα υποψήφιο μέλος είναι να είναι πτυχιούχος ανώτατης εκπαίδευσης και να έχει πενταετή τουλάχιστον προϋπηρεσία σε έναν ή περισσότερους από τους τομείς της εγκληματολογίας, απονομής ποινικής δικαιοσύνης, ποινικής καταστολής, κοινωνιολογίας, νομικής, κοινωνικής εργασίας, σωφρονιστικής, ψυχολογίας, ψυχιατρικής ή ιατρικής. Στο παρόν Συμβούλιο προεδρεύει μία πρώην Εισαγγελέας[7], ενώ συνήθως τα περισσότερα μέλη προέρχονται από τον χώρο της ποινικής καταστολής και όλως προσφάτως, ύστερα από πιέσεις, ο Κυβερνήτης Andrew Cuomo διόρισε μέλη διαφορετικών ειδικοτήτων, όπως κοινωνικό λειτουργό, ιερέα και έναν δικηγόρο νομικής βοήθειας. Τα αιτήματα των κρατουμένων εξετάζονται από Συμβούλιο-Επιτροπή αποτελούμενο από 3 μέλη, και για να εγκριθεί το αίτημα απαιτούνται τουλάχιστον δύο θετικές ψήφοι. Με την απόφαση του Συμβουλίου ορίζονται και οι όροι της απόλυσης (παρακολούθηση από σύμβουλο, ωράριο κυκλοφορίας, περιοδική υποβολή σε εξετάσεις για τυχόν ανίχνευση ναρκωτικών ουσιών κοκ).

Στο φάκελο κάθε υπόθεσης περιλαμβάνεται και μια έκθεση με την άποψη του παθόντος ή των οικείων του, ενώ, όταν το θύμα (κυρίως σε υποθέσεις ανθρωποκτονίας) ήταν αστυνομικός, συνήθως παρεμβαίνει η Κοινωφελής Ένωση Αστυνομικών της Νέας Υόρκης[8], στην ιστοσελίδα της οποίας υπάρχει κατάλογος των πεσόντων στο καθήκον αστυνομικών και των δραστών των αντιστοίχων αδικημάτων[9], όπου ο κάθε επισκέπτης μπορεί να στείλει ηλεκτρονική επιστολή στο Συμβούλιο για να δηλώσει την αντίθεσή του σε ενδεχόμενη απελευθέρωση του κρατούμενου.

Τη δεκαετία του 1970 και ύστερα από εξέγερση κρατουμένων στο κατάστημα κράτησης Attica, διεξήχθη επίσημη πολιτειακή έρευνα, το πόρισμα της οποίας ήταν πως ο τρόπος λειτουργίας των Συμβουλίων Υφ’ Όρων Απόλυσης ήταν αυθαίρετος και το σύστημα εν γένει αναποτελεσματικό, ενώ διαπιστώθηκαν υπόνοιες ρατσιστικών κινήτρων, καθώς όλα τα μέλη των Συμβουλίων ήταν λευκοί άντρες ηλικίας άνω των 59 ετών. Αλλά και στα επόμενα χρόνια, και παρά τις εν μέρει βελτιώσεις, οι υπόνοιες για μεροληπτική αντιμετώπιση εις βάρος κρατουμένων αφροαμερικανικής κυρίως καταγωγής εξακολουθούν να υφίστανται[10].

Επίσης, θολό παραμένει τι ακριβώς λαμβάνουν υπόψη τους τα μέλη των Συμβουλίων προκειμένου να αποφανθούν θετικά ή αρνητικά επί του αιτήματος κάθε κρατουμένου, καθώς οι σχετικές νομοθετικές προβλέψεις είναι μάλλον αόριστες και οι περισσότερες αποφάσεις έχουν συνοπτικότατη αιτιολογία. Πέραν κάποιων τεχνικών στοιχείων, όπως η ύπαρξη συγγενών και η υποστήριξή τους, η καλή διαγωγή και η συμμετοχή σε προγράμματα κατά τη διάρκεια της κράτησης, η ύπαρξη κατοικίας, η πιθανότητα απασχόλησης κοκ, φαίνεται ότι βαραίνουν ιδιαίτερα α) η εκ μέρους του κρατουμένου παραδοχή της ενοχής του και η έκφραση μεταμέλειας, παρόλο που δεν υπάρχει σαφής νομοθετική πρόβλεψη, β) το αδίκημα για το οποίο καταδικάστηκε ο κρατούμενος, και γ) η αίσθηση που θα προκαλέσει στην κοινή γνώμη η ενδεχόμενη υφ’ όρον απόλυσή του[11]. Όπως χαρακτηριστικά δήλωσε ενώπιον της Γερουσίας της Πολιτείας της Νέας Υόρκης σε σχετική συνεδρίασή της τον Οκτώβριο του 2018 ο James B. Ferguson Jr., πρώην εισαγγελέας και μέλος του Συμβουλίου Υφ΄ Όρων Απόλυσης από το 2005 έως το 2018, «Τι θα πει το κοινό αν απελευθερώσεις τον Charles Manson;». Το τελευταίο αυτό στοιχείο βαραίνει ιδιαίτερα για ενδεχόμενη ανανέωση της θητείας των μελών των Συμβουλίων.

