Black Mirror: Επιστημονική φαντασία ή προφητεία;

Όλγα Σιάτου

Η τηλεοπτική σειρά Black Mirror υπάγεται στον ομόκεντρο κύκλο των θρίλερ επιστημονικής φαντασίας. Το κάθε επεισόδιο είναι αυτοτελές και παρουσιάζει ένα υποθετικό, μελλοντικό σενάριο, το οποίο ωστόσο αφορά μια ανθρωπιστική πραγματικότητα. Μέχρι σήμερα, η καθημερινή μας ζωή έχει αλλάξει σε σημείο που πριν 50 χρόνια δε θα τολμούσαμε να φανταστούμε. Η ένταξη της τεχνολογίας υπερέβη την προώθηση της επιστήμης και εντάχθηκε στην κοινωνία μας. Μήπως η ένταξη αυτή θα αυξηθεί εγκληματικά; Αυτό είναι ένα από τα σενάρια που απεικονίζει (ή προβλέπει) η σειρά.

Σ’ ένα από τα επεισόδια, η ανθρωπότητα βρίσκεται εσώκλειστη σε κτίρια, όπου ο κάθε ένοικος έχει δικό του δωμάτιο. Αυτό αποτελείται από τοίχους - οθόνες. Ο κάθε ένοικος συγκεντρώνει πόντους βλέποντας διαφημίσεις και μέσω του αθλητισμού. Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι αν δεν συγκεντρώσει αρκετούς πόντους, του στερείται το δικαίωμα να προσπεράσει τις διαφημίσεις, ενώ οι πόντοι έχουν τη δυνατότητα να εξαγοράσουν ψηφιακά αντικείμενα για την ψηφιακή απεικόνιση του εαυτού του. «Μέσω της προσφοράς κοινών εμπειριών, έστω και «εικονικών», στους θεατές ή με την παροχή κοινού κοινωνικού χώρου, όπου θα μπορούν να εξερευνήσουν τις εμπειρίες τους, είτε συλλογικά ή/και ατομικά, τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και διασκέδασης οδηγούν με «ανώδυνο» τρόπο τους θεατές στην πλήρη κατανόηση και αποδοχή των νέων, κοινωνικών, κωδικών ερμηνείας των γεγονότων αλλά και της προσδοκώμενης αντίδρασης-συμπεριφοράς από αυτά»[1]. Η ύλη δεν αποτελεί σκοπό των ενοίκων, αλλά ο ψηφιακός κόσμος. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ακραίο, όχι όμως αν αναλογιστεί κανείς πόσα χρήματα διαθέτουν οι χρήστες του Fortnite (ηλεκτρονικό παιχνίδι επιβίωσης) για ψηφιακά αντικείμενα. Ούτε επίσης αν θυμηθεί κανείς πως, όταν ξεκίνησαν οι διαφημίσεις του youtube, οι χρήστες μπορούσαν να τις παραλείψουν κατευθείαν, ενώ σταδιακά αυτό καταρρίπτεται.

Ένα ακόμη φαντασιακό σενάριο πραγματεύεται την τιμωρητικότητα της ποινής. Μία νέα γυναίκα ξυπνά σ’ ένα σπίτι χωρίς να έχει καμία μνήμη και προσπαθεί να βρει κάποιον να την βοηθήσει να βρει την κόρη της. Όσοι περαστικοί τη συναντούν, κρατούν στα χέρια τους ένα smartphone, το οποίο κοιτούν συνεχώς χωρίς να της απαντούν. Τότε μια περαστική της εκμυστηρεύεται ότι ξαφνικά οι ηλεκτρονικές συσκευές μετέδωσαν ένα σήμα που προγραμμάτισε τους εγκεφάλους των πολιτών. Ξεκινούν μαζί στην προσπάθεια να ανακόψουν το σήμα μετάδοσης στο σταθμό για να ανακαλύψει η πρωταγωνίστρια ότι το σενάριο ήταν σκηνοθετημένο από το σύστημα δικαιοσύνης. Η τιμωρία που είχε υποβληθεί ήταν να αισθάνεται καθημερινά την ίδια αγωνία που αισθάνθηκε η κόρη της προτού τη δολοφονήσει. Επομένως, αφού τη νάρκωναν καθημερινά, σκηνοθετούσαν την ίδια μέρα ξανά και ξανά. Λόγοι και προτάσεις κατατίθενται από επιστήμονες για την αναμορφωτική ποινή, ωστόσο σε κάθε νέα είδηση ενός εγκληματία, πολυάριθμες αντιδράσεις των πολιτών μιλούν για εκδίκηση και ανταπόδοση ισάξια του εγκλήματος που διέπραξαν.

