ΤΕΥΧΟΣ #1 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2016

Εκ γενετής εγκληματίας ή ένοχος εκ γενετής;

Δρ. Αναστασία Χαλκιά

Έχει το έγκλημα στο αίμα του...
Από το πρόσωπό του φαίνεται ότι είναι εγκληματίας...
Είναι η ιδιοσυστασία του τέτοια που τον οδήγησε σε αυτές τις αποτρόπαιες πράξεις...

Μύθος:

Βασική παραδοχή του μύθου είναι πως ορισμένοι άνθρωποι γεννιούνται εγκληματίες κληρονομώντας μια βιολογικού τύπου προδιάθεση στο έγκλημα. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δεν αγνοούνται πάντα, αλλά αντιμετωπίζονται ως δυνητικoί ως προς την αναμόχλευση της βιολογικής δύναμης. Η συμπεριφορά αντιμετωπίζεται ως αντανάκλαση ενός –βιολογικά- προδιαγεγραμμένου, συχνά κληρονομημένου, κώδικα και ως εκ τούτου η εγκληματικότητα βρίσκεται πέραν του ατομικού ελέγχου και της ελεύθερης βούλησης. Το έγκλημα ενυπάρχει στη φύση του εγκληματία ως εγγενές και δομικό στοιχείο αυτής.

Πλαίσιο:

Η συμβολή ποικίλων βιολογικών παραγόντων στην εγκληματικότητα απασχόλησε από πολύ νωρίς τους μελετητές και επιχειρήθηκε να διερευνηθεί και εμπειρικά, με στόχο να ανευρεθεί μια ξεκάθαρη, αναγκαία και επαρκής, «αιτία» εγκληματογένεσης.  Ωστόσο, ζητούμενα τέτοιου είδους παραμένουν ουτοπικά, καθώς τα κοινωνικά φαινόμενα είναι εξαιρετικά πολύπλοκα και ανθίστανται των μονοπαραγοντικών και μονοσήμαντων ερμηνειών. Πολλώ δε μάλλον σήμερα που έχει κατανοηθεί ότι στις ανθρωπιστικές και κοινωνικές επιστήμες δεν μπορούμε να αναφερόμαστε σε αιτίες αλλά μόνο σε παράγοντες.

Η αναζήτηση για βιολογικές, φυσιολογικές ή γενετικές συσχετίσεις με την εγκληματικότητα ενσκήπτει συνεχώς σε εμπόδια, διότι είναι  εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθούν, δηλαδή, να κρατηθούν σταθεροί/να απομονωθούν, οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές επιδράσεις και ως εκ τούτου να εκτιμηθεί επακριβώς η επιρροή  μιας γενετικής επίδρασης. Η άμεση αιτιακή σύνδεση της εγκληματικότητας με τους βιολογικούς παράγοντες δεν έχει αποδειχθεί και παραμένει συζητήσιμη η υπόθεση πώς οι εν λόγω παράγοντες αυτομάτως παράγουν αντικοινωνικές συμπεριφορές,  οι οποίες στη συνέχεια μπορούν να εξελιχθούν σε εγκληματικές. Με άλλα λόγια, η εγκληματικότητα μπορεί να μην είναι απαραίτητα ένα κληρονομούμενο ή / και βιολογικό χαρακτηριστικό, αλλά μια μαθημένη, για παράδειγμα, συμπεριφορά από την πληθώρα των περιβαλλοντικών παραγόντων ή ακόμα και προϊόν αλληλεπίδρασης μεταξύ βιολογικών χαρακτηριστικών και μαθημένης συμπεριφοράς. Ας μην ξεχνάμε ότι η επίδραση του περιβάλλοντος μπορεί να μεταβάλλει τις όποιες γενετικές διαφορές. Συνεπώς, κανενός είδους νομοτέλεια, η οποία οδηγεί από τη βιολογία στο έγκλημα, δεν μπορεί να υποστηριχθεί. Επομένως, χαρακτηριστικά που συνδέονται με παραβατικές πράξεις (π.χ. επιθετικότητα) μπορεί να ενυπάρχουν στο άτομο ,ως έναν βαθμό, αλλά όχι η εγκληματικότητα καθ’ εαυτή.

Σχετικά με την υποστήριξη βιολογικών θεωριών προκύπτουν ερωτήματα όπως:
  • Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των εγκληματιών που δεν έχουν συλληφθεί ποτέ (σκοτεινός αριθμός);
  • Οι απόγονοι εγκληματιών είναι / θα γίνουν κι αυτοί εγκληματίες;
  • Πώς ερμηνεύονται οι γεωγραφικές, κοινωνικές και χρονικές διαφοροποιήσεις της εγκληματικότητας;
  • Πώς ερμηνεύεται η οικονομική εγκληματικότητα;
  • Μήπως όσοι είναι πιο επιθετικοί (σύνδρομο ΧΥΥ-επιθετικότητα και χαμηλότερη ευφυΐα) έχουν απλώς περισσότερες πιθανότητες σύλληψης;

Η πεποίθηση ότι το έγκλημα είναι προϊόν βιολογικών παραγόντων διαχωρίζει εκ προοιμίου και εκ γενετής -με επικίνδυνες συνέπειες τόσο για το άτομο όσο και την κοινωνία- τον εγκληματία από τον μη εγκληματία και απαλλάσσει επικίνδυνα την κοινωνία από την ευθύνη. Υπό το πλαίσιο αυτό δεν είναι τυχαίο που στα ολοκληρωτικά καθεστώτα, οι εν λόγω θεωρίες βρίσκουν έρεισμα θεμελίωσης και ανάπτυξης.

 

*Η Αναστασία Χαλκιά είναι Κοινωνιολόγος, Δρ. Εγκληματολογίας - Πρόεδρος ΚΕ.Μ.Ε.


 Βιβλιογραφία:

  • Αλεξιάδης, Στ. (20044), Εγκληματολογία, Εκδόσεις Αντ.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
  • Ζαραφωνίτου, Χρ. (20042),  Εμπειρική Εγκληματολογία, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.
  • Κουράκης, Ν. (20052), Εγκληματολογικοί Ορίζοντες, τόμ. Α΄, Β΄, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
  • Πανούσης, Ιω.  (2009), Φυσιογνωμική. Μία εγκληματολογική προσέγγιση, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
  • Σπινέλλη, Κ.Δ. (20052), Εγκληματολογία. Σύγχρονες και παλαιότερες κατευθύνσεις, Εκδόσεις Αντ.Ν.Σάκκουλα, Αθήνα-Κομοτηνή.
  • Φαρσεδάκης, Ιάκ. (20072), Στοιχεία Εγκληματολογίας, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα.