ΤΕΥΧΟΣ #13 ΙΟΥΛΙΟΣ 2020

Ο εγκληματολόγος μπροστά στις επίκαιρες προκλήσεις

Οι εγκληματολογικές επιστήμες διαθέτουν το πλεονέκτημα της πολυπαραγοντικής ενασκόπησης ενός φαινομένου (εγκληματικού ή μη), ενώ το «στοίχημα» του εγκληματολόγου είναι να «οσμίζεται» γρήγορα τις προκλήσεις που αφορούν το επιστημονικό του αντικείμενο. Δεν είναι λοιπόν δυνατό, η «μετά κορωνοϊό εποχή» όπως την αποκαλεί ο καθηγητής κ. Πανούσης να μη βρίθει τέτοιων προκλήσεων.

Τις μέρες που πέρασαν, και χωρίς αυτό να έχει εξαλειφθεί μέχρι σήμερα, ζήσαμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα «ηθικού πανικού», όπως μας είναι γνωστός ο όρος εδώ και αρκετά χρόνια. Η υπεραπλούστευση της περιγραφής της κατάστασης, η διαμόρφωση συμβόλων και η χρήση στρατιωτικής ορολογίας («ασύμμετρος πόλεμος», «κοινός εχθρός» κ.λπ.) είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα τρόπου αναπαράστασης από τα ΜΜΕ, όταν αναφέρονταν στον κορωνοϊό. Αυτό, όπως είναι λογικό, δημιουργεί στο συλλογικό φαντασιακό (όχι μόνο σε επίπεδο έθνους αλλά και παγκόσμια) την εικόνα ενός «κοινού εχθρού» και εντείνει το συλλογικό φόβο.

Και επειδή ζούμε σε μια χώρα της οποίας το ΑΕΠ εξαρτάται από τον εξωτερικό τουρισμό, ο φόβος τώρα κατευθύνεται «προς το ξένο», κάνοντας τη συζήτηση για το φόβο της θυματοποίησης ιδιαιτέρως χρήσιμη.

Στο παραπάνω πλαίσιο, η πολιτική γύρω από τον κορωνοϊό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από πλευράς άσκησης κοινωνικού ελέγχου, μέσα σε ένα κλίμα νομικών και πολιτικών αντιφάσεων και ασαφειών. Εξ άλλου, όπου υπάρχει «πρόστιμο» υπάρχει και αδίκημα, και όπου υπάρχει αδίκημα, εμφιλοχωρεί το ερώτημα αν η σχέση αδικήματος – απάντησης συμμορφώνεται με το υποβόσκον μοντέλο αντεγκληματικής πολιτικής (και εν προκειμένω το φιλελεύθερο) και αν όχι σε τι βαθμό εκτείνεται αυτή η ολίσθηση.

Το ίδιο ισχύει και για τον έλεγχο στον τρόπο εφαρμογής μιας ποινικής διάταξης, όταν παραδόξως έρχεται το πλήρωμα του χρόνου αυτή να τύχει της εφαρμογής της, όσο απίθανο και αν φαινόταν. Γι’ αυτό εξ άλλου είχε και μεγάλη αξία η δημοσίευση σχετικού άρθρου από το Δρ. Φώτη Σπυρόπουλο στο προηγούμενο τεύχος.

Σε σχέση με την κοινωνική αναπαράσταση του φαινομένου, δεν είναι δύσκολο να παρατηρήσει κανείς ότι η μάσκα, από διαχρονικό σύμβολο ανυπακοής (βλ. ως παραδείγματα ποπ κουλτούρας τις ταινίες «Joker» και τη σειρά «La Casa de Papel») μετατράπηκε σε σύμβολο προσαρμογής ή και καθυποταγής.

Έτσι, τη συζήτηση για την (ήδη) αναδεικνυόμενη σύγκρουση «ασφάλειας – ελευθερίας» και την επιλογή «αυταρχικού – διαχειριστικού» τύπου λύσεις έναντι του παραδοσιακού δημοκρατικού μοντέλου, δυναμιτίζει η έντονη χρήση της τεχνολογίας (ειδικά GPS και Bluetooth) με σκοπό -προς το παρόν- την πρόληψη από την εξάπλωση του κορωνοϊού. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η εφαρμογή e-Health η οποία συμπεριλήφθηκε στις κατευθυντήριες οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, με σκοπό την «ιχνηλάτηση» κρουσμάτων του κορωνοϊού (E-Health Network, Interoperability guidelines for approved contact tracing mobile applications in the EU, Brussels, Belgium, 13 May 2020), αλλά και η πρόσφατη πλατφόρμα Passenger Locator Form (PLF) που έθεσε πρόσφατα σε εφαρμογή η ελληνική κυβέρνηση.

Θεωρούμε ότι άρθρα που φιλοξενεί το παρόν τεύχος, ακόμα και αν δεν ονοματίζουν ρητά τα προαναφερθέντα, αποτελούν μια χρήσιμη οπτική για τον εγκληματολόγο, ο οποίος οφείλει πρωτο-πορεί σε περιόδους προκλήσεων.

Διότι, όπως ανέφερε και σε παλαιότερο άρθρο του ο καθηγητής κ. Γιάννης Πανούσης «Χρειάζεται αρετή και τόλμη η εγκληματολογική άσκηση».

Μάνος Τεχνίτης,

Συντονιστής Έκδοσης Crime Times,
Ιούλιος 2020