ΤΕΥΧΟΣ #2 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2017

Το άλλοθι του εγκληματία ήθους

Κώστας Λεϊμονής

Το δικαστικό σώμα ορισμένες φορές φλερτάρει έντονα με την "αρνησιδικία" είτε καθυστερώντας την απονομή δικαιοσύνης, είτε υποκύπτοντας στις τεράστιες γραφειοκρατικές δυσχέρειες που διακρίνουν το κράτος μας τα τελευταία 187 χρόνια, δηλαδή από τότε που ιδρύθηκε. Αν και νομικός, είναι λυπηρό να ακούω συχνά όχι μόνο από συναδέλφους αλλά και από τους εντολείς μας, ότι "τελικά δίκιο δεν υπάρχει" ή ότι "κι αν υπάρχει, δεν εφαρμόζεται." Δυστυχώς τις περισσότερες φορές για την καθυστέρηση αυτή δεν φταίνε οι φορείς της δικαιοσύνης αλλά 1002 άλλοι παράγοντες, όπως ελλείψεις σε προσωπικό, σε υλικές και τεχνικές υποδομές, σε χρήματα, σε οργάνωση και πολλά άλλα.

Το παραπάνω φαινόμενο σε συνδυασμό με την τσουλήθρα της πολιτικής διαφθοράς έχουν συμπαρασύρει όποια ηθική αξία είχε τυχόν ξεμείνει στον πάτο της φαρέτρας κάποιου "ρομαντικού" πολιτικού. Όλοι έχουν μετατραπεί σε αδηφάγα λυκόσκυλα έτοιμα να εκμεταλλευτούν τη "μόδα" της κρίσης και να υποδυθούν με περισσή χαρά και αυτοπεποίθηση τους ερχόμενους σωτήρες της χώρας. Η προκλητικότατη ατιμωρησία, όμως, και η πτώση στα πολύ μαλακά δραστών μεγάλων οικονομικών εγκλημάτων και "εμπνευστών" τεράστιων, επίσης οικονομικών, σκανδάλων του παρελθόντος έχει δημιουργήσει μία πλασματική ανοσία στο σώμα των πολιτών. Με αυτό τον τρόπο οι τελευταίοι μετατρέπονται από αγανακτισμένοι ψηφοφόροι σε εν ενεργεία εγκληματίες. Με άλλα λόγια, βλέποντας τους εαυτούς τους ως αδύναμα και αδικημένα κυρίως θύματα γίνονται θύτες που απολαύουν το προνόμιο της ατιμωρησίας. Γιατί; Διότι βασίζονται στο επιχείρημα του προηγούμενου ανέντιμου βίου ανθρώπων οι οποίοι όχι απλώς έμειναν ατιμώρητοι, αλλά δεν συνελήφθησαν καν. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι το συλλογικό μένος προς την πολύχρονη διαπλοκή γνωστών προσώπων και κύκλων συμφερόντων στη χώρα μας έχει βρει το αποκορύφωμά του στο πρόσωπο του γνωστού, πρώην υπουργού Εθνικής Άμυνας. Σαφώς και όποιος φταίει, θα πληρώσει. Καλό, όμως, θα ήταν να πληρώνουν  κ α ι  άλλοι - κυρίως δημόσια / πολιτικά πρόσωπα - και μάλιστα στην ώρα τους και όχι είτε αφού έχουν παραγραφεί τα αδικήματα (κακουργήματα μάλιστα στις περισσότερες των περιπτώσεων) για τα οποία κατηγορούνται, είτε επειδή οι βουλευτές δείχνουν την συναδελφική τους αλληλεγγύη με την παρεμπόδιση άρσης της ασυλίας τους. Αποτέλεσμα; Να απομυθοποιείται η ποινική απαξία ενός ιδιαζόντως σοβαρού εγκλήματος και έτσι να δίνεται η εντύπωση στον επίδοξο παραβάτη του νόμου είτε ότι εκείνος για το ίδιο ή μικρότερο (λιγότερο σημαντικό) αδίκημα δεν θα τιμωρηθεί, είτε ότι η τιμωρία του θα 'ναι τυπική και σχεδόν ανώδυνη (ποινή με αναστολή σε αρκετές περιπτώσεις).

Το παραπάνω φαινόμενο της έλλειψης φόβου για τον νόμο δεν παρατηρείται μόνο σε νομικό επίπεδο, αλλά αντικατοπτρίζεται και στην κοινωνία μας εμφυσώντας στους φορείς της το κατά φαντασία αντίσωμα της ανοσίας και δίνοντας πάτημα σε λαϊκίζοντα κόμματα να προβαίνουν σε κατακριτέες και αξιόποινες πράξεις, χωρίς να υπολογίζουν την ηθική και νομική τους απαξία. Εφόσον, λοιπόν, ο Χ πολιτικός έκλεψε εκατομμύρια Ευρώ πριν καιρό και γλίτωσε ως τώρα τη σύλληψη, γιατί να πρέπει να συλληφθεί ο "καλός Σαμαρείτης" που θέλει να "ξεβρομίσει" την καλή κοινωνία από τους κακούς "λαθρομετανάστες"; (Η θεωρία της ετικέτας χτυπάει κόκκινο, βλ. και Lemert &Merton περί Labeling Approach.) Εφόσον ο Ψ πολιτικός υπέγραψε το 8ο Μνημόνιο και "κατέστρεψε τη χώρα" ή πήρε μαύρο χρήμα για την κατασκευή εθνικών οδών, γιατί και ο τάδε πολίτης να πληρώσει διόδια; Δεν θα πληρώσει. Εξάλλου, τι είναι τα 2,50 Ευρώ μπροστά στα μαύρα 2.500.000 Ευρώ του άλλου; Αυτόν δηλαδή θα τον συλλάβουν και τον άλλο θα τον αφήσουν ασύλληπτο να χαίρεται το ξέπλυμα στην Καραϊβική;