Δεδομένης της προφανούς δυσλειτουργίας του θεσμού της υφ’ όρον απόλυσης και των πολλών «σκοτεινών» σημείων της διαδικασίας, γίνεται ακόμα πιο σημαντική η βοήθεια και συνδρομή που παρέχει το ΡΡΡ στους “lifers”, πολλοί από τους οποίους ήταν νεαροί ενήλικες όταν καταδικάστηκαν και έχουν περάσει σχεδόν όλη τους τη ζωή υπό κράτηση. Με ρυθμό απελευθέρωσης σχεδόν διπλάσιο από τον μέσο όρο στις ΗΠΑ, και έχοντας συμβάλει στην υφ’ όρον απόλυση περισσοτέρων από 120 κρατούμενων, το πρόγραμμα κρίνεται επιτυχές, ενώ, πέρα των αριθμητικών δεδομένων, ιδιαίτερα σημαντική είναι και η σχέση που δημιουργείται μεταξύ των εθελοντών και των κρατούμενων, πολλοί από τους οποίους διατηρούν φιλικές και κοινωνικές σχέσεις και μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της συνεργασίας τους.

Το ΡΡΡ δεν περιορίζεται μόνο στην κύρια αποστολή του, αλλά αναπτύσσει, σε συνεργασία με άλλους φορείς, έντονη δράση και έχει βοηθήσει να αναδειχθεί σε πολιτειακό επίπεδο το κίνημα για δίκαιες υφ’ όρων απολύσεις, υποστηρίζοντας επιτυχώς βασικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων των αναθεωρήσεων της πολιτικής υφ’ όρων απολύσεων, επηρεάζοντας τις αποφάσεις της Πολιτείας για τον διορισμό μελών των Συμβουλίων, ώστε να εξασφαλίζεται η συμμετοχή σε  αυτά ατόμων που ταυτίζονται περισσότερο με τα χαρακτηριστικά και τις εμπειρίες των κρατουμένων, και κινητοποιώντας τη νομική κοινότητα να αντιδράσει εκ μέρους των κρατουμένων.

Το ΡΡΡ διακηρύσσει την συμπόνια, την αξία, την ικανότητα για αλλαγή και για προσφορά στην κοινότητα όλων των ανθρώπων. Οικοδομώντας σχέσεις με τους κρατούμενους και τις οικογένειές τους, οι εθελοντές του ΡΡΡ δημιουργούν τις κατάλληλες συνθήκες για ανάληψη ευθύνης και συλλογική θεραπεία από τις συνέπειες του εγκλήματος και της φυλάκισης. Σύμφωνα με το όραμά τους, όπως αυτό αναπτύσσεται στην ιστοσελίδα τους «Πιστεύουμε ότι οι κρατούμενοι και οι απολυθέντες είναι οι φυσικοί ηγέτες του κινήματος για δικαιότερες υφ΄όρων απολύσεις και δεσμευόμαστε να ενισχύσουμε τη φωνή τους και να εφαρμόσουμε το όραμά τους».

Περισσότερες πληροφορίες στην ιστοσελίδα του PPP: https://www.paroleprepny.org/ και στην σελίδα τους στο Facebook: https://www.facebook.com/ParolePrepProject/

Γρηγορία Πανταζοπούλου, Δικηγόρος, ΜΔ Ποινικού Δικαίου και Αντεγκληματικής Πολιτικής στην Ευρώπη, Πανεπιστήμιο Paris 1 Panthéon-Sorbonne