Τα  Ναρκωτικά ως αυτο-θανάτωση (ο αργός φόνος του Εγώ;)

Ομ. Καθηγητής Γιάννης Πανούσης

 

Πρέπει να λαβαίνουμε υπόψη μας τον πραγματικό σκοπό της ζωής και όλη την πραγματικότητα,για να μπορούμε πάνω τους να στηρίζουμε τις δοξασίες μας.Αν δεν κάνουμε έτσι,τα πάντα θα είναι γεμάτα από αβεβαιότητα και σύγχυση - Επίκουρος, Κύριαι Δόξαι,ΧΧΙΙ

Δεν θ’ ασχοληθούμε στο άρθρο αυτό με ζητήματα αντεγκληματικής πολιτικής,ποινών,σωφρονιστικού ή θεραπευτικού συστήματος που αφορούν στους χρήστες εξαρτησιογόνων ουσιών.Ούτε θ’αναφερθούμε στο παγκόσμιο πολιτισμικό πρόβλημα και στη συναφή οργανωμένη εγκληματικότητα.

Για τη φαινομενολογία,την αιτιολογία και τη διαχείριση της χρήσης έχουν γραφτεί πολλά[βλ.μ.ά Κουράκη,Φαρσεδάκη,Παύλου,Ηλία,Κονταξή, Ζαραφωνίτου, Σπινέλλη, κ.ά] κι έχουν ειπωθεί περισσότερα.

Κάθε χώρα συντάσσει το Εθνικό της πρόγραμμα,η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Διεθνείς Οργανισμοί επιχειρούν να ενιαιοποιήσουν τη νομοθεσία και τις πρακτικές, στο πλαίσιο των αναγκαίων συνεργασιών, αλλά το πρόβλημα είναι πανταχού παρόν. Η γενική πολιτική και η λειτουργία των θεσμών συνδυάζονται με την ενημέρωση,την εκπαίδευση και την έρευνα χωρίς όμως θεαματικά αποτελέσματα.

Ένα από από τα κρίσιμα ερευνητικά ζητήματα που σχετίζονται με τη χρήση είναι η αιτιακή σύνδεση με τη βία και το έγκλημα. Ψυχοφαρμακολογικά μοντέλα, θεωρίες βιολογικών προδιαγραφών, τεράστια κέρδη της παράνομης αγοράς επιχειρούν ν’ ανιχνεύσουν τους κρυφούς μηχανισμούς ζήτησης/προσφοράς.

Από την άλλη η «ηθική» του νομοθέτη, η αποτελεσματικότητα της ατομικής θεραπείας / απεξάρτησης, ο ρόλος της κοινότητας, η επιμόρφωση των στελεχών πρόληψης,το οικογενειακό κι ευρύτερο περιβάλλον, η επίδραση των ΜΜΕ, η διαπολιτισμική προσέγγιση βρίσκονται συχνά αντιμέτωπες με την αποφασιστική βούληση του χρήστη να «παίξει με τη μοίρα του».

Ψευδαισθησιακή ή ασυνείδητη η ψυχική επεξεργασία των κινδύνων βραδυφλεγούς αυτο-θανάτωσης αποκτά ισχύ ανυπέρβλητης βαθύτερης επιθυμίας. Μολονότι  λέγεται ότι ‘’l’homme propose,Dieu dispose’’ διαπιστώνεται μιά εσωτερική/υποκειμενική αντίληψη της ηθικότητας της επικίνδυνης χρήσης, όπου το επιθυμητό στοιχείο[desirability]υπερβαίνει τις όποιες αναστολές,αξίες και κανόνες,και αναζητεί τη δικαίωση/ολοκλήρωση με το θάνατο σε δόσεις.Μέσω ψυχογενών διεργασιών αυτοτιμωρίας το I[υπαρξιακό Εγώ] στρέφεται κατά του Me[κοινωνικός εαυτός]μη-ελεγχόμενο από εξωγενείς παράγοντες.

