Α21: Καταργώντας τη Δουλεία στον 21ο Αιώνα

Βενετία Ζαχαράκη

Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων αποτελεί μια σύγχρονη μορφή δουλείας και προσβάλλει το έννομο αγαθό της ανθρώπινης ύπαρξης και της προσωπικότητας του ατόμου. Κατά την τέλεση των εγκληματικών πράξεων της εμπορίας ανθρώπων το άτομο, ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας και άλλων ιδιοτήτων, αντιμετωπίζεται ως αντικείμενο (res), στο οποίο δεν αναγνωρίζεται καν η θεμελιώδης αρχή της ανεξαρτησίας, σύμφωνα με την οποία κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, ήτοι το δικαίωμα να αποφασίζει ελεύθερα για ό,τι αφορά την προσωπική του σφαίρα.

Σύμφωνα με το άρθρο 3 του Πρωτοκόλλου κατά της εμπορίας ανθρώπων, που συμπληρώνει τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος ως εμπορία ανθρώπων ορίζεται: «η στρατολόγηση, μεταφορά, απόκρυψη ή παραλαβή προσώπου με την χρήση απειλής, βίας ή άλλων εξαναγκαστικών μέσων, αρπαγής ή απάτης, κατάχρησης εξουσίας ή εκμετάλλευσης της ευάλωτης θέσης του θύματος, καθώς και η, με παροχές πληρωμών ή ωφελημάτων, απόσπαση της συναίνεσης του ατόμου, που έχει την επίβλεψη κάποιου άλλου, με σκοπό την εκμετάλλευσή του.»¹

Το έγκλημα της εμπορίας ανθρώπων εκδηλώνεται με τρεις κυρίως μορφές². Πρώτον, με τη σεξουαλική εκμετάλλευση και την εξαναγκαστική εκπόρνευση, τα οποία αφορούν πρωτίστως στα θύματα, που είναι γυναίκες και στους ανηλίκους. Δεύτερον, με την εκμετάλλευση της εργασίας, όπου τα θύματα εξαναγκάζονταν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους κάτω από απάνθρωπες και εξευτελιστικές συνθήκες θέτοντας σε κίνδυνο την, σωματική και ψυχική τους, υγεία. Τρίτον, με την εμπορία οργάνων, τα οποία αφαιρούνται από τα συνήθως νεαρής ηλικίας και άριστης υγείας, θύματα έναντι ευτελούς αμοιβής και μεταπωλούνται με τεράστιο κέρδος. Υπάρχουν και άλλες μορφές, όπως λ.χ. η στρατολόγηση και χρήση των θυμάτων ως διακινητών παράνομων ναρκωτικών ουσιών, η επαιτεία, το εμπόριο βρεφών για παράνομες υιοθεσίες κλπ.

Οι ανωτέρω παράνομες πράξεις δεν πραγματοποιούνται μόνο σε εθνικό επίπεδο αλλά και σε διεθνές, με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζονται ως υπερεθνικά εγκλήματα. Απέναντι στα υπερεθνικά εγκλήματα η πολιτική των κρατών σχεδιάζεται κυρίως μέσω των διεθνών οργανισμών και εστιάζεται σε πέντε βασικούς άξονες, που αποσκοπούν στην εξάλειψη και στην προάσπιση των παραβιασθέντων δικαιωμάτων. Οι εν λόγω άξονες αναφέρονται ως «five ‘p’s»: prevention of trafficking in human beings(πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων), protection of victims of trafficking (προστασία των θυμάτων της εμπορίας ανθρώπων), prosecution of offenders (ποινική δίωξη των δραστών), provision of services to victims(παροχή υπηρεσιών στα θύματα της εμπορίας ανθρώπων) και partnerships at national, bilateral andmultilateral level (συμπράξεις μεταξύ αρμόδιων φορέων σε εθνικό επίπεδο, σε διμερές επίπεδο και σε πολυμερές επίπεδο)³.