Καλώς ή κακώς απόλυτη δικαιοσύνη δεν δύναται να υπάρξει. Όχι ότι συμφωνεί κανείς με αυτό, αλλά τουλάχιστον πρέπει να προσαρμοστεί. Όπως υπήρχε ανέκαθεν η (τουλάχιστον) τριχοτόμηση της κοινωνίας μέσω της διαστρωμάτωσης των τάξεων, έτσι θα βασιλεύει πάντοτε και η ουσιαστική οικονομική ανισότητα των πολιτών, η οποία με τη σειρά της θα συνεπάγεται είτε ατιμωρησία είτε επιείκεια στην επιβολή της ποινής. Σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί ή πρέπει να αποτελεί αυτό το φαινόμενο τον κανόνα, αλλά από την άλλη δεν γίνεται στο όνομα του χειρότερου να επιτρέπουμε με μεγαλόκαρδη συγκατάβαση και δίχως κρίση το απλό κακό. Δεν διακυβεύεται ούτε το όνομα ούτε η φήμη μας ούτε η δόξα μας. Διακυβεύεται η ψυχή μας και οι επόμενες γενιές.

Αυτή η σύγκριση ηθών, μεταξύ των οικονομικών καρχαριών αφενός και των οικονομικά ανήμπορων ή οικονομικά ασθενέστερων αφετέρου, δημιουργεί ένα τεράστιο αίσθημα αδικίας στην πλειονότητα των πολιτών, το οποίο δρα πολλές φορές ως εφαλτήριο παρεκκλίνουσας συμπεριφοράς και εγκληματογόνος ουσία. Η νέα τάση, επομένως, του νέου τύπου "εγκληματία ήθους" - που στο όνομα προηγούμενων ατιμώρητων ή ελαφρώς τιμωρημένων δραστών μεγάλων, οικονομικών κυρίως, αδικημάτων, οι οποίοι αλωνίζουν προκλητικά ελεύθεροι - διαθλάται στην κοινωνία μας, βρίσκει λάθος έδαφος και περνά σε χιλιάδες άκριτους υποστηρικτές, οι οποίοι ψάχνουν το δίκιο τους βασιζόμενοι στο ηθικό επιχείρημα ότι πρέπει πρώτα να τιμωρηθεί ο βάναυσος (οικονομικός) εγκληματίας (white-collar criminal), που τις περισσότερες φορές είναι και δημόσιο πρόσωπο και ύστερα ο ίδιος, που ανήκει στο σώμα του απλού λαού. Μοναδικά ισχυρά αντεπιχειρήματα; Θα έλεγε κανείς αυθόρμητα η χωρίς διακρίσεις επιβολή του νόμου. Ας μη γελιόμαστε. Δεν ζούμε δυστυχώς σε μια ιδανική κοινωνία, ώστε να συμβεί αυτό και ο κάθε κατεργάρης να έχει τον πάγκο του. Ο Τάκιτος είχε πει ότι "οι κυβερνώμενοι έχουν τους κυβερνώντες που τους αξίζει". Αν πάψουμε να υποτιμούμε τους εαυτούς μας, ίσως κάποια μέρα να έχουμε και ικανότερους κοινοβουλευτικούς αντιπροσώπους και νομοθέτες. Τέλος, τα πάντα γίνονται και γυρίζουν γύρω από έναν καλύτερο άνθρωπο. Τη στιγμή που θα σταματήσουμε να στηρίζουμε την ατομική και οικογενειακή μας εξέλιξη, θα ξεκινήσει και η αντίστροφη μέτρηση για το είδος μας. Έως τότε θα υπάρχει ελπίδα. Η ζωή υπό αίρεση θα είναι πάντοτε μια ζωή υπό αβάσταχτους όρους. Δεν θα μας βοηθήσει η κουρτίνα πίσω απ' το παράθυρο, για να κρυφτούμε απ' αυτόν που κρυφοκοιτάζουμε, αλλά ο ίδιος μας ο καθρέφτης για αυτόν που πρέπει να αλλάξουμε. Και αλλάζουν μόνο όσα ανταποκρίνονται στις ποταπές δυνάμεις μας, όσα είναι κατορθωτά. Όχι όλα, αλλά και πάλι δεν είναι λίγα. Εκτός κι αν υπάρχουν σύγχρονοι Άτλαντες για τα μήλα των Εσπερίδων...


Κώστας Λεϊμονής είναι δικηγόρος, υποψ. διδάκτωρ του Δικαίου Πνευματικής Ιδιοκτησίας και θεατρικός συγγραφέας.