Το νόημα, η κατανόηση και η ερμηνεία της συμπεριφοράς κρύβονται πίσω από τον επιδιωκόμενο σκοπό, δηλαδή το περιεχόμενο της συνείδησης. Η αίσθηση ‘προσωπικής αθανασίας’,μέσω της αυτο-θανάτωσης με αυτοκτονικά υποκατάστατα, όπως θεωρούνται τα ναρκωτικά[μαζί με τους αυτοτραυματισμούς, τους αγώνες ταχύτητας,τις αρνήσεις φαρμάκων ή τροφής, κλπ], μας συνδέει περισσότερο με το Πεπρωμένο της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας και την εξιλέωση[για υπαρκτές ή φαντασιακές ‘αμαρτίες’]παρά με κάποια μορφή folie spéciale, που εξουδετερώνει το ένστικτο αυτοσυντήρησης[κάτι σαν παρόρμηση σπατάλης ζωής]. Δεν πρόκειται ούτε για μιά ιδεολογική χρήση του θανάτου,ούτε για μιά εγωιστική ενέργεια[αδυναμίας ή πλεονασματικής δύναμης] αλλά για μιά οντολογική αποδέσμευση.

Το φυσικό δικαίωμα, η αξία της ζωής θυσιάζεται ή και εκχωρείται [βλ.π.χ περιπτώσεις ευθανασίας] στο όνομα της επιβεβαίωσης της ανθρώπινης ελευθερίας, μιάς εσωτερικής ελευθερίας αναζήτησης ακραίων ορίων  μέσω μιάς προσωπικής Θεοδικίας.

Η θανατοφιλία,η θανατομανία του χρήστη δεν έχει πάντοτε ως νόημα το «να ζήσει καλύτερα ή αλλιώς» [κραυγή αντεστραμμένης αγάπης] αλλά σηματοδοτεί την ανάληψη ευθύνης  για την αυτο-καταδίκη του σε αργό θάνατο[με την κρυφή ελπίδα να προσδιορίσει ο ίδιος την ημερομηνία και τους όρους του τέλους].

Ψυχολογία της απελπισίας,της απόσυρσης,της διάψευσης,της αβοηθησίας,της αμετάκλητης ήττας; Σε κάθε περίπτωση η αναζήτηση  «του Κενού ή του Τίποτα»,η άρνηση του Εγώ και του ενστίκτου Ζωής χαρακτηρίζουν μιά ψυχοδυναμική αυτο-θυσίασης που υπερβαίνει κουλτούρες και νόρμες,εμφορούμενη πολλές φορές από τη γοητεία του απαγορευμένου,που συγκαλύπτει τον αυτοκτονικό ιδεασμό[φαταλιστικού ή ανομικού τύπου].

Η συμβολοποίηση είναι πανταχού παρούσα και το αφήγημα ζωής/θανάτου ιδιαίτερα έντονο[χωρίς να υποκύπτουμε σε άγονους ψυχολογισμούς]. Το Εγώ,ως κοινή επιφάνεια της ψυχικής πραγματικότητας και του εξωτερικού κόσμου, υποχωρεί υπέρ της ενόρμησης του αυτο-θανάτου κι ένας ιδιότυπος μηχανισμός άμυνας ενεργοποιείται για ν’αποποιηθεί την αξία της επιβίωσης. Το Εγώ, συγκρουόμενο τόσο με το Υπερεγώ,όσο και με το Εκείνο, αυτονομείται παρασύροντας και διασπώντας όλους τους υπάρχοντες συναισθηματικούς δεσμούς.

Με πρόθεση, δίχως πρόθεση,με μερική πρόθεση η μακροχρόνια χρήση ουσιών καταλήγει σε συμπεριφορές έμμεσης αυτο-καταστροφής [φυσικός εκφυλισμός, ψυχική/πνευματική καθίζηση, κοινωνικός θάνατος].

Μπορεί να λέγεται ότι ’’la passion de détruire est aussi une passion créatrice’’ όμως πιστεύουμε ότι η υπερβολική δόση [overdose] ή ακόμα και η αυτοκτονία με δόσεις αφορούν συνήθως έναν άνθρωπο mal aimé και mal aimant, ο οποίος αποφάσισε να πληρώσει μόνος του το τίμημα των ματαιώσεών του.

O Γιάννης Πανούσης είναι Ομότιμος Καθηγητής Εγκληματολογίας