Στο ως άνω πλαίσιο και με όραμα έναν κόσμο χωρίς δουλεία, ιδρύθηκε το έτος 2008 στη Θεσσαλονίκη η διεθνής μη-κερδοσκοπική οργάνωση «Α21 - Καταργώντας τη Δουλεία στον 21ο αιώνα (Abolishing Slavery in the 21st Century)», η οποία αυτή τη στιγμή δραστηριοποιείται σε 13 πόλεις σε 11 χώρες του κόσμου (Θεσσαλονίκη, Σόφια, Κίεβο, Βαρκελώνη, Λονδίνο, Κοπεγχάγη, Όσλο, Κέιπ Τάουν, Μπανγκόκ, Πατάγια, Σύδνεϋ, Καλιφόρνια, Βόρεια Καρολίνα).

Η στρατηγική της «Α21» για την καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς τομείς δράσης: την Ενημέρωση, την Ταυτοποίηση και την Αποκατάσταση των ανθρώπων.

Σχετικά με την ενημέρωση των ευάλωτων ομάδων και τη μείωση της ζήτησης, δίνεται έμφαση στην πρόληψη και στην ενημέρωση μέσω εκδηλώσεων, παρουσιάσεων και προγραμμάτων εκπαίδευσης προς τη νέα γενιά, τους επαγγελματίες, το ευρύ κοινό καθώς και τις ευάλωτες ομάδες.

Ειδικότερα, το έτος 2019 η «Α21» διεξήγαγε εκπαιδευτικά σεμινάρια στην Λάρισα, την Πάτρα, το Ηράκλειο Κρήτης και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων, υπό την Αιγίδα της Εισαγγελίας του Αρείου Πάγου και με τη στήριξη του Γραφείου του Εθνικού Εισηγητή για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων. Οι εκπαιδεύσεις απευθύνονταν σε εισαγγελικούς και δικαστικούς λειτουργούς, δικηγόρους, αστυνομικούς, επιθεωρητές εργασίας, καθώς και κοινωνικούς επιστήμονες της εκάστοτε περιοχής. Η διάρκεια των σεμιναρίων ήταν τετράωρη και στο πάνελ συμμετείχαν εκπρόσωποι του τμήματος καταπολέμησης του οργανωμένου εγκλήματος της ΕΛ.ΑΣ., εκπρόσωποι του Τμήματος Επιθεώρησης Εργασίας καθώς και δικηγόροι και επιστημονικό προσωπικό της «Α21».

Επιπλέον, με πρωτοβουλία της «Α21» ξεκίνησε η δράση «Walk For Freedom», ήτοι η πραγματοποίηση μιας πορείας κάθε Οκτώβριο και συγκεκριμένα την εβδομάδα της Ευρωπαϊκής Ημέρας κατά της Εμπορίας Ανθρώπων. Οι συμμετέχοντες, ντυμένοι στα μαύρα, δημιουργούν μια γραμμή, κρατούν ενημερωτικές πινακίδες και προχωρούν βηματίζοντας στη σειρά σε κεντρικά σημεία και τοποθεσίες της πόλης τους. Παράλληλα, διανέμεται έντυπο ενημερωτικό υλικό στους περαστικούς, ενώ η δράση παίρνει μεγάλη δημοσιότητα μέσω του διαδικτύου και των social media. Κατά την ολοκλήρωση της πορείας διακηρύσσεται η λέξη «Ελευθερία», με την ελπίδα ότι η εκδήλωση αυτή θα βοηθήσει σε μια προσπάθεια να έρθει στην επιφάνεια το φαινόμενο της εμπορίας ανθρώπων, στην εκπροσώπηση των εκατομμυρίων θυμάτων αυτού του εγκλήματος, στην ευαισθητοποίηση της κοινωνία των πολιτών αλλά και στη δράση ενάντια στην εμπορία ανθρώπων.

Το «Walk for Freedom» αποτελεί μια ευκαιρία για κάθε πόλη να πάρει θέση ενάντια στο αόρατο αυτό έγκλημα στο όποιο καθένας μας είναι συμμέτοχος, έστω και άθελά του. Από τα χωράφια και τα φανάρια, στους οίκους ανοχής ή στον δρόμο, μέχρι τα κλειστά σπίτια, τα νοσοκομεία και τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα θύματα εμπορίας ανθρώπων βρίσκονται δίπλα μας και αυτό μας αφορά όλους!

Όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος περπάτησαν χιλιάδες άνθρωποι από κάθε γωνιά του κόσμου, σε περισσότερες από 500 τοποθεσίες σε 50 διαφορετικές χώρες. Στην Ελλάδα, πορείες πραγματοποιήθηκαν σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Αλεξανδρούπολη, Λάρισα, Βόλο, Κομοτηνή, Τρίκαλα, Καρδίτσα, Ξάνθη κ.α., ενώ στον χάρτη μπήκαν και οι Λευκωσία και Λεμεσός της Κύπρου.

Περαιτέρω, αναφορικά με την ταυτοποίηση των διασωθέντων θυμάτων και την απόδοση δικαιοσύνης στους διακινητές τους, η «Α21» συνεργάζεται στενά με τις αρχές για την υποστήριξη ερευνών για τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση θυμάτων, μέσω της, μοναδικής στην ελληνική επικράτεια με αυτόν το σκοπό, τηλεφωνικής Γραμμής Πληροφόρησης για την Εμπορία Ανθρώπων 1109. Συγκεκριμένα, το έτος 2012, με πρωτοβουλία της «Α21» δημιουργήθηκε η γραμμή 1109, ήτοι ένας τηλεφωνικός αριθμός προσβάσιμος από οποιονδήποτε πολίτη, επαγγελματία ή οργανισμό θέλει να πληροφορηθεί για την εμπορία ανθρώπων, να αναζητήσει υποστηρικτικές υπηρεσίες για διασωθέντα θύματα εμπορίας ανθρώπων ή να συμβάλει στη διάσωση θυμάτων παρέχοντας πληροφορίες σχετικά με συνανθρώπους του, που υφίστανται εκμετάλλευση της εργασίας τους ή εξαναγκάζονται να εκδίδονται ή να επαιτούν.

Η Γραμμή 1109 δέχεται ανώνυμες ή επώνυμες αναφορές για πιθανά περιστατικά εμπορίας ανθρώπων μέσω τηλεφώνου, email, ή μέσω της ειδικής φόρμας επικοινωνίας της ιστοσελίδας τηςwww.1109.gr. Οι χειριστές κλήσεων της Γραμμής 1109 είναι έτοιμοι να απαντήσουν σε κάθε επείγον τηλεφώνημα από οποιοδήποτε μέρος της Ελλάδας, 24 ώρες τη μέρα, κάθε μέρα του χρόνου, παρέχοντας εάν χρειάζεται άμεση τηλε-διερμηνεία σε περισσότερες από 200 γλώσσες.

Συγχρόνως, η Γραμμή 1109 συνεργάζεται στενά με την αστυνομία και άλλους κυβερνητικούς και μη κυβερνητικούς φορείς για τη διάσωση και την υποστήριξη θυμάτων εμπορίας ανθρώπων σε όλη την Ελλάδα. Οι χειριστές κλήσεων, αφού λάβουν συγκεκριμένες πληροφορίες σχετικά με την εκμετάλλευση ανθρώπων, αξιολογούν τις ανάγκες και την ασφάλεια των θυμάτων, τη δυνατότητα του καλούντα να διατηρήσει την ανωνυμία του, εφόσον το επιθυμεί και προωθούν τις σχετικές αναφορές στα εξειδικευμένα Τμήματα Καταπολέμησης Εμπορίας Ανθρώπων αλλά και στα τοπικά αστυνομικά τμήματα σε όλη τη χώρα, με σκοπό να διεξαχθεί έρευνα από τις αρμόδιες αρχές για τη διάσωση των θυμάτων.

Άξιο ιδιαίτερης μνείας είναι η επιμέλεια της «Α21» στην επίπλωση και τη διακόσμηση της αίθουσας συνεντεύξεων για πιθανά θύματα εμπορίας ανθρώπων στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής (ΓΑΔΑ), κατόπιν πρωτοβουλίας του Τμήματος Καταπολέμησης του Οργανωμένου Εγκλήματος της ΓΑΔΑ. Η ιδέα προέκυψε από την ανάγκη τα πιθανά θύματα εμπορίας να εξετάζονται σε ένα φιλόξενο περιβάλλον κατά τη διαδικασία της προ-ανάκρισης ή της κατάθεσής τους στην αστυνομία. Στόχος είναι κάθε γυναίκα, άντρας ή παιδί, που μπαίνει σε αυτόν τον χώρο να νιώθει άνεση και ζεστασιά και κατά συνέπεια ασφάλεια, ώστε να εξιστορήσει την εκμετάλλευση που υπέστη, δεδομένου ότι τα θύματα εμπορίας ανθρώπων δείχνουν συχνά δυσπιστία στις διωκτικές αρχές λόγω της “πλύσης εγκεφάλου” και των απειλών, που έχουν δεχθεί από τους διακινητές τους.