Το τρίτο και τελευταίο σενάριο που θα εξετάσουμε είναι η αξία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Ένα νεαρό ζευγάρι διαμένει στην ίδια στέγη, όταν ο ένας από τους δύο πεθαίνει σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα. Η γυναίκα συντετριμμένη αποφασίζει να ακούσει τη συμβουλή ενός φιλικού της προσώπου και επισκέπτεται μια ιστοσελίδα. Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα συγκεντρώνει όλες τις συζητήσεις του αποθανόντος προσώπου από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και μιμείται τις γλωσσικές του συνήθειες. Η σύζυγος μπαίνει στον πειρασμό να συνομιλήσει με το πρόγραμμα, στο οποίο της προτείνουν να της στείλουν μια ρομποτική εκδοχή του αγαπημένου της. Τελικά η ίδια την παραγγέλνει και κρατά για το υπόλοιπο της ζωής της ό,τι απέμεινε από τις μνήμες ενός τεχνητού εαυτού. Η πρόσβαση στις σελίδες κοινωνικών δικτύων από τρίτους είναι γεγονός. Αδιάσειστη απόδειξη (ή απόδειξη ενοχής) αποτελούν οι νέες ρυθμίσεις των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οι μαρτυρίες για ενεργοποίηση μικροφώνου στα smartphones και η παρακολούθηση διαδικτυακών συζητήσεων πληθύνονται. Μήπως θα μπορούσαν να προχωρήσουν ένα βήμα έξω από τα όρια; Σύμφωνα με το Weber, με την έννοια καπιταλιστικό πνεύμα ορίζεται η στάση εκείνη που επιδιώκει κατ’ επάγγελμα, συστηματικά και έλλογα νόμιμο κέρδος[2]. Και στο κέρδος δεν υπάρχουν όρια. Όσον αφορά τα νομικά όρια, αξίζει να σημειώσουμε ότι σύμφωνα με το άρθρο 365  του Ποινικού Κώδικα, «όποιος προσβάλλει τη μνήμη του νεκρού με βάναυση ή κακόβουλη εξύβριση ή με συκοφαντική δυσφήμηση (άρθρο 363 ΠΚ) τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι έξι μηνών.[3]

Δυστυχώς δε μπορούμε να προσδιορίσουμε απόλυτα κατά πόσο οι νέες τεχνολογίες θα απολαμβάνουν την κοινωνική αποδοχή και τη νομιμοποίηση από τη συλλογική κοινωνική συνείδηση.[4] Επομένως, θα ήταν ασφαλές να ισχυριστούμε ότι μελλοντικά η κοινωνική ζωή, η ποινή και η ανθρώπινη αξιοπρέπεια θα μεταβληθούν νοηματικά. Σε κάθε περίπτωση, τρία είναι τα χαρακτηριστικά του εγκληματικού φαινομένου: Η παγκοσμιότητα, η διαχρονικότητα και η αλληλεξάρτηση των στοιχείων του[5]. Ο χαρακτήρας είναι εκείνος που προσδιορίζεται ανάλογα με τα δεδομένα της εποχής. Η σειρά Black Mirror απεικονίζει πραγματικά ανθρώπινα κίνητρα, το κατά πόσο όμως αυτά θα ανταποκριθούν στο μέλλον θα το δείξει ο χρόνος και η τεχνολογική εξέλιξη.

_________________________________________________________________________________________________

*H Όλγα Σιάτου είναι Κοινωνιολόγος.

 

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Καραμπελιάς Γ., «Θέματα Στρατιωτικής Κοινωνιολογίας», Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2005
2. Λύτρας Α., «Δοκιμές στην Ταξική Ανάλυση», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2004
3. Κωστάρας Α., «Ποινικό Δίκαιο Επιτομή Ειδικού Μέρους (Άρθρα 134-410 ΠΚ)», Νομική Βιβλιοθήκη
4. Δασκαλάκης Δ., «Εισαγωγή στη Σύγχρονη Κοινωνιολογία», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 2009
5. Φαρσεδάκης Ι., «Στοιχεία Εγκληματολογίας», Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2005