Αφού διασωθούν τα θύματα, η Γραμμή 1109 παραπέμπει τις υποθέσεις τους στις κατάλληλες και αρμόδιες υπηρεσίες, ώστε τα τελευταία να λάβουν την απαραίτητη φροντίδα και υποστήριξη ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες τους. Παράλληλα, επιδιώκει την ποινική δίωξη των διακινητών και τη νομική εκπροσώπηση των διασωθέντων στις δικαστικές διαδικασίες, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι η υπόθεση θα φτάσει στα δικαστήρια και οι ένοχοι δεν θα παραμείνουν ατιμώρητοι.

Σχετικά με τη φροντίδα και την ενίσχυση των επιζώντων trafficking, η «Α21» προσφέρει σε επιζώντες και επιζήσασες εμπορίας ανθρώπων πρόσβαση σε στέγαση, ιατρική φροντίδα, ψυχοκοινωνική υποστήριξη, επαναπατρισμό κ.α. σύμφωνα πάντα με τις ατομικές τους ανάγκες και με στόχο την ομαλή επανένταξη στην κοινωνία.

Ιδιαιτέρως, την άνοιξη του έτους 2018 ξεκίνησε η λειτουργία του «Κέντρου Ημέρας για τα θύματα εμπορίας ανθρώπων – Freedom Centre» στην πόλη της Θεσσαλονίκης, σε ασφαλή τοποθεσία, η οποία δεν γνωστοποιείται παρά μόνο στους ωφελούμενους. Στο κέντρο αυτό, οι ωφελούμενοι έχουν τη δυνατότητα να λάβουν ψυχοκοινωνική υποστήριξη, να συμμετέχουν σε ομάδες ενδυνάμωσης και αντιμετώπισης του τραύματος, να πάρουν μαθήματα ανάπτυξης δεξιοτήτων, μαθήματα ελληνικών, καθώς και να συνδεθούν με υπηρεσίες υγείας. Ταυτοχρόνως, οι ωφελούμενοι δέχονται συμβουλευτική για ασφαλή αναζήτηση εργασίας, τη συγγραφή του βιογραφικού τους, και οτιδήποτε άλλο μπορεί να συμβάλει στην ομαλή ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Παράλληλα, παρέχεται νομική συμβουλευτική, σε όσους το επιθυμούν, ώστε οι διασωθέντες να έχουν την απαραίτητη υποστήριξη καθόλη τη διάρκεια της ποινικής δίωξης, από την πρώτη κατάθεση στην αστυνομία μέχρι και την τελική δίκη.

Σημειωτέον ότι η δυνατότητα συμμετοχής στα προγράμματα του Freedom Center δίνεται και σε διασωθέντα θύματα εμπορίας ανθρώπων που δεν διαμένουν σε δομές της Α21, αλλά φιλοξενούνται από κάποιον άλλο φορέα. Ενώ, σε περιπτώσεις, που οι διασωθέντες δεν έχουν τη δυνατότητα μετακίνησης ή/και διαμονής τους στη Θεσσαλονίκη, η «Α21» μπορεί να παρέχει αντίστοιχες υπηρεσίες, εξ αποστάσεως, σε όλη την Ελλάδα μέσα από το δίκτυο συνεργατών της.

Η «Α21» διαθέτει δική της πλήρως ενημερωμένη ιστοσελίδα (https://www.a21.org/content/greece/gnqxx4), όπου παρέχονται περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τη δράση, το όραμα και τους σκοπούς αυτής, αλλά και οι τρόποι συμμετοχής και επικοινωνίας με αυτή.

Βενετία Ζαχαράκη, Δικηγόρος & φοιτήτριας στο ΠΜΣ Ποινικών και Εγκληματολογικών Επιστημών της Νομικής Σχολής Δ.Π.Θ